Kritische geluiden, deel 1

12 augustus 2015, 7:00 uur - John Dehe van Purmerender Postzegel Ruilclub

Schrijven over de Eerste Wereldoorlog betekent bijna altijd een verhaal over de verschrikkingen van de strijd, de loopgraven, bombardementen, de ontwikkeling van nieuwe, steeds meer vernietigende wapens: tanks, vliegtuigen, mosterdgas, de tienduizenden doden, ver van huis gesneuveld of verminkt.

Post Views: 1.233

In het neutrale Nederland hadden we problemen van een andere orde. De neutrale status hield de strijd buiten de grenzen, maar hield ons land niet buiten de conflicten. De mobilisatie ontregelde het leven van tienduizenden huisgezinnen; het leger zou vier jaar lang paraat blijven. Voor de soldaten betekende dit vooral dat zij zich vier lange jaren te pletter verveeld hebben. Toen ze rond Purmerend ingezet werden bij de reddingsacties tijdens de watersnood van 1916, werd dat door velen gezien als een welkome doorbreking van de sleur.

Er waren bij de gemobiliseerde militairen toenemende zorgen om de situatie thuis. Zouden ze hun werk terugkrijgen? Zou hun bedrijf de crisis overleven? Het leidde tot onvrede, spanningen en zelfs tot kleine opstanden. Daarnaast was er een groeiende schaarste van elementaire levensmiddelen en brandstof en kwam de regering met rantsoen-maatregelen.

In 1918 in beslag genomen Maandblad

Kritische geluiden over de situatie in Nederland, of berichten met een pacifistische ondertoon, werden door de legerleiding, waar mogelijk, tegengehouden. Zij was voortdurend op zoek naar teksten die het gezag ondermijnden.

Kranten mochten beslist niet pro-Duitsland of pro-Engeland zijn. Dan zou de neutraliteit in gevaar kunnen brengen. De Telegraaf ontpopte zich als een anti-Duitse krant (anders dan in de Tweede Wereldoorlog!); een van de journalisten belandde zelfs in de gevangenis vanwege een kwetsend stuk. Tegen opruiende blaadjes in kazernes (‘De Nieuwe Koers’) werd scherp opgetreden, post van verdachte militairen werd gelezen, soms vastgehouden.
In het Nationaal Archief trof ik bijgaande ansichtkaart aan die door de censuur werd tegengehouden. De partijdige toon en het beeld dat hier van Nederland geschetst werd, mochten kennelijk de geadresseerde (een militair in het Duitse Kevelaer) niet bereiken. Op de adreszijde lezen we o.a:
(…) Voorwaar mooi is het antwoord, dat Duitschland en Oostenrijk aan den Paus gegeven hebben als antwoord op zijn vredesnota. Als ’t van de centrale rijken afhangt, dan zal de vrede niet lang meer op zich laten wachten. Doch wat zal Engeland doen? Zou het de zware schuld op zich willen nemen om den oorlog met al zijn schrikkelijke gevolgen noodeloos verlengen? Dan ware het toch te wenschen, dat het in de kortste keeren een verpletterende nederlaag leed.’

‘Aangehouden 27-9-‘17’

Over het beeld van de kerk in Maashees is te lezen: ‘Doch dat Engeland er wel aan denke, dat Rusland onder militair opzicht voort een groote nul is, en ook in Italië schijnt naar de berichten luiden het volk vrede te eischen en anders revolutie te zullen maken. De zaken voor den vrede staan dus alles bij elkaar genomen mijns inziens nog zoo slecht niet. Hier in Holland ziet het er treurig uit en dan de winter voor de deur. Geen kolen, geen petroleum, vele fabrieken liggen stil vanwege kolengebrek en ons broodrantsoen is zeer klein, terwijl rijst en koffie en thee en suiker en vele andere dingen zeer schaars zijn. En gaat zoo den winter maar tegemoet.
Er loopen ook bijna geen treinen meer in Holland en zij loopen dan nog zeer ongeregeld, men kan alleen maar derde klas reizen, de treinen worden van de winter niet verlicht en niet verwarmd, alles vanwege nijpend kolengebrek. De boeren gaat het tegenwoordig ook slecht, de regeering neemt alles in beslag, zoodat er zelfs geen veevoeder meer overblijft.
Hartelijk gegroet, etc.