« Kaas heeft een gigantische impact op klimaat

Home » Algemeen » Zum 250. geburtstag: Auf den spuren von Caspar David Friedrich (1774 – 1840)

Zum 250. geburtstag: Auf den spuren von Caspar David Friedrich (1774 – 1840)

25 maart 2024, 22:01 uur - Randy Koo

Caspar David Friedrich (1774 – 1840) was een Duitse schilder en tekenaar uit de periode van de romantiek. In 1798 ging hij naar Dresden en daar verbleef hij zijn hele leven. Hij was bevriend met Goethe en Novalis. Kent u de geschiedenis van Caspar David Friedrich? 2024 is door Duitsland uitgeroepen als het Caspar David Friedrich jaar, dus geniet van deze schilder tijdens uw vakantie.

Post Views: 260

Caspar David Friedrich

Caspar David Friedrich (Greifswald, 5 september 1774 – Dresden, 7 mei 1840) was een Duitse schilder en tekenaar uit de periode van de romantiek. In 1798 ging hij naar Dresden en daar verbleef hij zijn hele leven. Hij was bevriend met Goethe en Novalis.

Friedrich en zijn vriend Philipp Otto Runge hebben onbewust voor een vernieuwing in de beeldende kunst gezorgd. Friedrich was gefascineerd door het mystieke en had belangstelling voor het raadsel van het leven. Hij gaf het landschap een ziel en maakte de natuur tot klankbord van menselijke gevoelens.

Caspar werd geboren in Greifswald, gelegen in het toen nog Zweedse Pommeren (Zweeds-Pommeren). Hij was de zoon van een molenaar, Adolf Gottlieb Friedrich en zijn vrouw Sofia Dorotea. Hij was de zesde van tien kinderen en werd streng opgevoed volgens de Lutherse waarden en normen. Hij verloor al heel vroeg het merendeel van zijn familieleden. In 1781 overleed zijn moeder aan tyfus en verloor hij ook twee zussen en een broer.

Zijn eerste tekenlessen kreeg Friedrich in 1790. Via zijn leraar leerde hij de theoloog Ludwig Kosegarten kennen en raakte hij vertrouwd met het werk van de schilder Adam Elsheimer, die beide een grote invloed op hem hebben uitgeoefend. Hij studeerde ook literatuur en esthetica bij Thomas Thorild.

DDR (1974): 200. Geburtstag Caspar David Friedrich – Zwei Männer in Betrachtung des Mondes

Van 1794 tot 1798 studeerde hij aan de Kunstacademie in Kopenhagen. Hij volgde er les bij Christian August Lorentzen en Jens Juel. Vlak na zijn studies reisde hij af naar verschillende Duitse steden om er gravures, etsen en houtsnijwerk te maken. Na zijn reis vestigde hij zich definitief in Dresden.

DDR (1974): 200. Geburtstag Caspar David Friedrich – Die Lebensstufen

Friedrich zocht toenadering tot een kring van romantici, waaronder Ludwig Tieck, Novalis, Bernd Heinrich Wilhelm von Kleist en Philipp Otto Runge. In 1810 kwam hij in contact met Goethe en in 1821 met Vasili Zjoekovski.

DDR (1974): 200. Geburtstag Caspar David Friedrich – Das Große Gehege bei Dresden

Anders dan de meeste kunstenaars van zijn generatie, maakte hij geen Italiaanse reis om zijn kunstopvoeding te voltooien, maar vond hij inspiratie in de landschappen van zijn eigen omgeving: Rügen, de omgeving van Dresden (de “Sächsische Schweiz”) en later in zijn carrière het Reuzengebergte en de Harz.

DDR (1974): 200. Geburtstag Caspar David Friedrich – Ausblick ins Elbtal.

Na 1808 werd Friedrich bekender door de tentoonstelling van het schilderij Kreuz im Gebirge (Der Tetschener Altar). Het stelt onder een dreigende wolkenhemel een kruisbeeld voor op een eenzame rots. Het schilderij zorgde voor een schandaal, omdat niet de kruisdood van Jezus, maar het adembenemende landschap de meeste aandacht trok. In 1810 maakte Friedrich samen met zijn vriend Georg Friedrich Kersting een wandeling door het Reuzengebergte, wat resulteerde in de productie van nieuwe schilderijen. De Mönch am Meer en Abtei im Eichwald werden op de tentoonstelling van de Berlijnse Academie zeer gewaardeerd door het publiek. De Pruisische kroonprins kocht de schilderijen en Friedrich werd lid van de Berliner Akademie.

DDR (1967): Gemäldegalerie Dresden – Hühnengrab im Schnee von Caspar David Friedrich

Na de bevrijding van Dresden van de Fransen, in 1814, werden Friedrichs politieke schilderijen Grab des Arminius en Der Chasseur im Walde de hoofdattracties van de Dresdener Patriotischen Kunstausstellung. Zijn bekendste werk Das Eismeer, een schip dat verpulverd wordt in kruiend ijs, ontstaat in 1823/1824. Friedrich werd in 1824 benoemd tot professor voor Landschapschilderkunst aan de Dresdener Akademie. In 1825 nam zijn productiviteit af als gevolg van overwerktheid. De daaruit voortvloeiende vermindering van inkomen leidde tot verbittering en berusting. Door bemiddeling van de bevriende dichter Vasili Zjoekovski kon Friedrich tussen 1835 en 1840 nog enige werken aan het Russische Tsarenhof verkopen. In 1835 kreeg hij een beroerte waarvan hij slechts gedeeltelijk herstelde, gevolgd door een tweede beroerte die hem bijna volledig verlamde. Hij overleed in 1840 te Dresden. Zijn weduwe moest de tsaar om financiële steun vragen, omdat Friedrich vrijwel niets na te laten had.

DDR (1974): 200. Geburtstag Caspar David Friedrich – Selbstbildnis vom Maler Caspar David Friedrich.

Een andere kijk op het landschap bij Friedrich

Tot voor Friedrich was het landschap in de schilderkunst in de meeste gevallen een aangenaam decor of een achtergrond voor menselijke activiteiten. Daarin kwam met Friedrich duidelijk verandering. Friedrichs landschappen kan men bekijken als een montage van fragmenten die hij op verschillende plaatsen en momenten naar de natuur getekend had zoals op het eiland Rügen in de Oostzee, in het Harzgebergte en het Riesengebirge in Bohemen.

West-Duitsland (1974): FDC 200. Geburtstag Caspar David Friedrich – Gemälde ‘Mann und Frau den Mond betrachtend’.

Aan de basis ervan liggen meetkundige structuren zoals de hyperbool, de driehoek en de gulden snede. Daarbij zitten de landschappen van de diepgelovige protestant Friedrich vol religieuze symboliek, zoals kruisbeelden en door de wolken brekend licht dat verwijst naar een goddelijke aanwezigheid. Ook kerkhoven, ruïnes, knoestige boomstammen en schepen die de haven uitvaren of door het ijs worden platgedrukt, behoorden tot zijn favoriete repertoire. Ook verwijst zijn werk naar de Franse bezetting en de culturele invloed van de bezetter aan het begin van de negentiende eeuw.

De figuren in zijn schilderijen zijn steeds op de rug afgebeeld en verzonken in de aanschouwing van de natuur. Daarin speelt ook de symboliek van de levensreis: de figuren van Friedrich blikken terug op de afgelegde weg, of kijken uit over de weg die nog voor hen ligt. Sommige werken doen denken aan een liederencyclus van Franz Schubert, zoals Winterreise.

Der Wanderer über dem Nebelmeer

Zijn bekendste werk. De wandelaar boven de nevelen, circa 1818, olieverf op doek, 94,8 × 74,8 cm, Hamburger Kunsthalle, is daar een mooi voorbeeld van. Wie veel van zijn schilderijen naast elkaar bekijkt, merkt dat de vondsten van Friedrich mettertijd “formules” werden. Maar zijn beste werken zijn van een mysterieuze, blijvende schoonheid. Het kosmische gevoel en de weemoed die hij in zijn werk opriep, worden overal begrepen.

Der Wanderer über dem Nebelmeer (circa 1818).

Der Wanderer über dem Nebelmeer toont een eenzame, elegante figuur die over een zee van mist wegkijkt naar een woest berglandschap. Hij staat op een donkere, vanuit de voorgrond omhoog rijzende rots, die een ideaal uitkijkpunt vormt. De stok in zijn rechterhand onderstreept dat hij een wandelaar is, hetgeen verwondering oproept dat hij zo hoog is gekomen. De in mist gehulde heuvels en bergtoppen zijn imposant en overweldigend. Ver erboven ligt een wolkenband, die refereert aan wat in de tijd van de romantiek het verhevene werd genoemd. De compositie vertoont de neiging om dichtbij en veraf naadloos in elkaar over te laten lopen. Omdat de figuur met de rug naar de kijker toe staat, kan deze het landschap op dezelfde wijze aanschouwen en ontstaat de suggestie dat deze hetzelfde gevoel ondergaat als de afgebeelde figuur. Het werk illustreert de uitspraak van Lord Byron, die het sublieme beschreef door zich af te vragen of bergen, heuvels en wolken geen deel van hem zelf en zijn ziel waren, net zoals hij een deel van hen was.

Stempel: Hamburg, Tag der Romantik, Hamburger Kunsthalle, 9 januari 2011.

Op een meer persoonlijk niveau kan het werk gezien worden als een weerspiegeling van de strijd die Friedrich voerde om zijn eigen emoties te bedwingen. Hij schilderde het werk in het jaar waarin hij trouwde en worstelde vaak hevig met depressies. Op jonge leeftijd zakte hij eens bij het schaatsen door het ijs. Zijn broer wist hem te redden, maar kwam daarbij zelf om het leven, hetgeen de kunstenaar een levenslang trauma opleverde. Meer concreet wordt verondersteld dat Friedrich het schilderij aanvankelijk maakte als eerbetoon aan een gesneuvelde soldaat. De man is, als vaker in zijn werken, gekleed in Oudduitse kledij, waarmee gerefereerd wordt aan de Duitse vrijheidsoorlog en zijn eigen patriottische, revolutionaire instelling. Daarmee is het schilderij niet alleen nostalgisch gericht op het verleden, maar ook op de toekomst en de hoop.