Jan Pieterszoon Sweelinck (1562-1621) is de grootste componist die Nederland ooit heeft voortgebracht. Ter ere van zijn 400e sterfdag worden veel concerten, workshops, tentoonstellingen en andere activiteiten op diverse locaties georganiseerd. Sweelinck was ook organist, klavecinist, muziekpedagoog, muziekorganisator en ensembleleider. Bekend is het bankbiljet van 25 Gulden. Waar vinden we Sweelinck terug in onze verzamelgebieden?
Jan Pieterszoon Sweelinck: kopergravure van Jan Harmensz. Muller, 1624. Bron: Collectie Rijksmuseum (Wikipedia).
Jan Pieterszoon Sweelinck werd in 1562 geboren in Deventer maar verhuisde al op jonge leeftijd naar Amsterdam. Hij was meer dan veertig jaar in dienst van de stad als organist van de Oude Kerk en leider van het Amsterdamse Collegium Musicum.
De Oude Kerk gezien vanaf de Oudezijds Voorburgwal. Foto: Wikipedia.
Hij liet een muzikaal oeuvre na van internationaal topniveau en van een ontroerende schoonheid. Sweelinck is de Rembrandt van de muziek en werd door zijn tijdgenoten ‘de Amsterdamse Orpheus genoemd’, naar de muzikant uit de Griekse mythologie.
Als organist bespeelde Sweelinck vrijwel dagelijks het orgel van de Oude Kerk. Veel van wat hij speelde ontstond vanuit improvisatie. De genoteerde klaviermuziek is soms het resultaat daarvan, soms juist gebruikt als voorstudie voor improvisatie, of opgeschreven door Sweelincks leerlingen tijdens hun studie. Naast composities voor orgel en klavecimbel maakte Sweelinck ruim 250 vocale ensemblewerken.
Interieur van de Oude Kerk rond 1700 met het orgel waarop Sweelinck speelde. Gravure van Jan Goeree (1670-1731). Bron: Wikipedia.
Tijdens zijn leven was Sweelinck organist van de Oude Kerk en de spil in het Amsterdamse muziekleven. Jonge organisten uit heel Europa kwamen naar Amsterdam om les van hem te krijgen en hij oefende een grote invloed uit op de muziek van tijdgenoten en componisten na hem. Sweelinck bespeelde bijna dagelijks het orgel van de Oude Kerk. Daarmee stond hij in de zestiende eeuw aan de wieg van de eerste, publiek toegankelijke concerten. Waar er eerder muziek klonk op straat, of achter de gesloten deuren van bijvoorbeeld het hof, of in kerkdiensten, kon je in de Oude Kerk gewoon naar binnen wandelen en dagelijks van een concert genieten.
De Zomerzegels (1935), ontworpen door Willem van Konijnenburg hebben de afbeeldingen van H.D. Guyot (1753-1828) dovenonderwijs, A. Diepenbrock (1862-1921) toonkunstenaar, Prof. F.C. Donders (1818-1889) oogheelkundige, J.Pzn. Sweelinck (1562-1621) toonkunstenaar.
Doordat tal van jonge Duitse musici naar de Amsterdamse meester trokken oefende Sweelinck grote invloed uit op de ontwikkeling van de orgel- en klavecimbelmuziek, met name in noordelijk Duitsland. Zijn invloed zou zelfs reiken tot aan de jonge Johann Sebastian Bach, die in de orgelmeesters Johann Adam Reincken uit Hamburg en in Dieterich Buxtehude uit Lübeck – zelf leerlingen van Sweelincks oud-leerling Heinrich Scheidemann – inspirerende voorbeeldfiguren vond.
Naar men aanneemt was het een kortstondige ziekte die hem velde op 16 oktober 1621. Op 20 oktober werd hij, onder het gelui van de grote klok van Amsterdams Oude Kerk begraven in de oostelijke kooromgang van het kerkgebouw (grafplaatnummer 99). Men roemde hem als ‘den aldercloecksten ende constichsten Organist deser eeuwe’ en ‘weerdigh een Prince der Musijcken genoemt te worden’.
Joost van den Vondel schreef het volgende grafschrift voor hem:
- Dits Sweelinck’s sterfelyk deel, ten troost ons nagebleven
- ’t Ontsterfelyk hout de maet by Godt in ’t eeuwig leven
- Daer streckt hy, meer dan hier omvatten ons gehoor
- Een goddlycke galm in aller Enghlen oor.
Gedenkplaat in de Oude Kerk Amsterdam.
Een serie bankbiljetten dat bij veel Nederlanders nostalgische gevoelens oproept, bevatte gekleurde afbeeldingen van bijzondere historische personages. Deze biljetten, ontworpen door Ootje Oxenaar, verschenen vanaf begin jaren zeventig. U heeft ze regelmatig in uw portemonnee gehad: 5 gulden (Joost van den Vondel, 2x), 10 gulden (Frans Hals), 25 Gulden (Jan Pieterszoon Sweelinck), 100 Gulden (Michiel de Ruyter), 1000 Gulden (Spinoza).
Nederland (1971) 25 Gulden Sweelinck bankbiljet.
Meer info:
Sweelinck Festival, 16 – 24 oktober 2021: https://www.sweelinckfestival.nl/
Expo Stadsarchief Amsterdam, tot en met 9 januari 2022:
https://www.amsterdam.nl/stadsarchief/agenda/sweelinck/
Oude Kerk Amsterdam: https://oudekerk.nl/programma/400-jaar-sweelinck/
Sweelinck aan de IJssel: https://www.baderorgel.nl/sweelinck-festival-zutphen-2021/
Camerata Trajectina, zie Agenda:
https://www.camerata-trajectina.nl/project/jan-pieterszoon-sweelinck/
Kijk in onze catalogus voor meer postzegels
• Thematisch • Cyprus • Duitsland • Griekenland
Nieuwsgierig naar de nieuwste postzegel- en postzegelproducten?
Kijk dan bij Collect Club.
(12 stemmen, gemiddeld: 4,83 uit 5)
Laden...
Reacties (3) Schrijf een reactie
Als ik de kop van dit artikel en de eerste regel van de intro goed interpreteer is het niet helemaal duidelijk of Sweelinck in 1561 of 1562 is geboren.
Ik kom 1562 het meeste tegen…
Het is ook niet duidelijk want diverse bronnen geven aan: mei 1562 of zomer/herfst 1561. Daarom heb ik twee data genoemd in de blog.
Schrijf een reactie
(registratie is niet nodig)