Vijftig jaar geleden overleed Josephine Baker, één van de beroemdste artiesten van de twintigste eeuw. Ze was danseres, zangeres en een van de eerste zwarte filmsterren. Ze ontvluchtte het racisme in de Verenigde Staten en ze werd in Parijs een wereldster. Josephine Baker was haar tijd vooruit als activiste voor gelijke rechten. Het Verzetsmuseum Amsterdam toont onder meer hoe actief zij was in het verzet tegen nazi-Duitsland in een bijzondere expo tot en met 11 januari 2026.
Gerelateerde artikelen
Josephine Baker (1906 – 1975)
Josephine Baker of Joséphine Baker, artiestennaam van Freda Josephine McDonald (Saint Louis (Missouri), 3 juni 1906 – Parijs, 12 april 1975) was een Franse variétéartiest, tweede luitenant van de Vrije Franse strijdkrachten (Forces françaises libres; FFL), humanist en filantroop. Ze werd geboren als Amerikaanse, maar op 30 november 1937 kreeg zij de Franse nationaliteit. Op 30 november 2021 werd ze symbolisch bijgezet in het Panthéon te Parijs. Kenmerkend voor haar leven waren: passie, verzet en strijd. Zij leidde een zeer kleurrijk bestaan, waarin haar leven diverse keren op het spel stond.
Jeugdjaren
Josephine Baker groeide op in armoede in een gesegregeerde samenleving met veel racisme. Als kind was ze dienstmeid bij verschillende families en leefde ze vanaf haar twaalfde als dakloze. Ze verdiende wat door op straat voor voorbijgangers te dansen. Op haar vijftiende werd ze opgemerkt door de Jones Family Band and the Dixie Steppers uit Saint Louis, die haar opnamen in hun Vaudeville-gezelschap, waarmee zij optrad en door de VS reisde. Hierna verhuisde ze naar New York en debuteerde ze begin jaren twintig op Broadway als chorusgirl (koorzangeres) in het zwarte gezelschap de New Plantation Club, waarin zij door haar humoristische uitspattingen opviel en hierdoor meer op de voorgrond trad.
Vertrek uit Amerika
De eerste keer dat zij naar Frankrijk vertrok was in 1925, nadat zij door haar opvallende optreden in de club was gescout door de witte producer Caroline Dudley Reagan, echtgenote van Joseph Delteil en schepper van de beroemde Revue Nègre, met de vraag of zij in Parijs wilde komen optreden in een zwart artiestengezelschap, en waarmee zij, nadat ze hierin had toegestemd, in het Théâtre des Champs-Élysées in La Revue Nègre optrad met haar wereldberoemde Danse Sauvage, slechts gekleed in struisvogelveren en een rokje van namaakbananen, schaamteloos een karikatuur neerzette van hoe de meeste witte mensen iemand van Afrikaanse afkomst indertijd zagen. Toen zij in de restauratiewagen van de boottrein naar Parijs een lunch genoot, was het voor haar de eerste keer dat zij tussen alleen witte mensen zat.
In 1926 onderbrak zij de Europese tournée van het gezelschap en keerde terug naar Parijs waar zij zich aansloot bij de Folies Bergère met de act La Folie du Jour. Vanaf toen kreeg zij de bijnamen als: ‘Zwarte Venus’, ‘De Zwarte Parel’ en ‘De Creoolse Godin’.
Definitief in Frankrijk
In 1936 vertrok zij, in gezelschap van haar grootste fan en beste vriendin, de Japanse Miki Sawada naar de VS en verwachtte een warm onthaal. Maar het werd een koude douche. Op Broadway speelde zij in het toneelstuk Ziegfeld follies, waarvoor Vincente Minnelli de decors en de kostuums had ontworpen, en Ira Gershwin de muziek had geschreven. De theaterrecensenten brandden haar optredens met racistische opmerkingen af; Time noemde haar een ‘negermeid’ zonder bijzonder talent. Ontgoocheld, mede vanwege de toegenomen rassendiscriminatie in de VS, en getroost door Miki, keerde zij deze natie de rug toe door terug te keren naar Frankrijk en nam zich voor zich definitief te vestigen in het land waar zij reeds met open armen was ontvangen en op handen werd gedragen. In Parijs voelde zij zich thuis en kon zij zijn wie zij was. In de Parijse voorstad Le Vésinet kocht zij het dertig kamers tellende herenhuis Le Beau Chêne. Hier gaf zij financiële steun aan de armen uit de omgeving, werd peettante van de kinderen in het plaatselijk weeshuis en stelde de tuin van het huis open voor hen.
Franse nationaliteit
In 1937 ging zij haar derde huwelijk aan, deze keer met de Franse suikerhandelaar, vliegenier en verzetsstrijder Jean Lion, die van Joodse afkomst was en eigenlijk Jean Levi heette, en hierdoor haar Franse nationaliteit verkreeg. Door vlieglessen van haar man behaalde zij haar 1e-graads vliegbrevet. In 1940 raakte zij zwanger, maar kreeg een miskraam. Het huwelijk werd in 1941 ontbonden, nadat was gebleken dat Lion er een minnares op na hield, en dat beiden een totaal verschillend doel nastreefden.
Spionageactiviteiten
Over de spionageactiviteiten van Baker was tot 2020 weinig bekend. Oorzaken daarvan waren dat zij zelf niet prat ging op dit werk en er erg weinig over vertelde, dat de geheime diensten weinig tot niets loslieten over spionnen, en dat archiefstukken over spionage geheim bleven, behalve in uitzonderlijke zaken, indien zij belangrijk waren voor het landsbelang en de geschiedenis. Doordat veel archieven, ook in Frankrijk, na 75 jaar werden geopend, konden geschiedschrijvers uit de tot dan toe gesloten bronnen putten. De gegevens van de Franse geheime dienst liggen opgeslagen bij Le service historique da la défence, dat is ondergebracht in het Château de Vincennes.
Het Verzetsmuseum Amsterdam toont onder meer hoe actief zij was in het verzet tegen nazi-Duitsland in een bijzondere expo tot en met 11 januari 2026. Bezoek het Verzetsmuseum om het volledige verhaal van het verzet en haar spionageactiviteiten te lezen. Boeiend!
Aanzet tot verzet
In 1938 werden tijdens een tournee door Duitsland ammoniakbommen naar haar gegooid, terwijl er leuzen werden gescandeerd dat zij terug moest naar Afrika. Haar show in Berlijn had zij gepland voor een half jaar, maar brak deze na drie weken reeds af wegens verstoringen van haar optredens door nazistische activisten. Door haar anti-raciale houding zette dit voor haar de toon zich te keren tegen nazi-Duitsland. Na de Kristallnacht, waarbij Joden om het leven werden gebracht en Joodse winkels werden vernield, sloot zij zich aan bij de Internationale Liga tegen Racisme en Antisemitisme. Ook in Italië was zij niet welkom doordat Mussolini het haar verbood daar te verschijnen.
Overlijden
Op 12 april 1975, vier dagen na de opening van een succesvolle première van een nieuwe revue ter ere van haar 50-jarig jubileum op het podium, werd Baker in coma in bed gevonden. Ze had een hersenbloeding gehad. Zij werd overgebracht naar het ziekenhuis Pitié Salpêtrière in Parijs, waar zij overleed. Door de Franse regering werd zij geëerd door 21 saluutschoten, een uitzonderlijke gebeurtenis.
Baker kreeg een volledige katholieke begrafenis in L’Église de la Madeleine, waar meer dan 20.000 rouwenden op afkwamen. De enige in Amerika geboren vrouw die volledige Franse militaire eer ontving bij haar begrafenis was de gelegenheid van een enorme processie. Na een familiedienst in de Eglise Saint Charles in Monte Carlo, werd haar stoffelijk overschot begraven op het Cimetière de Monaco. Op Château des Milandes is een expositie van wassen beelden, kleding en voorwerpen te zien over haar leven, en waar een kamer is gewijd aan haar oorlogsactiviteiten.
Panthéon
Op 30 november 2021 werd Joséphine Baker geëerd door middel van een zogenoemd cenotaaf in het Panthéon te Parijs, de erebegraafplaats voor grootheden uit de Franse geschiedenis, zoals Voltaire, Victor Hugo, Marie Curie, Pierre Curie en Louis Braille. Het was een eerbetoon vanwege haar verzetswerk in de Tweede Wereldoorlog, inzet als activiste voor gelijke rechten en haar maatschappelijk belang in brede zin.
Baker ligt, samen met haar man en een deel van haar familie, begraven in Monaco, hetgeen zo blijft op verzoek van haar familie. Bij haar cenotaaf werd wat aarde uit Monaco gelegd, benevens aarde uit Parijs en Saint Louis, alsmede het Château des Milandes in de Dordogne, waar zij met haar familie heeft gewoond.
Frankrijk Euromunten
Frankrijk brengt in 2025 munten uit ter ere van Joséphine Baker, ter gelegenheid van de 50e verjaardag van haar overlijden. Deze collectie omvat verzamelmunten zoals een zilveren 10 euro munt en een gouden 50 euro munt van de Monnaie de Paris. Dit staat los van de standaard 2025 euro coin set, die wel een 20 cent munt met haar afbeelding bevat, ter ere van haar historische betekenis.
Verzamelmunten
- 10 euro zilveren munt: Deze munt, met een verzilverd uiterlijk, is ontworpen om haar schoonheid, menselijkheid en moedige karakter te vieren, en is uitgegeven ter gelegenheid van de 50e verjaardag van haar overlijden.
- 50 euro gouden munt: Dit is een gouden verzamelstuk dat haar nalatenschap als artiest en verzetsstrijdster eert.
Standaard euro munten
- 20 cent munt: De standaard 2025 euro coin set bevat een 20 cent munt, waarop Joséphine Baker is afgebeeld.
- Overige munten: De standaardset van 2025 bevat ook munten van 1, 2 en 5 cent met Marianne, 10 cent met Simone Veil, 50 cent met Marie Curie, en de 1 en 2 euro munten met de boom des levens.
Meer info:
Verzetsmuseum Amsterdam, tot en met 11 januari 2026:
https://www.verzetsmuseum.org/nl/josephine-baker-een-leven-vol-verzet
Eerdere Tweede Wereldoorlog blogs:
https://www.postzegelblog.nl/tag/tweede-wereldoorlog/
Eerdere museumblogs: https://www.postzegelblog.nl/tag/made-in-holland/
Gerelateerde artikelen
Reacties (0)
Schrijf een reactie
(registratie is niet nodig)