Voor zo ver ik weet heeft de filatelistische berichtgeving in ons land zich nog nooit bemoeid met het feit dat kunst geïntegreerd op Nederlandse postzegels is geïmplanteerd en dat zoiets in het buitenland niet voorkomt en is toegepast. Ontzaglijk veel filatelisten vinden (en vonden) het uiterlijk van buitenlandse postzegels aanmerkelijk mooier en aansprekender dan die uit ons land. Reden en oorzaak daarvan is in de filatelistische pers nooit belicht. Hopelijk krijgt u bij lezing van dit artikel enig zicht op het verschil tussen postzegels uit ons land en die uit buitenland en de tegenstelling in zeggingskracht daartussen.
Kunst op postzegels
Op schilderijen met een bijbelse of mythologische strekking worden soms heel gewoon schaars geklede personen afgebeeld wat helemaal niet als aanstootgevend wordt opgevat. Bijbelse evenals mythologische personen zijn bovenaardse wezens en mogen daarom wel gedeeltelijk schaars gekleed afgebeeld worden. In de Rooms Katholieke landen is de kerkbezoeker er van jongs af aan mee opgegroeid.
Het naakt op Nederlandse postzegels
Op postzegels uit het streng calvinistisch kerkelijke Nederland komt (in tegenstelling tot België en andere katholieke landen) naakt sporadisch voor. Toch staat de naakte waarheid op de kinderzegels 1929, 1930, 1936 & 1939:
- Kind op rug van dolfijn (nvph 225/28 alg).
- Vier jaargetijden met jong kind (alg), kind met hond (alg), Sint Christoffel (bijb), kerstkribbe (nvph 232/35 bijb).
- Bazuinengel (289/92 bijb), *)
- Kind met hoorn des overvloeds (nvph 327/31 myth).
In overdrachtelijke zin worden alle voorbeeldrollen van de kinderen via allegorische invalshoeken op de postzegels verbeeld. De weergave van deze invalshoeken zijn gevarieerd. Er worden vergelijkingen met bijbels en/of met mythologische personen gemaakt. Ontbreekt het bijbelse of mythologische dan is er sprake van een allegorie van algemene aard. De invalshoeken zijn dus getint of gekleurd. Ze zijn of van bijbels [bijb], of van mythologisch [myth], of van algemene aard [alg].
*) De bazuinengel bevindt zich op een afgekeurd voorontwerp in de ronding van de bazuin met het einde van de hoorn achter de engel, waardoor de naaktheid van de engel uiterlijk meer aanwezig is.
De verbeeldingen van abstract-hogere begrippen als hulp, bescherming, begeleiding en/of zorg op deze Nederlandse kinderpostzegels zijn veel zeggend en inhoudsvol in tegenstelling tot alle nietszeggende (huisje-boompje-beestje) afbeeldingen op postzegels uit het buitenland met feitelijk inhoudsloze plaatjespostzegels.
De algemeen-secretaris van het Hoofdbestuur van PTT Jean Francois van Royen (1878 – 1942) (nvph 493) streeft een goede vormgeving van brievenbussen, meubilair, reclamedrukwerk en postzegels na. In zijn visie dient de staat (met het PTT-staatsbedrijf) een actieve opvoedende rol in de samenleving te spelen, vooral waar de vormgeving in het geding is.
Dankzij Van Royen zijn talrijk met naam bekende kunstenaars bij de vormgeving van postzegels en reclamedrukwerk betrokken geweest. Zijn vormgevingsbeleid stond aanvankelijk bekend onder de naam ‘Dienst Esthetische Vormgeving PTT, later als ‘Kunst & Vormgeving’ (in 2002 opgeheven). Tot 2016 stond deze Dienst in versoberde uitvoering onder de naam ‘Visuele Communicatie’ bekend.
Waarom zijn er in ons land verbeeldingen op een postzegel terechtgekomen, terwijl het buitenland alleen maar afbeeldingen geeft? In de dertiger jaren van de vorige eeuw heeft algemeen-secretaris van de PTT, de heer Van Royen, als enthousiast-practische aanhanger van schilderkunst, beeldhouwkunst en bouwkunst de achtergrondgedachte van de beeldende kunst in de vormgeving van postzegels geïmplanteerd.
Ongetwijfeld is het u bekend dat Rembrandt en veel andere schilders in de daarop volgende eeuwen met verwijzingen van bijbelse of mythologische aard op schilderijen werkten en daarmee een boodschap afgaven. In de talloos veel beschrijvingen over Rembrandts Nachtwacht wordt over de uiterlijkheden als belichting donker – licht, levendige opstelling van personen op schilderijen geschreven, maar aan de achterliggende, vergelijkende boodschap (het bieden van bescherming aan de stedelingen in de 17e eeuw, zoals God de mensen ook beschermt) wordt weinig of geen ruchtbaarheid gegeven.
Het is eeuwen aaneen gebruikelijk geweest middels vergelijkingen (in dit geval een allegorische vergelijking van bijbelse aard [gelijkenissen of parabels]) iets duidelijk te maken, een boodschap (op schilderij of in kerk) in overdrachtelijke zin af te geven.
Op het schilderij ‘De waardijns van het Amsterdamse lakenbereidersgilde’, beter bekend onder de titel ‘De Staalmeesters’, keuren (controleren) vijf waardig geklede notabelen met een bediende de kwaliteit van gekleurd laken met proeflappen.
In dit schilderij is op de achtergrond middels een vergelijking ook een hemelse boodschap (verborgen) te ontdekken, namelijk God kijkt op ons toe, het alziend oog is steeds aanwezig. Ook bij dit schilderij heeft men dus alleen maar oog voor het uiterlijk, de innerlijke boodschap van het werk krijgt in de uitleg weinig of geen aandacht.
Op talloze schilderijen stralen de personen met hun kleding, houding en doen en laten (uiterlijk vertoon) een inhoudsvolle boodschap (innerlijke boodschap) uit. Uiterlijk vertoon kan op een schilderij sober en simpel van aard zijn of uitbundig en weelderig van uitvoering.
De veel gehoorde uitspraak van filatelisten: “Ik vind postzegels uit het buitenland veel mooier en aansprekende dan die uit ons land!” wordt veroorzaakt door het verschil tussen de veelzeggende verbeeldingen op Nederlandse postzegels tegenover de inhoudsloze afbeeldingen (plaatjes-postzegels) uit het buitenland.
Het aantrekkelijke van het beeld op de Nederlandse postzegels is de aanwezigheid van een achtergrondverhaal (voor velen helaas onbekend als je postzegelblog-artikels niet leest). Zodra men die kent, wordt met andere ogen naar de postzegel met een dubbele bodem gekeken, die een uiterlijk visueel beeld en een innerlijke achtergrondgedachte bezit.
Buitenlandse postzegels daarentegen bezitten geen dubbele bodem. Het uiterlijk vertoon is er alleen aanwezig, dat uitbundig (en bepaald niet sober zoals in ons land) geëtaleerd wordt. Dé reden dat buitenlandse postzegels voor velen door uitbundig kleurgebruik en/of weelderige opsmuk meer aansprekend zijn dan die uit ons land.
Per januari 2017 einde bijzondere vormgevingsbeleid van PostNL
Na 28 jaar heeft Julius Vermeulen, Adviseur Visuele Communicatie, het Nederlandse postbedrijf op 1 januari 2017 (als bezuinigingsmaatregel) moeten verlaten. Hiermee eindigt niet alleen de ‘begeleiding-gevende’ functie bij het postzegelontwerptraject, maar ook het uitzonderlijk bijzondere vormgevingsbeleid (met verbeeldingen), dat in de dertiger jaren van de vorige eeuw door Van Royen op postzegels is uitgezet en uitgevoerd.
In de glorietijd toen er meer tijd en geld voor deze ontwerpafdeling voorhanden was, bezocht Vermeulen kunstacademies om er ontwerpers te ontmoeten en ontwerpopdrachten te verstrekken. Hij begeleidde de ontwerpers tijdens het postzegelontwerpproces intensief. De Directeur-Generaal van het postbedrijf tekende nog persoonlijk voor een emissie. Het ontwerpen van een postzegel (echte cultuurdrager en ambassadeur) was toen nog een heel voorname opdracht.
De laatste jaren krijgt de PostNL-marketing-afdeling steeds meer invloed op de afdeling van het postzegelontwerp-proces, waardoor het versimpeld en vereenvoudigd wordt. De creatieve geest en leiding-gevende visie van Vermeulen is nog in een groot deel van de emissies van 2017 te vinden.
Er blijft weinig over van weleer van de kunstuitingen op postzegels. Ons land beschikt zoals in het buitenland (voortaan???) ook over plaatjespostzegels met afbeeldingen met minimale toevoegingen, waarin de fotografie een dominerende rol speelt. Als voorbeeld hierbij enkele sober uitgevoerde emissies:
- Beleef de natuur: harmonisch in elkaar overlopend kleurig natuurbeeld per seizoen van reptielen/amfibieën, insecten, veldbloemen of paddenstoelen.
- Nederlandse bruggen: sfeervolle landschapsfoto met brug op de voorgrond.
- MooiNL: kopie van Rothuizen’s kenmerkende tekenstijl met een wit-rustgevende postzegelachtergrond.
- Spraakmakend geld: gedeeltelijk afbeeldingen van munten en bankbiljetten in kleur met blauw verbindend lijnenstructuur.
- Architectuur Nieuwe Bouwen: zwart-wit foto’s met gele lijnen, die de contouren van het gebouw nadrukkelijk tonen.
De meerwaarde die de fotografische afbeelding ontvangt en eventueel verhoogt (???), wordt verkregen door toevoegingen als samensmelting van: kleuren [1], aansprekende natuursfeer [2], stijlvereenvoudiging [3] en simpel lijnenspel [4 & 5].
Kijk in onze catalogus voor meer postzegels
• Thematisch • Nederland • Rembrandt • Schilderkunst
Nieuwsgierig naar de nieuwste postzegel- en postzegelproducten?
Kijk dan bij Collect Club.
(9 stemmen, gemiddeld: 3,44 uit 5)
Laden...
Reacties (3) Schrijf een reactie
Als niet-Nederlander, maar wél al bijna 50 jaar verzamelaar van Nederlandse postzegels, zou ik het zo willen verwoorden: de Nederlandse emissies vanaf de jaren ’60 moet je, zelfs met bijkomende uitleg, soms een hele tijd goed bekijken voor je min of meer beseft wat er op staat en wat het betekent. Want ontwerpers verpakken hun boodschap vaak in een zó onbegrijpelijke beeldentaal, dat je je terecht kunt afvragen, daar waar het voor de aandachtige verzamelaar al zo’n poespas is, wat Jan met de Pet en Mieke Modaal dan nog meedragen van die boodschap. Dat veel mensen daardoor de Nederlandse zegels niet mooi en niet aantrekkelijk vinden, hoeft dan ook niet te verbazen.
@Patrick: Waarom verzamel jij ze dan wel?
@Pieter
Omdat ik daar nu eenmaal mee begonnen ben zoveel jaren terug. Mijn zo goed als complete verzameling Nederland loopt tot ± 2010 (meest gestempeld), en van wat daarna is uitgegeven hou ik postfris enkel nog bij wat ik echt mooi vind (zoals onlangs die bruggen bvb), omdat ik het niet meer vervolledig. Datzelfde geldt overigens ook voor de rest van mijn wereldverzameling.
Schrijf een reactie
(registratie is niet nodig)