Zwartheid onder ogen komen in Den Haag

07 april 2024, 17:48 uur - Randy Koo

Na een succesvolle run in Amsterdam bij The Black Archives heeft de tentoonstelling ‘Zwartheid onder ogen komen | Facing Blackness’ zijn weg gevonden naar Den Haag, dankzij een bijzondere opdracht van de gemeente Den Haag. De expositie, gehost op de tweede verdieping van de Centrale Bibliotheek Den Haag, is geopend tot en met 15 april 2024. Toegang gratis tijdens de openingstijden van de bibliotheek.

Post Views: 305

Zwartheid onder ogen komen

In ‘Zwartheid onder ogen komen’ (Facing Blackness) worden bezoekers meegenomen in de onderbelichte geschiedenis van de Nederlandse beeldvorming over Zwarte mensen vanaf de koloniale periode tot aan de hedendaagse samenleving. Aan de hand van uniek archiefmateriaal wordt getoond hoe koloniale beeldvorming over Zwarte mensen onderdeel werd van onze alledaagse denkbeelden en tradities. Deze beeldvorming resoneert nog steeds in de hedendaagse percepties en behandeling van Zwarte mensen, en blijft van invloed op hun dagelijks leven. Aan de andere kant toont de tentoonstelling hoe er altijd sprake is geweest van verzet tegen verschillende vormen van racisme en hoe Zwarte mensen zelf betekenis hebben gegeven en blijven geven aan hun cultuur en identiteit.

De genoemde items in deze blog zijn in boekvorm te zien tijdens de expo: Zwarte Piet, Kuifje in Congo, Sjors en Sjimmie.

Zwarte Piet

Volgens de overlevering komen Sinterklaas en Zwarte Piet tijdens het sinterklaasfeest in november met de stoomboot uit Spanje aan om cadeaus en snoepgoed te brengen. In de loop van de tijd is de gedaante van de Sinterklaashulp verschillende malen veranderd, van boeman en knecht tot speelse en vaak ondeugende kindervriend. Aanvankelijk was er maar één Zwarte Piet en in veel verhalen en liederen wordt Zwarte Piet dan ook in het enkelvoud gebruikt, sedert het midden van de 20e eeuw zijn er vaak veel meer.

De kleding van Zwarte Piet kan per plaats en tijd verschillen, maar bestaat vaak uit een maillot, een kleurige gestreepte pofbroek en een jas met eventueel een cape. De kleur varieert. Hij draagt een witte molensteenkraag en manchetten. Als hoofddeksel dient een baret met veer. Soms draagt Zwarte Piet een jutezak mee met de cadeaus en het snoepgoed. Tot halverwege de twintigste eeuw fungeerde Zwarte Piet vaak als kinderschrik, en droeg daarom een tuchtroede met zich mee. Ook werden stoute kinderen zogenaamd in de jutezak meegenomen. Toen het als pedagogisch onverantwoord ging gelden om kinderen zo bang te maken, ontwikkelde Zwarte Piet zich tot een kindervriend en verdween de roe.

De kledingstijl is mogelijk gebaseerd op werkkleding van zestiende-eeuwse pages die in Spanje werkzaam waren als bedienden. De zak en roede zijn accessoires die eerder door Sinterklaas ingezet werden. Van 2015 tot en met juni 2022 had Zwarte Piet volgens het Kenniscentrum Immaterieel Erfgoed Nederland een bruine gelaatskleur en donker krullend haar, zoals beschreven door het Sint & Pietengilde, maar het Sinterklaasfeest werd na een nieuwe evaluatie in 2022 als erfgoed uitgeschreven. Een traditionelere versie die na de Tweede Wereldoorlog veelvuldig voorkwam had een zwarte gelaatskleur, kroeshaar, gouden oorringen en rode lippen.

Kuifje in Congo

Kuifje in Afrika (originele – Franstalige – titel: Tintin au Congo) is het tweede verhaal uit de reeks Kuifje-strips van de Belgische tekenaar Hergé (1907-1983) en speelt zich af in de vroegere kolonie Belgisch-Congo. Oorspronkelijk heette het Nederlandstalige album Kuifje in Congo, maar in 1954 werd die gewijzigd naar Kuifje in Afrika. Het verhaal werd voor het eerst in 1930-1931 in serie gepubliceerd in de jeugdbijlage Le Petit Vingtième van de Franstalige en Waalse krant Le Vingtième Siècle. De eerste Nederlandstalige uitgave volgde in 1940-1941 in de Belgische krant Het Laatste Nieuws. Er zijn drie albumversies. Het originele in zwart-wit uit 1931, de vernieuwde, ingekleurde uit 1946 en de versie uit 1975, waarin een pagina werd hertekend om het verhaal diervriendelijker te maken. Het eerste Nederlandstalige album verscheen in 1947. In 1974 verscheen een nieuwe Nederlandse vertaling. De originele zwart-witversie verscheen pas in 1988 in albumvorm met Nederlandse vertaling.

Het verhaal geeft een karikatuur van het plaatselijke leven in Congo, destijds een Belgische kolonie, van de jaren dertig. Het bevat veel scènes en grappen die racistisch of neokoloniaal overkomen. De plaatselijke bevolking wordt voorgesteld als achterlijk en het is Kuifje die enige orde onder hen moet zien aan te brengen. Hergé gaf decennia later toe dat hij dit verhaal in opdracht van de katholieke uitgevers van Le Petit Vingtième tekende en qua research zich enkel gebaseerd had op wat zijn omgeving over de Congolezen vertelde. Het album is dus zeker gedateerd en geeft geen waarheidsgetrouw beeld van hoe het leven in de kolonie destijds was, maar eerder een overdrijving van hoe de Europeanen er destijds over dachten.

Ook de promotiestunt georganiseerd door Norbert Wallez stond bol van koloniale clichés. Op 9 juli 1931 kwam Kuifje in tropenhelm (gespeeld door de 14-jarige Henri Dendoncker) per trein aan in het Noordstation. Behalve een van een café geleende foxterriër en een paar opgezette wilde dieren had hij tien Congolezen in zijn kielzog. Het talrijk aanwezige publiek zag hoe Hergé en Kuifje in een open wagen naar het redactielokaal van de Vingtième Siècle reden, in het gezelschap van de Congolezen.

In de eerste vierkleurenuitgave van 1946 verwijderde Hergé de al te expliciete verwijzingen naar Belgisch-Congo. De wiskundeles die Kuifje aan de kindertjes geeft was oorspronkelijk een aardrijkskundeles over België. Kuifjes tekst was daar Je vais vous parler aujourd’hui de votre patrie: la Belgique (vandaag ga ik het met jullie hebben over jullie vaderland: België). Toch bleef het album een neokolonialistische reputatie houden.

België (2007): Hergé, 1907 – 2007 met 2e zegel Kuifje in Afrika (Deens).

In 2007 besloten Britse uitgevers de strip naar de volwassenafdeling te verplaatsen omdat het album “elementen die voor sommige lezers schokkend kunnen zijn” bevat. Een en ander gebeurde naar aanleiding van een uitspraak van de Britse commissie voor rassengelijkheid. In augustus 2007 diende Bienvenu Mbutu Mondondo, een Congolese student in België, een aanklacht in bij het parket van Brussel over de strip. Hij vindt het album een belediging voor alle Congolezen en noemde het stripverhaal racistisch. Hij eiste een symbolische schadevergoeding van 1 euro, alsmede dat het album uit de handel zou worden genomen. In 2009 diende Mondondo ook een klacht in tegen het album in Frankrijk. Ook diende hij een nieuwe klacht in bij de rechtbank van koophandel. In eerste aanleg werden zijn eisen in 2012 afgewezen, waarop Mondondo in beroep ging. Een nieuwe rechtszaak werd in oktober 2012 opgestart. Later dat jaar werd de uitspraak uit eerste aanleg bevestigd. Ook tijdens zijn leven werd Hergé aangewreven dat dit album racistisch zou zijn. Hergé heeft die kritiek altijd gepareerd met het feit dat hij enkel tekende in de geest van de tijd (jaren 30) bij de Brusselse burgerij.Later zou hij dit album, evenals Kuifje in het land van de Sovjets, als jeugdzonde klasseren.

Sjors en Sjimmie

Sjors en Sjimmie is een langlopende stripreeks, uitgegeven in Nederland. In de strip staan twee jongens centraal: Sjors en Sjimmie, onafscheidelijke vrienden en kwajongens die spannende avonturen meemaken. Er zijn zowel eenpaginastrips als langere vervolgverhalen waarin ze een echt avontuur beleven verschenen.

Sjors – Blanke, blonde jongen (in het tijdperk van Frans Piët in de strip zelf vervangen door een blanke jongen met sproeten, rood haar en een muts). In het Van der Kroft-tijdperk is Sjors nogal opvliegend. Sjors wil een stoere player zijn maar dat lukt hem vaak niet.

De vader en moeder van Sjors – In de verhalen van Frans Piët had de Sjors met de sproeten, het rode haar en de bolletjesmuts (zie ook bij Sjors) een eigen vader en een moeder. Deze personages treden onder meer op in de Piët-verhalen De Bromstar en De gasbel.

Sjimmie – Zwarte jongen. Door Piët werd hij op een clichématige manier afgebeeld en praatte hij krom Nederlands. Ook is Sjimmie in de verhalen van Piët nogal onnozel, terwijl Sjors hier doorgaans de verstandige is. Later ziet Sjimmie eruit als een modernere zwarte jongen. Sjimmie is nu vaak rustiger dan Sjors, die in de latere verhalen rebelser wordt. Ook is Sjimmie hier een stuk beter in het inpalmen van vrouwen.

De vader en moeder van Sjimmie – Ze wonen in Afrika. Bij toeval komen Sjors en Sjimmie er op bezoek als ze door Afrika reizen. Ze wonen in een westers huis en spreken perfect Nederlands, in tegenstelling tot de Afrikanen die de jongens eerder hadden ontmoet; die spraken Afrikaans en woonden in rieten hutjes. (Afrikaans is volgens Piët een taal die voor Sjors onverstaanbaar is.)