Kersttradities: Julpost in Scandinavië

25 december 2023, 22:02 uur - Randy Koo

Kerstmis wordt verschillende wijzen gevierd over de hele wereld. De verschillen hebben betrekking op de historische kerstfiguren, eten en drinken en op extra feestdagen. Indrukwekkend zijn de vieringen in de Scandinavische landen. Gecombineerd met de koude temperaturen geeft dat een extra ‘warm’ gevoel tussen de feestgangers. Luciafeest, kabouters, kerstman (Coca-Cola), peperkoek komen allemaal langs.

Post Views: 399

Zweden

In Zweden markeert het Luciafeest op 13 december het begin van de kerstperiode. De traditie is ontstaan in de middeleeuwen en heeft zich in de 20e eeuw van Västergötland naar de rest van Zweden en naburige landen verspreid. De traditie heeft elementen van het voorchristelijke midwinterlichtfestival overgenomen.

De traditie in Zweden is dat er vroeg in de morgen meisjes in witte kleding met een rode sjerp en met kaarsjes op hun hoofd het gezin en ouderen wekken en eten brengen. Daar worden dan ook speciale Lucialiedjes bij gezongen. Ook is het traditie dat elk dorp jaarlijks een eigen ‘Lucia’ kiest. Tijdens het Luciafeest worden er vaak lussebullar (gele saffraanbroodjes) en pepparkaka gegeten. Glögg is een kruidendrankje dat ook vaak gedronken wordt tijdens dit feest.

Vrolijk kerstfeest: God jul!

Finland

De echte kerstman woont in Finland. In zijn prachtige onderkomen in Rovaniemi in Lapland. Met deze wereldberoemde inwoner heeft Finland goede kaarten in handen als het gaat om kerst in Scandinavië. Maar kerst in Finland is veel meer dan Santa Claus alleen.

Ook dit Scandinavische land heeft zijn eigen kersttradities. Kerst in Finland wordt vooral gevierd met vrienden en familie. Gezelligheid staat voorop. ’s Avonds wordt er uitgebreid gekookt en word er meestal een hoofdgerecht met varkensvlees of vis geserveerd. ’s Ochtends ontbijt je met rijstpudding. Gemberkoekjes mogen niet ontbreken en menig Fins huis ruikt tijdens kerst naar versgebakken lekkernij.

Tijdens de kerst in Finland warm je je op met Glögi. Een alcoholische versnapering die wel wat weg heeft van de bekende glühwein. Lekker kruidig en de beste remedie om weer op temperatuur te komen na een wandeling door de sneeuw.

Finland (2019): tweede zegel – wandelen naar de sauna.

Maar eigenlijk is kerst in Finland is pas echt kerst als je kerstavond afsluit met een ontspannen bezoek aan de sauna om vervolgens af te koelen in de sneeuw of het ijskoude water. Alleen voor echte bikkels.

Vrolijk kerstfeest: hyvää joulua!

Kabouters tijdens de kerst

Nisse(r), Tomte, Tonttu…zoals de Denen, Finnen, Noren en Zweden ze noemen. Volgens de oude verhalen is deze kabouter nooit langer dan een meter, draagt hij versleten kleren en heeft hij altijd een lange witte baard en een rode muts op zijn hoofd. Tomte/nisse lijken een beetje op onze tuinkabouters.

Tomte of nisser zijn zijn volgens de overlevering beschermers van de boerderij en alle gebouwen die er op het boerenerf staan. De kabouter woont vaak in de keuken, de bijkeuken of in een stal en zorgt er ook voor dat de mensen en de dieren op de boerderij veilig zijn. Vroeger dachten mensen zelfs dat de huiskabouter de ‘ziel’ was van de persoon die als allereerste de boerderij bewoonde.

De tomte of nisse verwachtte eigenlijk maar weinig van de mensen waarvoor hij werkt. Het enige wat nisser willen, is respect en vertrouwen. En een lekkere kom met julegrøt – kerstpap met boter – op kerstavond. Dit gebruik wordt gezien als een overblijfsel van voorouderverering Behandel je deze man niet met respect, dan verdwijnt hij uit huis en dat leidt tot armoede voor de boer en zijn gezin.

De kabouter was vroeger trouwens helemaal niet zo braaf of netjes. Hij haalde flink wat kattenkwaad uit. Er zijn verhalen van boze tomte die de koeien doodden omdat ze geen respect kregen van hun ‘mensen’. En er waren er ook die eten of spullen stalen van de buren, om te zorgen dat hun ‘eigen’ boerderij daarvan kon profiteren.

Tegenwoordig associëren de Scandinaviërs de tomte of nisse vooral met Kerst. Dat is ontstaan in de jaren ’40 van de 19e eeuw. Toen werd de nisse van de boerderij degene die de kerstcadeautjes bracht. Niet zo gek natuurlijk, als je voor hem wat te eten moet neerzetten op Kerstavond. Hij werd sindsdien de julenisse(n) of jultomte genoemd.

(Op het souvenirvel met één postzegel van Sparkling Holidays leest de Kerstman een briefje voor dat op kerstavond voor hem is achtergelaten. Het briefje wordt op zijn plaats gehouden op de schoorsteenmantel door een fles Coca-Cola.)

En eigenlijk lijkt die kleine kabouter best wel op de Amerikaanse kerstman zoals we hem allemaal kennen. Het ontwerp van de moderne kerstman (bedacht door Haddon Sundblom voor Coca-Cola) geïnspireerd is op de kerstkabouter, omdat de ontwerper die rode kleuren en mutsen er zo gezellig uit vond zien.

In Zweden wordt de julenisse trouwens altijd vergezeld door de kerstgeit, julbocken. Lang lang geleden, geloofde men dat de god Thor in zijn koets door de lucht reed, voortgetrokken door twee geiten. Christenen adopteerden de kerstgeit als een symbool voor Kerst. Zie de overeenkomst met de kerstman want die vliegt ook door de lucht. Alleen zit hij in een slee en wordt hij voortgetrokken door een stel rendieren.

Waar de legende van vroeger en de moderne traditie elkaar ontmoeten, is bij het neerzetten van de kerstpap op Kerstavond. In veel Scandinavische huizen wordt nog steeds op kerstavond een grote kom julegrøt achtergelaten voor de julenisse of jultomte. En ook die traditie komt je vast bekend voor: in Amerika zetten de kinderen natuurlijk speciaal voor de Kerstman melk en koekjes (pepparkakor = peperkoekjes) neer.

In Scandinavische landen staan de kerstwinkels bol van de kerstkabouters. Maar ook in de Nederlandse tuincentra en winkeltjes kom je ze wel tegen hoor. Ze zijn er in allerlei soorten en maten.

Gebruikte bron: Christmaholic.nl