Wim Crouwel is er niet meer. Wim Crouwel, een van de belangrijkste naoorlogse Nederlandse ontwerpers, maakte helder, ogenschijnlijk eenvoudig werk. Hij werd er internationaal om geprezen, maar in eigen land ook verguisd. Donderdag 19 september 2019 overleed hij op 90-jarige leeftijd. De laatste jaren van zijn leven leed Wim Crouwel aan de ziekte van Parkinson. Crouwel is bekend geworden als grafisch ontwerper voor het Stedelijk Museum Amsterdam. Hij had zijn eigen ontwerpbureau Total Design, zijn lettertype ‘New Alphabet’ en heeft het telefoonboek ontworpen. Natuurlijk kennen we hem als filatelisten van zijn bekende ‘Crouwelzegels’.
Wim Crouwel
Wim Crouwel werd op 21 november 1928 geboren in Groningen. Hij studeerde van 1947 tot 1949 aan de academie Minerva in Groningen. Daarna studeerde Crouwel tot 1952 aan de voorloper van de Gerrit Rietveld Academie in Amsterdam. Crouwel begon zijn carrière in 1952 als tentoonstellingsontwerper maar werd vooral bekend als grafisch vormgever. Naast ontwerper was hij ook lector, hoogleraar, organisator en woordvoerder. Van 1985 tot en met 1993 was hij directeur van Museum Boijmans Van Beuningen in Rotterdam. Hij was een leidende figuur in de Nederlandse vormgeving en in het Nederlandse culturele leven. Zijn werk kan nog steeds op veel belangstelling rekenen van jonge ontwerpers. Het speciaal in het leven geroepen Wim Crouwel Instituut zet zich in voor het toegankelijk maken van kennis over grafische vormgeving als erfgoed. In de loop van de jaren is Wim Crouwel verantwoordelijk voor diverse postzegelontwerpen.
Wim Crouwel (links) ontvangt de Willem Grollenbergprijs uit handen van E. G. Stijkel (1976). Foto: Nationaal Archief
Total Design
Total Design werd in 1963 opgericht. Onder de vijf oprichters waren drie ontwerpers: de grafisch ontwerper Wim Crouwel, de industrieel ontwerper Friso Kramer en Benno Wissing. Het bureau kreeg deze naam, omdat het bedrijf zich, als eerste ontwerpbureau in Nederland, bezighield met het ontwerp in de meest brede zin van het woord. Vanaf 1964 was Wim Crouwel verantwoordelijk voor vele affiches, catalogussen en tentoonstellingen voor het Stedelijk Museum Amsterdam. Hij werkte ook veel voor het Van Abbemuseum in Eindhoven.
Wim Crouwel, ‘Vormgevers’, 1968. Coll: Stedelijk Museum Amsterdam.
New Alphabet
In 1967 ontwierp Wim Crouwel zijn ‘New Alphabet’. Deze voor de kathodestraalbuis ontworpen letter bestaat, gezien de mogelijkheden van de straalbuis, alleen uit horizontalen en verticalen. De teksten die met deze letters werden gezet waren niet erg goed leesbaar. Later maakte Crouwel op basis van zijn eerste ‘New Alphabet’ nieuwe ontwerpen, die beter leesbaar waren. Voorbeelden daarvan zijn de Fodor en de Gridnik.
Het lettertype New Alphabet.
Wim Crouwel werd in 1973 bijzonder hoogleraar industriële vormgeving aan de Technische Universiteit te Delft. Vanaf 1981 was hij gewoon hoogleraar aan dit instituut. Hij bleef adviseur bij Total Design en werd in 1981 directeur van Museum Boijmans van Beuningen. Crouwel combineerde deze laatste functie met zijn hoogleraarschap in de kunst- en cultuurwetenschappen aan de Erasmusuniversiteit in Rotterdam.
Telefoonboek
Iedere Nederlander kwam in aanraking met zijn werk, namelijk het sobere en zakelijke ontworpen telefoonboek in de periode 1975 – 2000. De meesten vonden het lettertype wel erg klein. Crouwel koos voor het hoofdletterloze telefoonboek.
Hieronder twee ontwerpen van Total Design, aan de linkerkant het ontwerp uit 1977 en aan de rechterkant het vernieuwde ontwerp uit 1983.
Voor meer informatie over de verschillen tussen de telefoonboeken uit 1977 en 1983 verwijs ik naar de Engelstalige site van Martin Majoor, die een grondige analyse heeft gemaakt van het werk van Wim Crouwel:
https://www.martinmajoor.com/2.2_telefont_article_eye.html
Wereldtentoonstelling Osaka (1970)
De wereldtentoonstelling van 1970 werd gehouden in Osaka onder de naam Expo 70. Het was de 30e universele wereldtentoonstelling en werd door het Bureau International des Expositions (BIE) geclassificeerd als algemene tentoonstelling van de eerste categorie, een destijds gebruikte sub-categorie van universele wereldtentoonstelling. Het was tevens de eerste universele wereldtentoonstelling in Azië. De Expo 70 werd gehouden van 15 maart tot en met 13 september 1970 in Suita, een voorstad (ten noorden) van de Japanse stad Osaka. Total Design verzorgde het interieurontwerp van het Nederlandse paviljoen voor de Wereldtentoonstelling van Osaka (Japan) in 1970. Dit betekende de grote internationale doorbraak van Wim Crouwel.
Nederlands paviljoen Expo ’70 in Osaka.
Crouwel heeft ook de zegels ontworpen van de expo Osaka. Zie hieronder het ontwerpproces.
Voorstudie Osaka zegel.
Voorstudie Osaka zegel.
Definitief ontwerp Osaka zegel.
Amphilex zegels 1976 en 1977
De Amphilex 77 vond plaats van 26 mei tot 5 juni 1977 in de RAI in Amsterdam. In totaal bezochten meer dan 100.000 personen de Amphilex 77. Ter gelegenheid van de Amphilex verschenen in 1976 en 1977 verschillende zegels met toeslag:
- In 1976 verschenen vijf zegels, drie van 55 cent, met een toeslag van 55 cent, en twee van 75 cent, met een toeslag van 75 cent. Deze zegels werden uitgegeven ter financiering van de tentoonstelling en verkocht van 8 oktober t/m 13 november 1976 door alle Nederlandse postinrichtingen en daarna uitverkocht tot 1 april 1977 door de Filatelistische Dienst te ‘s-Gravenhage. De zegels werden gedrukt in vellen van negentig stuks voor de waarden van 55 cent; zodanig dat in het vel de serie dertig maal voorkwam, horizontaal en verticaal verspringend. De waarden van 75 cent werden gedrukt in vellen van honderd exemplaren, waarbij elke serie 50 maal voorkwam, en ook hier versprongen de zegels in het vel horizontaal en verticaal.
Hieronder ziet u de niet uitgevoerde ontwerpen:
Financiering Amphilex 77
De Amphilex 77 wordt een kostbare tentoonstelling en om deze te financieren zijn de bijzondere zegels uitgegeven. Zij zijn bijzonder ook daarom, waar het zegels betreft met een honderd-procent-toeslag. Zo”n hoge toeslag wordt door de FIP, de internationale federatie, alleen toegestaan ten bate van tentoonstellingen. Daarop is nu reeds in de kringen van de postzegelwereld kritiek uitgeoefend en men spreekt zelfs van „een roofserie”, die postzegelhandelaren en de verzamelaars veel geld uit de zak zou kloppen.
Bij de presentatie van de zegels deze week verdedigde drs. De Jonge (hoofddirecteur PTT) deze toeslag. Volgens hem wordt de PTT er echt niet „miljoenen” beter van, want er zijn tal van mensen voor aan het werk. Het is een gezonde financiering van een expositie en bovendien wil de PTT ook hiermee haar welwillende klanten (lees: de filatelisten) bedienen.
Wat de serie duur maakt voor de verzamelaars is het feit, dat de drie zegels van 55 cent zijn opgenomen in een vel van 90 stuks, 30 zegels per soort, in een verspringende wijze gerangschikt ten opzichte van elkaar. De twee zegels van 75 cent verschijnen in een vel van honderd stuks in wisselende volgorde.
- In 1977 verschenen vier zegels van 55 cent, met een toeslag van 45 cent. Twee van de zegels werden ook afgedrukt in een velletje.
Alle zegels zijn ontworpen door Wim Crouwel en bevatten verschillende verkleinde reproducties van zegels met de beeltenis van Koningin Wilhelmina.
Tijdens de Amphilex 77 werden ook twee automaatboekjes in omloop gebracht met de Crouwelzegels.
Joy Division
Crouwel ontwierp diverse lettertypes. Bekend en berucht is zijn New Alphabet uit 1967, waarvan de letters bestaan uit alleen horizontale en verticale lijnen. Makkelijk leesbaar was Crouwels alfabet allerminst. Het werd daarom in de praktijk weinig toegepast. In 1988 maakte de Britse ontwerper Peter Saville er wel gebruik van voor de hoes van het verzamelalbum Substance van de groep Joy Division. In 1991 volgde de re-issue in een gewijzigde hoesontwerp.
Crouwelzegels
Wim Crouwel heeft in een interview verteld, dat hij zijn ontwerp van de cijferzegels liet inspireren door zijn voorganger Jan van Krimpen. Bekend zijn de cijferzegels (1946 – 1976) die Jan van Krimpen heeft ontworpen. De Crouwelzegels zijn uitgekomen van 1976 tot en met 2001 als:
- velzegels, vierzijdig getand
- rolzegels, tweezijdig getand
- automaatboekjeszegels, tweezijdig of driezijdig getand
- zelfklevende zegels, in blokjes en boekjes (mailers), vierzijdige slitperforatie
Crouwelzegels uitgaven van 5 cent tot en met 80 cent.
Crouwelzegels als rolzegels van 5 cent tot en met 80 cent.
Voorbeelden van Crouwelzegels in automaatboekjes:
Voorbeelden van zelfklevende zegels:
Zelfklevende velletjes van 5 cent, 10 cent en 25 cent.
Voorbeelden van verhuiskaarten en briefkaarten:
Crouwel verhuiskaart 50 cent.
Crouwel briefkaart 70 cent.
Niet uitgevoerd ontwerp Crouwelzegel:
Dag van de Postzegel 2018
De uitgifte van de Dag van de Postzegelpostzegels valt samen met de start van de POSTEX 2018. Het tien gelijke postzegels tellende postzegelvel Dag van de Postzegel 2018 ontworpen door Birza Design uit Deventer, staat in het teken van de ‘frankeerzegels cijfertype 1976 – 2001’. Ingmar en Carla Birza van het ontwerp- en communicatiebureau Birza Design brengen met deze tiende emissie Dag van de Postzegel een eerbetoon aan de historie van het postzegelontwerp in Nederland én een hommage aan Wim Crouwel.
Voor meer informatie verwijs ik u naar de blog van Dag van de Postzegel 2018 van Bate Hylkema:
Onderscheidingen
Wim Crouwel kreeg veel onderscheidingen tijdens zijn carrière:
- 1958 en 1966: H.N. Werkmanprijs
- 1965: Frans Duwaerprijs
- 1976: Willem Grollenbergprijs
- 1991: Piet Zwart prijs
- 1991: Stankowsky Prijs (Duitsland)
- 2004: Oevre-prijs Fonds BKVB
- 2009: Gerrit Noordzij prijs voor zijn werk als letterontwerper en leraar
In juli 2019 kreeg Crouwel (inmiddels 90 jaar) de prestigieuze Type Directors Club Medal voor Lifetime Achievement toegekend, een van de hoogste prijzen op typografisch gebied. De Type Directors Club kent sinds 1967 medailles toe aan de meest inspirerende en invloedrijke typografen. Deze oeuvreprijs is eerder toegekend aan onder anderen Hermann Zapf, Paul Rand, Matthew Carter, Paula Scher en de Nederlandse letterontwerper Gerard Unger. Als ontwerper staat Crouwel bekend om zijn systematische en ordenende aanpak. Hij is de typograaf van de vaste stramienen, de opsmukloze cijferpostzegels, het hoofdletterloze telefoonboek en een even modernistische als onleesbare letter: de New Alphabet, bedoeld als een statement over de impact van nieuwe technologie. 
Wim Crouwel expo, tv- en radio uitzendingen
Tot en met 22 maart 2020 is een expo te zien in het Stedelijk Museum Amsterdam met als titel ‘Wim Crouwel: Mr. Gridnik‘:
https://www.stedelijk.nl/nl/tentoonstellingen/wim-crouwel
Op 26 september 2019 zond AvroTros op NPO 2 de documentaire Wim Crouwel. Modernist (54 minuten) van Lex Reitsma uit:
https://www.npostart.nl/close-up/26-09-2019/AT_2126583
Luister naar het interview met Lex Reidsma (60 minuten) tijdens het radioprogramma ‘Nooit meer slapen‘ van 11 september 2019:
Bronnen:
Wikipedia
Geheugen van Nederland
Kijk in onze catalogus voor meer postzegels
• Nederland
Nieuwsgierig naar de nieuwste postzegel- en postzegelproducten?
Kijk dan bij Collect Club.
(16 stemmen, gemiddeld: 5,00 uit 5)
Laden...
Reacties (2) Schrijf een reactie
Randy, wat fijn dat nu al uitgebreid aandacht met talrijke illustraties aan Crouwel schenkt.
In de Volkskrant van 19 september staat inzicht gevende en aanvullende info over zijn rationele aanpak: “Onder bijna al zijn ontwerpen kun je een ruitjespapier leggen. Het is mathematisch en beredeneerd design, elke vormgevingsbeslissing past in een logica, alles heeft een vaste plaats. Het grid is een houvast dat je helpt de inhoud tot je te nemen.
Crouwel hield van schreefloze letters, omdat die nieuwerwetse rechte letters, zonder historie, volgens hem meer dienstbaar zijn aan het doel van typografie: de boodschap dient zo neutraal overgebracht te worden. Tierelantijnen en ornamenten veroorzaken slechts ruis. Het verlangen van een typograaf om iets toe te voegen aan het onderwerp van een boek moet worden onderdrukt. Je moet als vormgever het werk tonen, niet aanvullen.”
Fijn, deze biografie van Wim Crouwel. Door het lezen hiervan heb ik ontdekt dat Crouwel meer zegels heeft ontworpen dan de typische Crouwel zegels uit 1976. Toen ik hoorde van zijn overlijden op het nieuws, moest ik gelijk denken aan genoemde cijferserie postzegels.
Schrijf een reactie
(registratie is niet nodig)