Geschiedenis gemeenten

Republiek der Verenigde Nederlanden

In de Republiek der Verenigde Nederlanden (1588 -1795) kende men een sterk lokaal bestuur. De meeste grote Nederlandse plaatsen hadden stadrechten, waardoor zij hun eigen belastingen mochten heffen en toestemming kregen om zelf hun bestuurders te benoemen. Daarnaast hadden zij ook de rechtspraak grotendeels in eigen handen. Op het platteland was eveneens sprake van grote autonomie. Daar had de lokale heer het meestal voor het zeggen.

Kaart van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden (ca. 1670 en/of ca. 1706). Bron: Rijksmuseum / Wikipedia.

Bataafse Republiek

Aan dit systeem kwam echter al snel een einde na de oprichting van de Bataafse Republiek in 1795. Naar Frans voorbeeld werden alle dorpen en steden in de Staatsregeling des Bataafschen Volks (1798) gelijk gesteld en kregen zij de status ‘gemeente’. Over het algemeen waren dit slechts administratieve instellingen met uitvoerende taken, waardoor de stedelijke autonomie grotendeels verloren ging. In 1811 werd in de Gemeentewet vastgelegd dat een gemeente minimaal 500 inwoners moest hebben, maar dat het beste gestreefd kon worden naar minstens 2.000 inwoners per gemeente.

Kaart van de Bataafse Republiek in 1796. Bron: KNAW.nl

Voor meer info over de Bataafse Republiek en de kaart:

http://resources.huygens.knaw.nl/informatieprocessenbataafsfranseoverheid

Verenigd Koninkrijk der Nederlanden

Met de oprichting van het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden in 1815 werden deze besluiten aanvankelijk teruggedraaid. De steden kregen hun autonomie terug en het platteland kwam weer onder het bestuur van een lokale heer. Met de grondwetsherziening van 1848 maakten de Nederlandse gemeenten echter een definitieve terugkeer. Er werd vastgelegd dat steden en dorpen weer gelijk waren en dat zij beiden onder het bewind kwamen te staan van een door de koning benoemde burgemeester. Iedere gemeente moest bovendien bestaan uit minstens 25 kiesgerechtigden, ofwel belastingbetalende mannen.

Nederland (1987): 75 jaar Vereniging van Nederlandse Gemeenten (1912 – 1987).

Herindelingen 20e eeuw

Eind 19e eeuw begon de Nederlandse overheid met een proces van herindelingen van gemeenten. Kleinere gemeenten werden samengevoegd waardoor het aantal gemeentes uiteindelijk terugliep van 1121 in 1900 naar 380 in 2018 en 345 in 2022. Het motief achter de terugdringing van het aantal gemeenten was dat grotere gemeenten sterker zouden zijn en meer verantwoordelijkheden aan zouden kunnen. Aanvankelijk gingen deze herindelingen traag, maar met de intrede van Kabinet Lubbers I in 1982 namen ze in schaal geleidelijk toe. Inspelend op de ontevredenheid van de bevolking, pleitte Pim Fortuyn in 2002 in zijn verkiezingsprogramma voor het afschaffen van de herindelingen. Kabinet Balkenende I stemde hiermee in. Sindsdien kunnen gemeentelijke herindelingen niet langer van bovenaf worden opgelegd. In het huidige beleid mogen gemeentes alleen opnieuw worden ingedeeld als de betrokken gemeentes dit zelf hebben goedgekeurd.

Gemeenteraadsverkiezingen

De Nederlandse gemeenteraadsleden worden om de vier jaar gekozen. Artikel 129 van de Grondwet schrijft voor dat de leden rechtstreeks worden gekozen. Rechtstreeks betekent zonder tussenschakels en tussenpersonen. Dit betekent dat die leden een zetel behalen die de meeste stemmen krijgen. In het huidige systeem (evenredige vertegenwoordiging) worden stemmen overgedragen.

Stemrecht hebben alle Nederlanders en andere EU-onderdanen die ook daadwerkelijk in Nederland wonen, mits zij 18 jaar of ouder zijn. Ook niet-EU-onderdanen die langer dan vijf jaar (legaal) in Nederland verblijven, mogen stemmen. Mensen van buiten de EU die hier korter dan vijf jaar wonen mogen dus niet stemmen, bijvoorbeeld in Amstelveen, Wageningen en Diemen.

Amstelveen

In Amstelveen wonen veel expats als buitenlandse werknemers van internationale bedrijven. Amstelveen blijkt vooral een hotspot voor Japanners en Indiërs. Ruim 40 procent woont in Amstelveen. Ook Indiërs wonen het liefst in Amstelveen. De gemeente Amstelveen probeert de expats de nodige faciliteiten te bieden. Zo is er een Japanse kleuterschool en tandarts en heeft het Amstelland Ziekenhuis een fysieke ‘Japan desk’ en een digitale ‘Indian desk’. Ook vindt er jaarlijks het Japanfestival en het Bloesemfeest, vooral bedoeld voor het Japanse bedrijfsleven, plaats. En natuurlijk Japans sprekende verkopers in De Bijenkorf.

Ook in 2020 denk ik aan jou!’ is de boodschap die gemeente Amstelveen meegeeft op een speciaal voor de feestdagen gemaakte ansichtkaart. De bedoeling is dat Amstelveners met de kaart aan elkaar kunnen laten weten dat ze aan elkaar denken. Met de ansichtkaart vraagt de gemeente aandacht voor elkaar. ‘Bijvoorbeeld voor iemand die het goed kan gebruiken in de donkere dagen rond kerst en oud en nieuw,’ meldt de gemeente. Het college van B en W deelt de kaarten op 20 december 2019 uit in het Stadshart. De gratis kaarten liggen ook in het raadhuis en zijn eveneens verkrijgbaar in Schouwburg Amstelveen, het Cobra Museum en Museum Jan van der Togt. Bezoekers van het raadhuis kunnen de kaart ter plekke schrijven en in de speciaal voor de actie gemaakte gele postbus doen. De gemeente verstuurt ze dan. Natuurlijk kunnen Amstelveners ook kaarten meenemen en later zelf versturen. Bron: Amstelveenz.nl

Feiten en cijfers verkiezingen

• 13,6 miljoen Nederlanders mogen stemmen;
• 8235 zetels zijn in totaal te verdelen;
• 2871 partijen doen aan de verkiezingen mee;
• Er zijn 54.994 kandidaten voor 8235 zetels;
• Het aantal zetels in de gemeenteraad is afhankelijk van het aantal inwoners. Acht gemeenten hebben het hoogst aantal raadsleden namelijk 45 stuks.
• Op 14, 15 en 16 maart kan gestemd worden (spreiding vanwege de drukte);
• Mondkapjes niet verplicht en ook geen 1,5 meter afstand.

Per 1 januari 2022 zijn er 345 gemeenten. Hoewel 334 gemeenten meedoen, wordt er gestemd voor 333 gemeenteraden. Inwoners van Weesp stemmen namelijk voor de gemeenteraad van Amsterdam, waar ze dit jaar bij gaan horen. In elf gemeenten wordt niet gestemd. In acht daarvan zijn vanwege herindelingen in de afgelopen jaren al raadsverkiezingen geweest. In drie gemeenten volgt de stembusgang op een later moment door de herindelingen per 1 januari 2023.

Politieke partijen

De leden van de gemeenteraad (raadsleden) nemen beslissingen die voor de gemeente belangrijk zijn. Bijvoorbeeld over onderwijs, nieuwbouw of de hoogte van de belastingen. Andere taken van de raadsleden zijn:

• controleren of het college van burgemeester en wethouders het beleid goed uitvoert;
• contact hebben met inwoners om te weten wat er speelt;
• het behandelen van veel praktische zaken in de gemeente, zoals verkeer, milieu, gezondheidszorg, cultuur en sport;
• het maken van algemene regels (verordeningen) waar inwoners van de gemeente zich aan moeten houden;
• de begroting vaststellen en het financiële jaarverslag van de gemeente controleren.

De gemeenteraad is het hoogste bestuursorgaan van de gemeente.

Na het tellen van de stemmen, verdeelt het gemeentelijk centraal stembureau de zetels en restzetels over de partijen. Daarna stelt het centraal stembureau vast welke kandidaten zijn gekozen. Hoe de zetelverdeling over de kandidaten gebeurt, leest u op de website van de Kiesraad. Tijdens de gemeenteraadsverkiezingen staan er op vrijwel elke kieslijst wel één of meerdere lokale partijen, die vaak te herkennen zijn aan namen als Gemeentebelang en Leefbaar. Lokale partijen blijven groeien in aantal en krijgen steeds meer stemmen. Helemaal nieuw is de trend niet, maar tijdens de gemeenteraadsverkiezingen van 2018 zijn de lokale partijen wel meer aanwezig dan ooit. Dit komt deels doordat burgers steeds vaker op hun eigen manier invloed willen uitoefenen en teleurgesteld zijn in de landelijke politiek. De groei van lokale partijen is ook goed terug te zien in de aandacht die hiervoor is vanuit de verschillende media.

Daarnaast is er nog een recente trend: lokale fracties van landelijke partijen gaan steeds vaker verder onder een andere naam. Dit doen ze vanwege de negatieve associaties die mensen hebben bij deze partij of omdat ze niet meer gebonden willen zijn aan het landelijk bestuur. Zo doet de PvdA tijdens de gemeenteraadsverkiezingen in 2018 in 322 gemeenten mee, maar in slechts 254 onder haar eigen naam. Zo lijkt het alsof er meer lokale partijen zijn, terwijl er in werkelijkheid soms nog wel banden met Den Haag zijn. Ook gebeurt het steeds vaker dat er partijen opgericht worden die specifiek voor een bepaalde bevolkingsgroep opkomen. Zo hebben veel studentensteden een partij voor jongeren. Een succesvol voorbeeld hiervan is Studenten Techniek in Politiek (STIP) in Delft. De partij bestaat al sinds 1993, zit momenteel in de coalitie en ze levert een wethouder. Ook is het aantal migrantenpartijen flink toegenomen. In Den Haag zijn er zelfs drie: de Partij voor de Eenheid, Islam Democraten en NIDA.

De lokale partijen bezitten momenteel samen ook veruit de meeste zetels: zo’n 35%. Dit aantal is ook gestegen vanwege het vele aantal afsplitsingen uit landelijke partijen. Uit onderzoek van Trouw blijkt dat in de regeringsperiode van 2014 tot 2018 maar liefst 149 extra fracties zijn ontstaan. Door deze ontwikkelingen zijn gemeenteraden steeds meer gefragmenteerd. Dit kan soms leiden tot een tragere besluitvorming. Er zijn steeds meer kleine partijen met slechts een paar zetels, die wel evenveel taken hebben als de grotere fracties. Volgens sommigen komt dit de lokale democratie niet ten goede.

Een van de belangrijkste taken van de gemeente is de zorg voor voldoende woonruimte. Om de aanleg van nieuwe woonwijken mogelijk te maken en de ontwikkelingen in bestaande wijken en het buitengebied in de hand te houden maakt het gemeentebestuur structuurplannen en bestemmingsplannen. Voor de inwoners van de gemeente zijn bestemmingsplannen van groot belang, daarin ligt vast wat er met de grond mag gebeuren. Mogen deze inwoners een schuur bij hun huis bouwen, kunnen zij een klein bedrijfje aan huis beginnen, dat zijn zaken die in het bestemmingsplan vastliggen.

Almere: 100.000 inwoners in 1994.

Verkeer en vervoer en Milieu

Een ander belangrijk werkterrein voor de gemeente is verkeer. De gemeente maakt plannen voor een goede doorstroming van het verkeer. De gemeenteraad besluit over de aanleg van wegen, parkeerterreinen, woonerven, voetgangerstunnels, fietspaden. Dankzij de Wet Milieubeheer heeft de gemeente greep op het milieu. Vervuilende bedrijven kunnen uit woonwijken worden geweerd, de milieupolitie kan optreden tegen mensen die op onjuiste wijze groot vuil aanbieden of gevaarlijke stoffen afvoeren.

Welzijn en sociale zaken

Gemeenten krijgen hun geld voor meer dan 90 procent van de rijksoverheid. Een deel van de inkomsten komt uit het zogenaamde Gemeentefonds, een fonds waarin het Rijk jaarlijks een deel van de belastingopbrengst stopt en verdeelt over de gemeenten. Deze inkomsten mag de gemeente naar eigen inzicht besteden. Naast inkomsten uit het Gemeentefonds ontvangen de gemeenten zogenaamde doeluitkeringen van het Rijk, uitkeringen voor een vast omschreven doel zoals openbaar vervoer of jeugdhulpverlening. Hoeveel een gemeente krijgt is afhankelijk van het aantal inwoners en plaatselijke omstandigheden. Daarnaast mag een gemeente zelf belasting heffen.

De OZB die voor woningen en bedrijfspanden geldt, is de belangrijkste bron van eigen inkomsten. Andere bronnen van inkomsten zijn de toeristenbelasting, de hondenbelasting en de parkeergelden. De hoogte van de belastingen wordt door de gemeenteraad vastgesteld. Dat gebeurt ook met de vaststelling van de tarieven die de gemeente aan de burgers vraagt voor bepaalde diensten, zoals leges en reinigingsrechten.

Onderwijs

Onderwijs is een grondrecht. De gemeente heeft een aantal wettelijke taken om onderwijs voor iedereen toegankelijk te maken. Zo is de gemeente verantwoordelijk voor de schoolgebouwen. Ook moet zij ieder kind in staat stellen fysiek naar de school toe te kunnen gaan. Gemeenten en schoolbesturen werken veel samen aan deze taken. Zo ook om onderwijsachterstanden bij kinderen tegen te gaan. Met de inhoud van het onderwijs bemoeit de gemeente zich niet. Iedereen kan in Nederland onder voorwaarden een school beginnen. De gemeenteraad bepaalt of de nieuwe school opgenomen kan worden in het Plan van Scholen. De gemeente zelf heeft op grond van art. 23 van de Grondwet de taak scholen voor algemeen vormend openbaar onderwijs op te richten. Scholen worden geleid door schoolbesturen. Samenwerking tussen gemeente en schoolbesturen is de basis voor goed onderwijs.

De gemeente moet ervoor zorgen dat kinderen in een veilige, gezonde en stimulerende omgeving les kunnen krijgen. Gemeenten zijn verantwoordelijk voor (nieuwe) schoolgebouwen in het basisonderwijs, voortgezet onderwijs en speciaal onderwijs. Deze gebouwen moeten voldoen aan de huisvestingseisen van het Arbeidsomstandighedenbesluit (de Arbowet) en het Bouwbesluit. Gemeenten hebben ook de zorgplicht voor het leerlingenvervoer. Ouders kunnen hierop een beroep doen als ze zelf niet in staat zijn hun kind naar school te brengen. Bijvoorbeeld omdat hun zoon of dochter chronisch ziek is of een beperking heeft. De gemeenteraad stelt de voorwaarden vast in een verordening leerlingenvervoer. De wettelijke basis van de onderwijshuisvesting en het leerlingenvervoer ligt in de Wet op het primair onderwijs, de Wet op de expertisecentra en de Wet op het voortgezet onderwijs.

Gemeentedag

Een aantal gemeenten organiseert een open dag voor nieuwe inwoners van de gemeente. Deze bewoners kunnen tijdens de open dag kennismaken met een aantal gemeentelijke diensten en een aantal raadsleden. Daarnaast worden ook op werkplekken demonstraties gegeven van gemeentelijke werkzaamheden.

Meer info:

Voor het schrijven van deze blog wil ik Peter Janssen bedanken voor de stempels van zijn collectie. Wilt u meer willen weten over frankeermachinestempels of lid worden van deze vereniging: https://www.frankeerstempel.nl/

Kijk in onze catalogus voor meer postzegels
• Thematisch

Nieuwsgierig naar de nieuwste postzegel- en postzegelproducten?

(5 stemmen, gemiddeld: 4,40 uit 5)

Laden...