Godinnen van de Art Nouveau in Amsterdam

18 oktober 2021, 9:47 uur - Randy Koo

Een van de beste tentoonstellingen, die ik gezien heb na de lockdown periode (vanaf 5 juni 2021) is deze expo. Tot en met 24 oktober 2021 kunt u deze prachtige expo zien in het Allard Pierson museum. Meer dan 200 objecten zijn te zien van vele bekende kunstenaars zoals René Lalique, Alphons Mucha en Jan Toorop. Zeer de moeite waard als u houdt van de kunststroming Art Nouveau, Jugendstil en Wiener Werkstätte.

Post Views: 2.200

Art Nouveau

Art Nouveau is een kunststroming die tussen 1890 en 1914 op verschillende plaatsen in Europa populair was, voornamelijk als reactie op het vormvervagende impressionisme. Art Nouveau manifesteerde zich vooral in gebruiksvoorwerpen (glaskunst, boeken, plateel, sieraden, meubels etc), de architectuur en de schilderkunst. De stroming kende een korte maar hevige bloeitijd, die zich voornamelijk uitbreidde tijdens de belle époque. In West-Europa was de stijl ruim voor 1910 al verleden tijd, in het oosten kon hij wat langer voortbestaan.

Centraal-Afrika (2014): 75 jaar overlijden Alphons Mucha.

Verschillende namen

Stijlen met verwante stijlkenmerken kregen in andere landen van Europa andere benamingen. Ze stonden echter allemaal voor hetzelfde: deze stijl is modern, is nieuw, is jeugdig. In Duitsland staat de kunststijl bekend als Jugendstil. In Frankrijk en België is deze stroming bekend onder de naam Art Nouveau.

West-Duitsland (1977): Jugendstil in Deutschland.

In Oostenrijk werd de Wiener Werkstätte productiegemeenschap opgericht in 1903. Oprichters waren de kunstenaars Josef Hoffmann en Koloman Moser. Belangrijke medewerkers van de werkplaats waren: Gustav Klimt, Egon Schiele, Emil Orlík en Oskar Kokoschka.

Briefkaart (1913) van de Wiener Werkstätte met linksboven het logo. Bron; Wikipedia.

De Wiener Werkstätte creëerde handwerk in verschillende stijlen. De leden hielden zich voornamelijk bezig met het ontwerpen van sieraden, textiel voor kleding, keramiek, pottenbakkerswerk en meubels, allemaal ontworpen met minimale decoratie en geometrische vormgeving. Terwijl vergelijkbare werkplaatsen meer voor de massaproductie werkten, was bij de Wiener Werkstätte het tegendeel het geval. Men streefde naar een goed product voor een selectieve markt. Ten gevolge van de slechte economische toestand in Europa moest de Wiener Werkstätte in 1932 sluiten.

Kenmerken Art Nouveau

sierlijke, gebogen lijnen en vormen die aan plantmotieven doen denken.
Vaak een asymmetrisch, rankachtig lijnenspel in een golvend bewegingsritme (de golvende lijn eindigt vaak in een zweepslagbeweging).
Decoratieve, tweedimensionale, asymmetrische ornamenten op bijvoorbeeld meubelen, lampen en sieraden. Het lijkt of alle voorwerpen en vormen gegroeid zijn. Overal lijken ‘plantaardige’ lijnen zich vast te hechten aan de muren, meubels, lampen en kozijnen.
In de bouwkunst kwam de stijl voor in de decoratie van gevels, ramen en trapleuningen. In elkaar overgaande motieven van planten in gietijzer of gesmeed staal.
asymmetrische gevels.
veel ornamentversiering aan de gevel, maar ook in het interieur.
overheersen van golvende lijnen
toepassing van gietijzer

België (2003): De wereld van Henry van de Velde.

Art Nouveau in Nederland

Kunstenaars gingen op zoek naar een nieuwe, eigentijdse stijl, in de overtuiging dat ze daarmee konden bijdragen aan een betere maatschappij. Onder anderen: Jan Toorop, Pierre Cuypers, Gerrit Willem Dijsselhof, S.H. de Roos. Sommigen kozen voor sierlijke, golvende decoraties, vaak gebaseerd op gestileerde vormen uit de natuur. Deze ‘versierende’ kunstenaars zaten vooral in Den Haag en Delft. In Amsterdam lag het accent op strakke en sobere vormen.

Jan Toorop

De slaolie-affiche (1893) van Jan Toorop. Bron: Rijksmuseum.

In Rotterdam, Delft en Den Haag kreeg de florale Belgische Art Nouveau met zijn golvende constructies een flinke aanhang. Een beroemd voorbeeld van Haagse Art Nouveau is het afficheontwerp van Jan Toorop voor een Delftse slaoliefabriek, de NOF Calvé-Delft (1894, ‘slaoliestijl’) . In het ontwerp van Toorop is alle diepte vermeden en hij heeft niet geprobeerd om er een schilderij van te maken. De vlakken naast de vrouwenfiguren zijn helemaal opgevuld met golvende lijnen.

Onderstaande sluitzegel dateert uit 1914. Als de Eerste Wereldoorlog uitbreekt, trekken bijna één miljoen Belgen naar het noorden. Lopend, op de fiets en met de trein stromen deze vluchtelingen het land binnen. Gezinnen nemen mensen in huis, bedrijven stellen fabriekshallen ter beschikking en de overheid richt een Koninklijk Nationaal Steuncomité op. De directie van de Delftsche Nijverheid – de Gist- en Spiritusfabriek, Calvé en de Lijmfabriek – is zeer begaan met de vluchtelingen, ook omdat de zakelijke banden met België hecht zijn. Veel gistproductie vindt plaats in twee grote fabrieken in Huy en Brugge. Gebouw De Gemeenschap in het Agnetapark wordt aangepast om vluchtelingen in op te vangen, zoals ook de Flessenfabriek aan de Haagweg en het TH-gebouw van Scheepskunde onderdak bieden.

Om geld in te zamelen, komt het bedrijf met een briljant idee. De reclameposters die Calvé sinds het eind van de negentiende eeuw uitgeeft, zijn ook dan al vermaard. De directie geeft nu tien van deze topontwerpen als reproductie uit op een sluitzegel. Voor tien cent kunnen geïnteresseerden de serie aanschaffen met kunstwerkjes van George Hendrik Breitner, Theo Nieuwenhuis, Jan Toorop, Theo van Hoytema, Jacques Zon, Lothar Meggendorfer, Jan Rinke en Jan Wiegman. De opbrengst gaat naar het Koninklijk Nationaal Steuncomité. De actie is een succes. Wie wil er nu niet zo’n mooi setje zegels, terwijl je er ook nog eens goed mee doet voor de Belgische vluchtelingen? Belangstellenden kunnen zich melden bij de ‘Afdeeling Reclame’, want dat was het uiteindelijk natuurlijk ook – een geweldige reclamestunt.

(Bron: Stadsarchief Delft).