Ootje Oxenaar liet zich twintig jaar lang niet ontmoedigen door de talloze regels en beperkingen bij het ontwerpen van bankbiljetten en postzegels. Het gaf vaak gedoe. Toch schrokken bemoeizuchtige ministers of politieke commotie Oxenaar niet af. Hij bevocht zijn vrijheid op de vele ambtelijke regels en de talloze veiligheidsvoorschriften van gelddrukkerij Joh. Enschedé: “Ruim twintig jaar in een sfeer van constante controle, beheersing en beveiliging roept een heel enkele maal tot een heel klein uitspattinkje van de ontwerper.”

Postzegels Ootje Oxenaar

Door Oxenaar ontworpen postzegels: kinderzegels 1993, 1968, 1964, Beursgang (1994), TU Delft & Nieuw Burgerlijk Wetboek (1992), Zomerzegels (1970) en Onafhankelijkheidspostzegels (1963). Gert Dumbar: “Hij was een ideale opdrachtgever, omdat hij zelf ook ontwerper was van postzegels met vrolijke en heldere kleuren. Een aardige man zonder kapsones. Niet iemand van dure lunches.”

Bankbiljetten van Ootje Oxenaar

Oxenaar heeft twee series kleurige en rijk gedetailleerde bankbiljetten ontworpen. Zijn ontwerpkwaliteiten staan zeer hoog aangeschreven:

1. De kleurige erflater-serie met afbeeldingen van Vondel (f 5), Hals (f 10), Michiel de Ruiter (f 100), Sweelinck (f 25) en Spinoza (f 1000).
2. De fantasie biljetten bestaan uit de fel gekleurde snip (f 100), vuurtoren (f 250) en zonnebloem (f 50).

“Die biljetten waren ontzettend optimistisch in uitstraling”, zegt Julius Vermeulen, die veel met hem samenwerkte. “Het was het enige geld in de wereld dat niet gebruik maakte van formele iconen als vorsten en kronen. Onze vrolijke biljetten waren doordesemd van landschappelijke cultuur zoals vogels zonnebloemen en vuurtorens met liefdevolle detailleringen. Geld was niet langer alleen een briefje met waarde. Het was ineens een culturele boodschapper. *)
Dit is wat we nu missen met de euro. Dat zijn hele sombere, zouteloze biljetten, die er niet toe bijdragen dat we verbondenheid voelen in Europa. Het biljetontwerp is weer het domein van saaiheid geworden! In de discussie over Europa hebben ze niets toegevoegd, terwijl bankbiljetten dagelijks wel door miljoenen handen gaan.”

Oxenaar heeft talloze veiligheidskenmerken in zijn bankbiljetten verwerkt. Bijvoorbeeld een afdruk van zijn duim in het gezicht van Frans Hals (f 10) en de namen van vriendinnen en zijn kleindochter in het vuurtorenbriefje van 250 gulden. Oxenaars reactie op het eerste valse en onderschepte bankbiljet is lezenswaardig. Grafisch ontwerper Gert Dumbar: “Dan zat je bij hem in de auto en was hij zo blij. Hij wilde dan zo snel mogelijk naar drukker Joh. Enschedé om te gaan kijken of zijn theorieën klopten, wat de vervalsers hadden gemist.
Hij vond het prachtig als hij verhalen hoorde van Nederlandse toeristen, die hun bankbiljetten in het buitenland hadden gewisseld. Vooral als het geld net was uitgekomen. Aanvankelijk wilden de geldschieters bij gebrek aan een portret niet geloven dat een fel kleurige afbeelding van een zonnebloem of vuurtoren echt geld was. Ze dachten aan monopolygeld. Daar kon hij smakelijk over vertellen.”

Oxenaar staat als vormgever ergens tussen het rechtlijnig functionalisme van Wim Crouwel en de geëngageerde en intuïtieve ontwerpen van Jan van Toorn en Anthon Beeke. Anders dan deze vormgevers is Oxenaars status ook gebaseerd op zijn opdrachtgeverschap. Als baas van de PTT-vormgevingsafdeling (1976 – 1994 Dienst Esthetische Vormgeving [DEV}) liet hij postzegels, interieurs, sculpturen en huisstijlen ontwerpen door mensen als Max Kisman, Wim Crouwel, Wim T. Schippers, Gert Dumbar en Peter Struycken.

Oxenaar maakte van de DEV een artistieke vrijplaats, intern ook wel aangeduid als het ‘Zooitje van Ootje’ of de ‘Dienst Ernstige Vertraging’, omdat ze met veel zaken bemoeide waar een vormgevingsaspect aan zat. Het enorm grote postbedrijf gaf jaarlijks heel veel opdrachten aan externe vormgevers. Oxenaar nam die taak zeer serieus. Nog steeds wordt het opdrachtgeverschap van de post als voorbeeldig gezien.

De Dienst gaf opdrachten voor huisstijlen, postkantoorinterieurs, maar die voor postzegels vroegen de meeste aandacht. Vooral omdat iedereen er zich mee bemoeide, zoals in 1978 toen staatssecretaris van verkeer Neelie Smit-Kroes het postzegel-voorontwerp van Hans Koetsier in de prullenbak gooide. Die had postzegels gemaakt ter gelegenheid van het jubileum voor de Europese Rechten van de Mensen (nvph 57) met teksten als ‘Mijn recht, mijn lol, mijn drol’.

Hij nam het echter ook op voor de ontwerper, zoals in 1980 toen er vanwege de kroning van Beatrix een nieuwe permanente koninginnenzegel moest komen. Er waren diverse ontwerpen in de race, maar Oxenaars favoriet, de kunstenaar Peter Struycken, leek het niet te halen. De majesteit zou niet eerbiedwaardig genoeg zijn verbeeld. Oxenaar toog persoonlijk naar de koningin en overtuigde haar. De pixelzegel van Struycken heeft jarenlang dienst gedaan. Dat was Oxenaar ten voeten uit. Niet te beroerd om een pak aan te trekken om het belang van de kunst veilig te stellen.

In tegenstelling tot zijn leeftijdsgenoot Crouwel ging hij nooit aan de computer. In plaats van een laptop had hij altijd een Talens tekendoos bij zich, waar hij rijk figuratief en beetje dromerig werk schetste in zijn dagboeken.

Bron: Volkskrant 15 juni 2017: ‘Zijn biljetten maakten het Nederlandse geld wereldwijd bijzonder en je werd er vrolijk van’ aangevuld met uitspraken en ervaringen van anderen.

Nog meer Ootje Oxenaar-postzegelblog-bijdragen

1) Haastklussen – ‘nood-emissies’

De vijf haastklussen van ontwerper Ootje Oxenaar, 10 juli 2011.







2) Geguillocheerde deelafbeeldingen

De functie van geguillocheerde deelafbeeldingen op postzegels, 19 december 2010.







3) Kind op kinderzegels 1993

 Kind op kinderzegels 1993: kind, radio en televisie, 21 oktober 2010.

*)

Ogen openend?

Heeft u al lezend over het ontwerpen en vormgeven van de unieke, heldere en fel kleurige Nederlandse bankbiljetten (“monopolygeld”!!!) door Oxenaar met daarop innovatieve afbeeldingen als kunstenaars, snip, zonnebloem of vuurtoren een inhoudelijke parallel met de ontwerpen van de postzegels uit 1906 en 1907 (nvph 84/6 & nvph 87/9 ) ontdekt?
Zeker, die bestaat er wel degelijk! De bankbiljetten van Oxenaar zijn evenals de genoemde postzegels ‘dragers’ van ongewone en ongebruikelijke afbeeldingen voor postzegel (anno 1906 en 1907) en bankbiljetten (anno 80-ger jaren) geworden. De cultuurdragers Hals, Sweelinck, Spinoza en Michiel de Ruiter zijn de plaatsvervangers van de koninginnen Wilhelmina en Juliana op biljet en postzegel.

Kijk in onze catalogus voor meer postzegels

Nieuwsgierig naar de nieuwste postzegel- en postzegelproducten?

(5 stemmen, gemiddeld: 5,00 uit 5)

Laden...