Hofjeswandeling in Sleutelstad Leiden

17 januari 2024, 10:59 uur - Willem Hogendoorn van Leidsche Vereeniging van Postzegelverzamelaars

Leiden is niet alleen de Sleutelstad maar ook een Hofjesstad. Leiden heeft er 35. Als Leidse stadsgids word ik regelmatig gevraagd om een hofjeswandeling te verzorgen. Dat doe ik altijd graag. Hofjes zijn bijzonder. Er zijn al 14 persoonlijke postzegels uitgebracht van verschillende Leidse hofjes. Aan de hand hiervan zal ik een postale rondleiding geven langs 7 van de mooiste hofjes. Ik wens U alvast veel ‘wandelplezier.’

Post Views: 706

Algemeen
Een hofje is een binnenplaats met kleine huisjes, bedoeld voor oudere mensen met weinig geld. Een hofje werd meestal gesticht door iemand met veel geld, die in zijn of haar testament een hofje bepaalde. De bewoners mochten er gratis wonen. Ze kregen elke dag brood om te eten, turf om het warm te stoken en 2 glazen bier om te drinken. Iedereen dronk toen bier, want het water was verontreinigd. Het enige dat de bewoners terug hoefden te doen, was regelmatig bidden voor de stichter. Deze geloofde namelijk dat als er veel voor hem gebeden werd, hij een goed plekje in de hemel zou krijgen. Er zat dus wel wat eigen belang bij. Dat noemen in Leiden een ‘win-win situatie!’

Twee glazen bier per dag

Sint Annahofje met kapel
Het Sint Anna (Aalmoes)hofje is één van de oudste hofjes van Leiden uit 1492. Het bood toen plaats aan 13 vrouwen. Het hofje werd vernoemd naar de heilige Anna, de oma van Jezus. Het is het enige Leidse hofje waar nog een kapel in staat. In 1566 was er een beeldenstorm in Leiden, waarbij veel beelden en altaren van katholieke kerken werden vernield. De beeldenstormers vergaten echter dat er in dit hofje ook een kapel stond. Hierdoor kunnen we het enige originele Leidse altaar uit de 15e eeuw hier nog steeds zien. In de kapelramen bevinden zich de oudste gebrandschilderde glazen van Nederland. Het hofje staat in de Top 100 van de Rijksdienst voor de Monumentenzorg mede door deze bewaard gebleven kapel. De kapel zien we links op onderstaande postzegel.

Sint Annahofje met kapel

Het maagdenhofje van Eva
Eva van Hoogeveen was de dochter van een Leidse burgemeester en had veel geld geërfd. Zij besloot toen in haar testament te zetten dat na haar dood er een hofje gesticht moest worden voor 12 van haar soortgenoten. Wie waren haar soortgenoten? Eva van Hoogeveen was maagd. Daar was zij trots op en dat droeg zij ook uit. Zij vond dit een goede levenswijze. Zij overleed in 1652 en toen werd er een plek gezocht voor het hofje en de bouw ervan. Een aantal jaren later stonden er in de Doelensteeg 12 huisjes gereed voor ’12 kuise Leidse maagden’. Deze vrouwen waren wel verplicht om zich minimaal 1 maal per maand te wassen, staat op het bordje naast de toegangsdeur van het hofje te lezen. Dat werd in die tijd kennelijk niet altijd gedaan. Op de postzegel zien we een geschilderd portret van Eva van Hoogeveen met naast haar zes van de 12 huisjes van haar hofje.

Eva van Hoogeveenhof

Meermansburg
Het grootste hofje van Leiden, de Meermansburg werd in 1680 gesticht door Maerten Meerman en zijn vrouw Helena Verburgh. De naam van het hofje is een samentrekking van de achternamen van de stichters. Boven de toegangspoort van het hofje bevindt zich een grote cartouche met de namen Meerman en Verburgh. Aan weerszijden hiervan zijn de familiewapens te zien: links een ‘meerman’ met helm en zwaard en rechts twee paarden voor een toren.

Toegangspoort Meermansburg (foto: Willem Hogendoorn)

Het hofje was uitsluitend bestemd voor alleenstaande Christelijke vrouwen van boven de 40. Deze mochten geen kinderen hebben. De 30 kleine woningen zijn in een carré rondom de tuin gepositioneerd. De tuin, met daarin centraal een waterpomp, vormt samen met het poortgebouw en de woningen een heerlijk uniek stukje woonomgeving in een historische setting. Als u eens in Leiden bent, moet u er echt eens gaan kijken. Het is ruim opgezet en het straalt ‘rust’ uit. Op de postzegel staan de 2 stichters; tussen hen in de toegangspoort van dit mooie hofje.

Meermansburg

Jean Pesijnhof en de Pilgrim Fathers
Vlakbij de Leidse Pieterskerk vinden we het Jean Pesijnhofje. Jean en zijn vrouw Marie de Lannoy waren Waalse geloofsvluchtelingen. Ze regelden in hun testament dat bejaarde leden van de Waalse Hervormde Kerk hier mochten wonen. De plek van dit hofje is heel bijzonder. Want in de 17e eeuw woonde hier een groep ‘Pilgrim Fathers’. Deze plek werd toen de ‘Engelse Poort’ genoemd. Deze Engelse geloofsvluchtelingen vertrokken na hun 11-jarig verblijf in Leiden in 1620 met het vrachtschip ‘de Mayflower’ naar de Verenigde Staten. De Pilgrim Thomas Blossom woonde in de Engelse Poort. Met zijn zoon Peter en dochter Betsy ging hij ook naar Amerika. Peter Blossom is de voorvader van de presidenten Bush sr en Bush jr. En als je de stamboom van zijn zusje Betsy uitloopt, dan kom je uit bij de moeder van Barack Obama en dus ook bij Barack Obama. Bijzonder toch!

Jean Pesijnhof met toegangspoort

Pilgrim Fathers en Mayflower boot

Van Brouchovenhof en Klein Sionshof
Dit hofje werd in 1631 gesticht door Jacob van Brouchoven. Het hofje bestond uit zestien huisjes, bestemd voor gereformeerde ouderen. Van Brouchoven was burgemeester van Leiden. Hij was ook een van de rechters die raadspensionaris Johan van Oldenbarnevelt ter dood veroordeelde. Hij was getrouwd met Emerantia Banning. Deze stichtte in navolging van haar echtgenoot in 1641 het Klein Sionshofje. Dit hofje was voor de vrouwen die na het overlijden van hun man uit het Groot Sionshof werden verbannen. Dit hofje is helaas niet voor publiek toegankelijk.

Van Brouckhovenhof

Klein Sionshof

Het Pieter Loridan of ‘Bierhofje’
Dit hofje is gesticht door de Waalse geloofsvluchteling Pieter Loridan. Het bestaat uit twaalf kleine huisjes rond een binnenplaats. In het testament van Loridan was bepaald dat de huisjes op het hofje waren bestemd voor arme bejaarden van Waalse afkomst, die lid waren van de Waalse Kerk. De ‘voertaal’ in het hofje was daardoor Frans. In 1964 werd het hofje gered van de sloop door DUWO-studentenhuisvesting, die het opkocht en opknapte. Nu wonen er studenten. Bij binnenkomst in dit hofje zie je op de binnenplaats direct een mooie oude waterpomp staan. Bij de opening in 1964 zorgden de studenten wel voor een stunt door bier uit de waterpomp te laten stromen. Ik zie regelmatig (lege) bierkratten in het hofje staan als ik er kom. En omdat het hofje gebouwd is op de plek van de vroegere herberg de Vergulde Wagen, noem ik dit hofje meestal ‘het Bierhofje.’ Op de postzegel zie je naast Pieter Loridan ook de water- of bierpomp staan.