Een volledige conjunctie (samenstand) van de twee planeten Jupiter en Saturnus is zeer zeldzaam. De laatste keren dat dit natuurverschijnsel gebeurde was in 1226 en 1623. Kijk 21 december 2020 tussen 17:30 en 18:00 uur of op 22 december rond 17:15 uur, heel laag in het zuidwesten. In deze blog: het zonnestelsel, Jupiter, Saturnus en de conjunctie.
Zonnestelsel
Het zonnestelsel is het planetenstelsel dat bestaat uit de zon en de hemellichamen die door de zwaartekracht aan de Zon gebonden zijn. De Zon is een klasse G2 ster met een diameter van 1,39 miljoen kilometer. De Zon neemt 99,86% van de massa in het zonnestelsel voor haar rekening.
Het zonnestelsel ontstond ongeveer 4,5 miljard jaar geleden, toen een interstellaire gaswolk om onbekende reden actief werd en door zijn eigen gewicht begon te krimpen en steeds sneller rond te draaien, waarna in het midden van deze gaswolk de Zon ontstond.
Acht planeten (Mercurius, Venus, Aarde, Mars, Jupiter, Saturnus, Uranus en Neptunus) zijn onderdeel van ons zonnestelsel. Vroeger werd Pluto ook als planeet genoemd, maar door nieuwe definities viel Pluto af als planeet. Schematisch weergegeven op de zegels hieronder.
Jupiter
Jupiter is vanaf de zon berekend de vijfde en tevens grootste planeet van het zonnestelsel. Net als Saturnus is Jupiter een gasreus, hij beschikt dus niet over een vast oppervlak. Zoals de aardse planeten terrestrische planeten genoemd worden, worden gasreuzen ook wel Joviaanse planeten genoemd. Deze naam is afkomstig van het Latijnse Iovis, de genitief van de naam Jupiter. Joviaans betekent vrij vertaald Jupiterachtig of van Jupiter. De planeet is naar de Romeinse oppergod Jupiter vernoemd.
Saturnus
Saturnus is van de zon af gerekend de zesde planeet in het zonnestelsel en op Jupiter na de grootste. Beide zijn gasreuzen en zogenaamde buitenplaneten. Saturnus is vernoemd naar de Romeinse god van de landbouw, Saturnus. Saturnus is vanaf de aarde met het blote oog zichtbaar en al sinds de prehistorie bekend.
Alle gasplaneten uit het zonnestelsel vertonen een systeem van ringen, maar dat is pas op het einde van de 20e eeuw ontdekt. Het ringensysteem van Saturnus is verreweg het opvallendste en ook al veel eerder waargenomen. In 1610 keek Galileo Galilei naar Saturnus en zag drie objecten in plaats van een. Vol verbazing hield Galilei het er op dat de planeet twee handvatten (ansae) had. Toen hij twee jaar later nog eens keek waren deze verdwenen waarna ze twee jaar later weer verschenen, nu duidelijker dan ooit. Een halve eeuw later kon Christiaan Huygens dankzij de verbeterde telescooptechniek in 1655 als eerste bevestigen dat deze ansae eigenlijk een ring rond de planeet was. Huygens beschreef een dunne platte ring die de planeet nergens raakte. Dit werd aanvankelijk met enige scepsis ontvangen, maar werd door andere wetenschappers bevestigd.
In een vervolgblog zal ik deze interessante planeet, de verkenners en Christiaan Huygens die een grote rol speelde bij de ontdekking van Titan (de maan van Saturnus) verder uitwerken.
Conjunctie van Jupiter en Saturnus
In astronomisch opzicht ontstaat een conjunctie als twee hemellichamen vanaf de aarde gezien vlak langs elkaar trekken. Conjuncties doen zich regelmatig voor, meestal met de maan en planeten, de zon of heldere sterren. Als de maan voor de zon langs trekt, is er bijvoorbeeld sprake van een conjunctie.
Totale zonsverduistering op 11 augustus 1999.
Waar de aarde er één jaar over doet om een rondje rond onze zon te voltooien, doet Jupiter daar bijna twaalf jaar en Saturnus zelfs bijna dertig jaar over. Hierdoor staan de twee laatstgenoemde planeten ongeveer vijf keer per eeuw bij elkaar in de buurt; na bijna 20 jaar heeft Saturnus tweederde van zijn baan afgelegd en Jupiter een rondje meer. Het betekent dat Jupiter en Saturnus elkaar dus met enige regelmaat ontmoeten. Maar dit jaar is er wat bijzonders aan de hand. Want de twee planeten zullen nu wel erg dicht bij elkaar in de buurt komen.
Schoolplaat getekend door Isings: Een stad in de Middeleeuwen.
De twee planeten zullen elkaar op circa 0,1 graad – ofwel een vijfde van de diameter van de maan – passeren. De laatste keer dat een ‘Grote Conjunctie’ op aarde was te zien, was op 5 maart 1226 (Middeleeuwen). Bijna achthonderd jaar geleden, aldus de Amerikaanse astronoom Nahum Arav. Toen kwamen de twee gasreuzen zelfs dichter bij elkaar in de buurt dan nu het geval wordt.
Volgens collega Joe Rao, van het Hayden Planetarium in New York, is deze samenstand om nog een reden heel speciaal. Jupiter en Saturnus hebben sinds 16 juli 1623 (periode van prins Maurits) niet meer zo dicht tegen elkaar aangestaan’, zegt Rao. Dat zorgt er ook voor dat de twee planeten nu erg helder aan de hemel zullen staan, vult Arav aan. Jupiter het felst, een helderdere stip dan de sterren, aangevuld met het zwakkere licht van Saturnus. Allebei goed te zien met het blote oog. Op 21 december lijken ze één hemellichaam. Wie beschikt over een goede telescoop kan ze allebei in één beeld nog onderscheiden, en als extraatje mogelijk de vier manen van Jupiter – Europa, lo, Callisto en Ganymede – waarnemen. Jupiter heeft 18 manen.
De Zon en de planeten van het zonnestelsel. (Afmetingen op schaal; afstanden niet). Foto: Wikipedia.
Kijk in onze catalogus voor meer postzegels
• Thematisch • Alderney • Australië • Brazilië • India • Verenigde staten • Zwitserland • Ruimtevaart
Nieuwsgierig naar de nieuwste postzegel- en postzegelproducten?
Kijk dan bij Collect Club.
(15 stemmen, gemiddeld: 5,00 uit 5)
Laden...
Reacties (2) Schrijf een reactie
Actueel onderwerp. Ik zag er vanavond iets over in het journaal. Heel bijzonder.
Zal het nog iets te maken hebben met de ster van Bethlehem?
Hallo Willem. Enige tijd geleden heb ik mij eens verdiept in deze vraag. Algemeen wordt aangenomen dat dit inderdaad het geval is. In die tijd hebben de mensen uiteraard hun eigen betekenis hieraan gegeven, ze wisten niet beter. Het antwoord is dus ‘ja’.
Schrijf een reactie
(registratie is niet nodig)