Herenboerderij Broedersbouw

Foto: Jasper Stempels Fotografie en Video

Van de statige herenboerderij is het vooraanzicht van de woning als illustratieve verbeelding frontaal zonder dieptewerking op de postzegel geplaatst met nadruk op de constructie. De voorgevel met een hogere middenpartij eindigt in een klokgevel met daarin een gevelsteen met de naam van de boerderij en jaartal 1742. Sinds 1878 is deze boerderij bewoond door de familie Kooij. Met het vertrek van Piet Kooij in 2015 is de veeteeltfunctie van de oudste én grootste stolpboerderij (17 m hoog) in de Beemster afgesloten. Na de renovatie zijn in de historische boerenwoning, met de status Rijksmonument, negen woonappartementen ondergebracht.
Onderaan de postzegel loopt een zwarte lijn, die naar het straatniveau verwijst. Het groen met de verticaal geschematiseerde lijntjes stelt het gras van het grasland voor.

Typisch Nederlands – stolpboerderijen: uitgiftedatum 4 januari 2021

Hollandse luchten

Links van de boerderij is de opkomende zon bij het aanbreken van de dag boven de lage horizon te zien tegen een hemel met verwaaide lucht. De boer is bij het krieken van de dag als de dauw nog op het ligt al met zijn werk begonnen met het melken van zijn zwartbonte koeien in de wei. De indrukwekkende boerderij treedt dominerend op de voorgrond bij de lage horizon.

Bron: Paulus Potter, Public domain, via Wikimedia Commons

Tussen de dominerend donkerkleurige stier van schilder Paulus Potter (1625 – 1654) vóór een lage horizon onder een oplichtende lucht bestaat compositorisch een treffend identieke overeenkomst met de postzegelafbeelding.

Deze compositietechniek komt overeen met de rol van de hoge, ruimte scheppende Hollandse luchten boven de geschilderde landschappen van onze 17e -eeuwse schilders als Paulus Potter en Willem van der Velde (1633 – 1707) met het schilderij ‘Tocht naar Chatham’. Wat De Praet van Potter zegt: “Ik heb me onder meer laten inspireren door Potter om zijn compositie, de rust in het beeld en de rol van de lucht.”

Functioneren van stolpboerderijen

In de vierkante stolpboerderij met piramidevormig dak (dat op een dekbalk-gebint rust) is het hele boerenbedrijf (mensen, dieren, oogst, gereedschap en voertuigen) samengebracht. Deze 17 m hoge stolpboerderij bezit in tegenstelling tot andere boerderijen geen punt-bekroning, maar een daknaald van 6 meter, waardoor er geen vierkant, maar een rechthoekig grondvlak van 22 m x 28 m is ontstaan.

Vormgeving

Door structurele vereenvoudiging van het essentieel kenmerkende van de boerderij komt de constructie en de opbouw duidelijk over. Van de hoofdzaak afleidende details als antenne, schoorsteenkap of lood op het dak zijn weggelaten. De opbouw van het rieten dak is nagebootst door met dunne horizontale lijnen het gevoel van lagen riet te geven. De ramen zijn donker gelaten met vitrage erbij.

Door de schematiserende bewerking is een typische sfeer ontstaan, die niet in de werkelijkheid of op een foto aanwezig is. Het is veel minder uitgesproken. De afbeelding laat veel details in het gebouw zien. “De dunne lijntjes, die in de boerderij verschillende details benadrukken, zijn op de computer als vakjes ingetekend. Anders zou het bij de verkleining veel te priegelig worden”, aldus Van Praet. “Er is op een eigentijdse manier een romantisch illustratie als ideaalbeeld van de stolp in het landschap ontstaan (boom verwijst er naar). Rust in het beeld onder een lucht, waarin nog ietsje van de verdwijnende ochtendschemering valt te ontdekken.”

Vermindering stolpboerderijen!

De stolp als boerderijtype is te klein en te ouderwets voor de moderne agrarische bedrijfsvoering. Door de verlaging van het grondwaterpeil verrot de houten fundering van de boerderijen, waardoor verzakkingen ontstaan. Afbraak en/of hergebruik van de stolpboerderij is aan de orde van de dag. Nieuwe functie voor de stolp na grondige verbouwingen zijn o.a. zorgboerderij, ontmoetingscentrum en tandartspraktijk in combinatie met woonbestemming.

Op de geopende zomerzegel-bedankkaart uit 1984 (zie illustratie in artikel van 13 december j.l.) staan twee boerderijen (onder de 60 en 50 cent postzegels) uit Friesland, die beide tot het kop-hals-romp-type behoren. Ook hier loopt de functie van de boerderij als gebouw terug. Moderne aanpassingen ontstaan naast de boerderij uit de plaatsing van een ligboxenstal. Op de voorgrond is sprake van totale nieuwbouw met ligboxenstal, schuren en woning.

Ontwikkelingsgeschiedenis boerderij

De stolpboerderij uit Noord-Holland en beide boerderijtypen uit Friesland, de tsjelp (Fries voor stolp) en kop-hals-romp-boerderij, bezitten alle dezelfde ontstaansgeschiedenis. Naast het langhuis met daarin woning en stal stond een hooiberg met een beweegbare vierkant kap erboven. Na 1600 is stal en hooiberg verenigd onder een grote overkapping. De omvang van de veestapel heeft de verschillen veroorzaakt.

Achter het voor- en middenhuis is de relatief korte stal zichtbaar met er naast de hooiberg. Bijna 40 jaar geleden stond dit oorspronkelijke boerderijtype zonder overkapping nog in Wartena.

Plattegrond van het voorhuis en stal (zwart) met de hooiberg (blauw) ernaast. Als deze boerderij uit Wartena overkapt (oranje) zou zijn geworden dan had de daknaald (groen) evenwijdig aan de stal gelopen.

Bij de stolp is een vierkante dakbedekking aangebracht en bij de stjelp een rechthoekige. De daknaald van deze schuur (rust op een dekbalken-gebint) loopt evenwijdig aan de stal van het langhuis. De grote kop-hals-romp-boerderij (voorhuis [boven een ‘melkkelder’ voor zuivelbreiding], middenhuis & stal met schuur [voor hooi- en materiaalberging]) bestond de veestapel uit ongeveer 40 koeien.

In mijn jeugd heb ik met mijn ouders in een boerderij in Jirnsum (Learewei) gewoond uit 1644. De overkapping staat haaks op de stal. In de aanvangsperiode van de boerderij-ontwikkeling gebruikelijk. De vier palen van de hooiberg (opgenomen in het dekbalken-gebint) staan op hoge gemetselde klippen, omdat de voormalige hooibergpalen te kort waren. In het silhouet is naast de hoge overkapping het voorhuis, het middenhuis en de stal nog duidelijk te herkennen.
Na hervorming bezat deze boerderij een nevenfunctie. In het hervormde Friesland zijn een aantal katholieke enclaves ontstaan door in verschillende boerderijen erediensten in stilte te organiseren. Deze toen verboden bijeenkomsten vonden plaats in de zgn. ‘klopkerken. Middels het aantal kloppen of tikken op tafel of deur wisten ingewijden in welke boerderij de zondagdienst werd gehouden. Vandaar de Friese naamsaanduiding voor de boerderij ‘De Lear’: hier werd de oorspronkelijke kerkleer nog doorgegeven.

Kijk in onze catalogus voor meer postzegels
• Thematisch • Nederland • Nederland

Nieuwsgierig naar de nieuwste postzegel- en postzegelproducten?

(6 stemmen, gemiddeld: 4,67 uit 5)

Laden...