Prinsjesdag is een jaarlijkse Nederlandse traditie op de derde dinsdag van september. Na een ceremoniële rijtoer door Den Haag spreekt het staatshoofd in een verenigde vergadering van de Staten-Generaal de troonrede uit. Na terugkomst op Paleis Noordeinde is er de zogenoemde balkonscène. In de troonrede geeft de regering in algemene bewoordingen aan wat het regeringsbeleid zal zijn voor het komende jaar. Tegelijkertijd wordt op die dag de miljoenennota en de rijksbegroting voor het volgende jaar gepresenteerd.
Wetgeving
Artikel 65 van de Grondwet bepaalt dat op de derde dinsdag van september (…) door of namens de Koning in een verenigde vergadering van de Staten-Generaal een uiteenzetting van het door de regering te voeren beleid wordt gegeven. Artikel 105 lid 2 van de Grondwet voegt daaraan toe dat dit samenvalt met de indiening van de begroting. Hierop volgen in de Tweede Kamer de algemene beschouwingen, waarna ook de rijksbegroting wordt besproken.
Nederland (2014): 200 jaar Koninkrijk, 200 jaar Grondwet
Prinsjesdag (naam)
De derde dinsdag van september staat bekend als Prinsjesdag, de dag waarop het staatshoofd de troonrede met de regeringsplannen voor het komende jaar voorleest. De naam “Prinsjesdag” leidt tot verwarring. Een dag waarop de koning een troonrede voorleest, heet prinsjesdag. Heeft “Prinsjesdag” überhaupt wel te maken met prinsjes? Voor de herkomst van de naam Prinsjesdag, gaan we terug naar de 18e eeuw. De Prinsjesdag die toen gevierd werd, had weinig te maken met regeringsplannen. In die tijd was Prinsjesdag de dag waarop Nederland de verjaardag van de prinsen van Oranje vierde, vergelijkbaar met hoe wij nu Koningsdag vieren. Vanaf de geboorte van prins Willem, de latere stadhouder Willem V, op 8 maart 1748, werd de viering een populair volksfeest.
De regeringsperiode van Willem V viel samen met de patriottentijd, een tijd waarin veel kritiek kwam op het beleid van Willem. De patriotten waren daarbij geen fan van het idee van erfelijke opvolging en gaven de voorkeur aan een gekozen staatshoofd. De spanning tussen de patriotten en aanhangers van Willem, de prinsgezinden, liep hoog op. Voor de prinsgezinden werd Prinsjesdag een uiting van trouw aan de Oranjes. Met het uitroepen van de Bataafse Republiek, waarbij Nederland in feite een vazalstaat van de Fransen werd, kwam er tijdelijk een einde aan de vieringen van Prinsjesdag. De Oranjes keerden pas weer terug naar Nederlands grondgebied na de nederlaag van Napoleon in de Slag bij Leipzig in 1813, waarna de zoon van Willem V uitgeroepen werd tot soeverein vorst der Nederlanden als Koning Willem I.
Nederland (2007): Koning Willem I (uit serie Canon van Nederland)
Ondanks de brede kritiek op het bestuur van Willem V waren de Nederlanders blij na twintig jaar Franse invloed een lid van het huis Oranje op de troon te hebben. Mede daarom vierde de bevolking de verjaardag van koning Willem, op 24 augustus, op een zelfde manier als dat voor de Franse tijd de verjaardag van de prins gevierd werd. Ondanks dat de prins nu een koning was, bleef de naam “Prinsjesdag” voor de viering bestaan. Hiermee verloor de naam al enigszins zijn betekenis en deze vervaagde alleen maar meer toen de term ook in gebruik genomen werd voor andere publieke feesten, zoals de viering van de verjaardag van de echtgenote van de koning of koninklijke bruiloften. De enige constante factor was de link naar de koninklijke familie.
Prinsjesdag
De eerste “Prinsjesdag” in de betekenis waarin wij die nu kennen, vond plaats op 2 mei 1814. Hoewel de staatkundige verhoudingen sindsdien sterk veranderd zijn, is het principe van deze dag gelijk gebleven: Prinsjesdag is de dag waarop de vorst ten overstaan van het parlement de troonrede uitspreekt. Tot de grondwetsherziening van 1848 was de inhoud van de troonrede officieel een zaak van de vorst; na 1848 bepaalden de ministers wat de koning zou zeggen. Het duurde echter tot na de Eerste Wereldoorlog voordat de troonrede zijn huidige karakter kreeg, een schets van de stand van zaken en een presentatie van de plannen voor het volgende parlementaire jaar. Het voorlezen van de troonrede is gelieerd aan de opening van de zitting van de Staten-Generaal, die sinds 1888 plaatsvindt op de derde dinsdag van september. Om die reden wordt Prinsjesdag ook wel de Derde Dinsdag genoemd.
Vanouds is in de Grondwet bepaald op welke dag Prinsjesdag valt. In de eerste helft van de negentiende eeuw werd de zitting van de Staten-Generaal aanvankelijk op de eerste maandag in november geopend, en later op de derde maandag in oktober. Toen in 1848 een jaarlijkse begroting werd ingevoerd, wilde de Tweede Kamer meer tijd hebben om deze begroting te behandelen. Daarom werd het zittingsjaar van het parlement verlengd door de openingsdatum nog een maand te vervroegen, naar september.
Nederland (2013): Prinsjesdag 2013, de eerste met Koning Willem-Alexander.
De maandag werd niet als een ideale dag beschouwd. Voor parlementsleden uit afgelegen delen van het land was het als ze op die dag van huis vertrokken niet mogelijk tijdig in Den Haag te zijn. Om te voorkomen dat zij op zondag moesten reizen, (zondagsrust), werd bij de grondwetswijziging van 1887 de maandag vervangen door de dinsdag.
Nederland (1964): FDC 500 jaar Staten Generaal.
Vanaf de jaren 1930 werd het gebruikelijk de jaarlijkse openingsdag van de Staten-Generaal Prinsjesdag te noemen. Bij de Grondwetswijziging van 1983 werd de zittingsduur van de Staten-Generaal gewijzigd van één jaar naar vier jaar. Vanaf dat jaar wordt op Prinsjesdag dus niet meer de zitting van de Eerste en Tweede Kamer officieel geopend, maar wordt met het uitspreken van de Troonrede het begin van het nieuwe parlementaire jaar gemarkeerd.
Tussen 1815 en 1904 werd de Troonrede in de vergaderzaal van de Tweede Kamer uitgesproken. Vanaf 1904 gebeurt dit in de Ridderzaal op het Binnenhof in Den Haag. Als gevolg van de maatregelen om verspreiding van het coronavirus tegen te gaan werd de Troonrede in 2020 en 2021 uitgesproken in de Grote Kerk in Den Haag. Sinds 2022 wordt vanwege de renovatie van het Binnenhof de Troonrede uitgesproken in de Koninklijke Schouwburg.
Gouden Koets
De Gouden Koets is een geschenk van de bevolking van Amsterdam aan koningin Wilhelmina. Het geld voor de koets werd ingezameld door de Vereeniging van het Amsterdamsche Volk tot het Aanbieden van een Huldeblijk aan H.M. Koningin Wilhelmina. Het bedrag werd ingezameld door buurtverenigingen, met name in de volkswijk de Jordaan. De koets werd zoveel mogelijk een breed gedragen werk. Aan de koets en haar decoraties werkten in totaal meer dan 1200 mensen mee.
Nederland (1898): Kroningsgulden (Inhuldigingszegel Koningin Wilhelmina).
De koets was bedoeld als geschenk bij de inhuldiging van Wilhelmina tot koningin op 6 september 1898. Wilhelmina wilde echter geen geschenken ter gelegenheid van haar inhuldiging aannemen en nam daarom de koets een dag later, op 7 september 1898, in ontvangst in het Paleis voor Volksvlijt. Op hun huwelijksdag, 7 februari 1901, reden koningin Wilhelmina en prins-gemaal Hendrik voor het eerst in de Gouden Koets. Een maand later werd de koets in Amsterdam gebruikt bij de intocht van het koninklijk paar.
Eerste gebruik van de Gouden Koets in 1901. Bron: N.J. Boon / Wikipedia.
De meer dan honderd koetsen en sleeën van het Koninklijk Staldepartement in Den Haag stonden in mei 1940 in de loodsen van de Koninklijke Stallen in de Haagse binnenstad. De Duitse bezetter heeft tijdens de oorlog meer dan de helft van de rijtuigen en sleeën gevorderd of gestolen. De Glazen Koets, de Gouden Koets en de Crème Calèche werden door het Nederlandse Ministerie van Onderwijs en Kunst op een lijst van museale objecten geplaatst. Zo beschermd hebben zij de oorlog doorstaan. Het verhaal dat de Gouden Koets de oorlog in een hooiberg zou hebben doorgebracht wordt in de literatuur niet bevestigd.
Nederland (1998): 100 jaar Inhuldiging en Gouden Koets
Na de inhuldiging van koningin Juliana gingen de Gouden Koets en de Crème calèche op tournee. Van mei tot augustus 1949 werd per schip een aantal havensteden in het land aangedaan, waar de bevolking steeds een paar dagen de gelegenheid kreeg om de rijtuigen te bewonderen. In 1998 maakte de koets deel uit van een expositie in de Nieuwe Kerk te Amsterdam, die net zo was versierd als tijdens de inhuldigingsplechtigheden honderd jaar eerder.
Sinds 1903 maakte het staatshoofd in de regel één keer per jaar gebruik van dit rijtuig, en wel op Prinsjesdag (in Den Haag). Daarvóór werd (vanaf 1840) altijd de Glazen Koets gebruikt. Ook bij de doop van kroonprinses Juliana in 1909 (in Den Haag), het huwelijk van Juliana met prins Bernhard van Lippe-Biesterfeld in 1937 (in Den Haag), de doop van prinses Beatrix in 1938 (in Den Haag), het huwelijk van prinses Beatrix en Claus van Amsberg in 1966 (in Amsterdam) en bij het huwelijk van kroonprins Willem-Alexander en Máxima Zorreguieta in 2002 (in Amsterdam) werd de Gouden Koets ingezet.
Nederland (1991): PZM 25 jarig huwelijksfeest Beatrix en Claus (met foto uit 1966).
Na Prinsjesdag 2015 begon een ingrijpende en langdurige restauratie van het rijtuig. Ter vervanging gebruikte het koningspaar de Glazen Koets. Op Tweede Kamervragen over de restauratie antwoordde premier Mark Rutte dat het ging om werkzaamheden aan de draagriemen, de houten wielen, het houtsnijwerk, de sleetse textiele materialen en om de koorden en kwasten op de bok. De kosten van het groot onderhoud werden niet openbaar gemaakt. De opknapbeurt werd uitgevoerd binnen de begroting van de koning, die de vrijheid heeft te bepalen hoe hij dit geld uitgeeft. De restauratiewerkzaamheden werden in de eerste helft van 2021 afgerond. De koets werd van juni 2021 tot en met februari 2022 tentoongesteld in het Amsterdam Museum.
Gouden Koets in de Koninklijke Stallen tijdens Open Dag op 1 augustus 2023. Foto: R. Koch.
Sinds 2016 rijdt de koning weer in de Glazen Koets. In een videoboodschap van 13 januari 2022 verklaarde koning Willem-Alexander dat de koets vooralsnog niet gebruikt zal worden voor de rijtoer op Prinsjesdag of andere officiële gelegenheden. Daarin zei hij: ‘We kunnen het verleden niet herschrijven. We kunnen wel samen proberen ermee in het reine te komen. Dat geldt ook voor het koloniale verleden. De Gouden Koets zal pas weer kunnen rijden als Nederland daar klaar voor is. En dat is nu niet het geval.” … “Het heeft geen zin om wat gebeurd is door de bril van onze tijd te veroordelen en te diskwalificeren. Simpelweg historische objecten en symbolen verbannen is beslist ook geen oplossing. In plaats daarvan is een gezamenlijke inspanning nodig die dieper gaat en langer duurt. Een inspanning die ons verbindt in plaats van verdeelt’.
Glazen Koets in de Koninklijke Stallen tijdens Open Dag op 1 augustus 2023. Foto: R. Koch.
Troonrede
Bij aankomst van de koning groet hij het vaandel van het krijgsmachtonderdeel dat is opgesteld en wordt het Wilhelmus gespeeld. Vervolgens wordt hij ontvangen door de commissie van in- en uitgeleide, die het koninklijke gezelschap naar hun zitplaatsen begeleidt. De voorzitter van de Verenigde Vergadering maakt de komst van het staatshoofd bekend door het roepen van de woorden “De koning!” Alle aanwezigen gaan hierop staan. Zodra de koning op de troon heeft plaatsgenomen, gaat iedereen zitten. De koning leest vervolgens de troonrede voor, die traditioneel begint met de woorden: “Leden van de Staten Generaal…” Na het voorlezen van de troonrede roept de voorzitter van de Verenigde Vergadering: “Leve de koning!”, waarop alle aanwezigen dienen te antwoorden met “Hoera! Hoera! Hoera!” Vervolgens vertrekt de koning met zijn gevolg naar de naastgelegen Koninginnekamer. Om circa 13.50 uur vertrekt de stoet weer naar het Paleis Noordeinde.
Balkonscène
Na terugkomst in Paleis Noordeinde volgt om 14.00 uur de balkonscène, waarbij de aanwezige leden van het Koninklijk Huis op het balkon van het paleis door het volk werden toegejuicht. Deze balkonscène werd om veiligheidsredenen in de jaren zestig ingevoerd. Voordien stapte de familie, als het weer het toeliet, na terugkomst in het paleis van de Gouden Koets over in een open koets die met dravende paarden door Den Haag reed. In 2020 en 2021 was er vanwege de coronapandemie geen balkonscène. De hele ceremonie rond Prinsjesdag wordt traditiegetrouw rechtstreeks op de televisie uitgezonden door de NOS en op Omroep West.
Nederland (1987): PZM Paleis Noordeinde.
Prinsjesdagstukken
De Prinsjesdagstukken bestaan uit de miljoenennota, de rijksbegroting en het Belastingplan-pakket, bestaande uit het wetsvoorstel Belastingplan zelf en vaak nog andere fiscale wetsvoorstellen (de voorafgaande laatste ronde van overleg binnen het kabinet is in de laatste twee weken van augustus, het is de zogeheten ‘augustusbesluitvorming’. Hierin worden eventueel nog parameters bijgesteld op basis van recente koopkrachtramingen).
Aanbieding van het koffertje in de Tweede Kamer tijdens Prinsjesdag 2015. Foto: Rijksoverheid / Wikipedia.
De minister van Financiën draagt een koffertje met het opschrift “Derde dinsdag in september“, met – naar men zegt – de miljoenennota. In werkelijkheid is de miljoenennota op papier veel te volumineus om in het koffertje te passen, maar tegenwoordig staat de miljoenennota op een cd. De miljoenennota wordt officieel tot Prinsjesdag geheimgehouden (maar eventueel wel onder embargo verstrekt aan de media), al lekken delen ervan doorgaans uit.
Prinses Alexia aanwezig op Prinsjesdag
De prinses werd op 26 juni 18 jaar. Dat zij meerderjarig is, is de reden dat de prinses nu bij een officiële gelegenheid als Prinsjesdag aanwezig is. Alexia zal meerijden in de Gala-glasberline samen met prins Constantijn en prinses Laurentien. Deze koets vertrekt voor de Glazen Koets vanaf Paleis Noordeinde naar de schouwburg.
Meer info:
Prinsjesdag 19 september 2023:
Blauw Bloed (EO): https://blauwbloed.eo.nl/
Kijk in onze catalogus voor meer postzegels
• Thematisch
Nieuwsgierig naar de nieuwste postzegel- en postzegelproducten?
Kijk dan bij Collect Club.
(6 stemmen, gemiddeld: 5,00 uit 5)
Laden...
Reacties (2) Schrijf een reactie
Prachtig historisch overzicht en bijgewerkt t/m 2023.
Mooi stuk geschiedenis om te lezen.
Ook de foto’s er tussen maken het mooi compleet.
Schrijf een reactie
(registratie is niet nodig)