Kersttradities: een gevleugelde Kerst

03 januari 2024, 18:44 uur - Randy Koo

Heeft u genoten van uw kerstdiner? En wat stond er op het menu op eerste of tweede kerstdag? Of heeft u met uw familie of uw vrienden opnieuw heerlijk gegourmet (aan tafel in kleine pannetjes je eigen gerechten bereiden)? Of heeft u gevogelte op het menu gezet? Dat kan bijvoorbeeld kip, kalkoen of eend zijn. Heerlijk als je geen vegetariër bent. Een (historisch) overzicht van deze drie gevogelten.

Post Views: 615

Gourmetten

Gourmetten is een fenomeen dat waarschijnlijk overgewaaid is uit Azië. Het is een activiteit, waarbij een groep mensen aan tafel op een grill, bakplaat of iets soortgelijks, steeds een eigen gerechtje kookt, met behulp van verschillende ingrediënten die op tafel staan, dat wordt opgegeten, waarna je weer iets nieuws kunt koken. Het is vergelijkbaar met steengrillen en raclette, maar racletten doet men met kaas en het is typisch Zwitsers; terwijl bij gourmetten vlees, vis en/of groente gebruikt wordt. Een aanvullende mogelijkheid is het bakken van kleine omeletten of pannenkoeken. Het geheel wordt vaak aangekleed met verschillende sauzen en stokbrood.

Taiwan (2013): Gourmet snacks.

Men gourmet meestal binnen met meerdere personen. Het traditionele gourmetten gebeurt op vuur met kleine spiritusbranders onder de pannetjes. Er zijn steeds meer gourmetstellen in gebruik die meestal uit vier tot acht pannetjes bestaan die van onderaf elektrisch worden verwarmd. Ook zijn hiervan varianten met wokpannetjes in omloop. Bij zulke gourmetstellen is het tevens mogelijk om in de ronde openingen van de plaat bijvoorbeeld pannenkoeken te bakken in plaats van in de pannetjes. Gourmetten met wokpannetjes wordt ook wel wokparty genoemd en men gebruikt hiervoor vaak oosterse ingrediënten, zoals wokgroenten, Spaanse pepers en taugé.

Bron: Boomerang kaart 2023.

Sommige mensen houden niet van gourmetten omdat het lang duurt, het moeilijk is om je ingrediënten tot hun volle waarde te laten komen en omwille van de geurhinder. Anderen vinden het juist een gezellige manier van eten, waarbij de gastheer of -vrouw de tafel niet hoeft te verlaten. Gourmetten is al enige tijd een kersttraditie in Nederland.

Kip

Volgens twee nieuwe onderzoeken is het getalsmatige succes van de Gallus gallus domesticus ruim 3.000 jaar geleden begonnen in Thailand, toen de bevolking rijst ging verbouwen. Dát trok groepjes rode kamhoenen (Gallus gallus spadiceus) aan die voorheen alleen in de bamboebossen leefden. Rondscharrelend door de braakliggende rijstvelden en pikkend naar graankorrels in de dorpen zelf, tussen de varkens en honden, wenden die hoenders aan de mens en vice versa. Door het ruime voedsel gingen de kippen meer eieren leggen en verloren de hanen hun territoriumdrift.

Vanuit Thailand verspreidde deze huiskip zich vrij snel naar China en India, en iets trager – samen met de rijstbouw – over de rest van Azië, het Midden-Oosten en Afrika. In Europa werd de kip verspreid vanuit het Middellandse Zeegebied door Griekse en Fenicische handelaren, rond het jaar 500 voor Christus.

Tot nu werd vaak gedacht dat de kip nog duizenden jaren eerder in China werd gedomesticeerd, of zo rond 4.000 jaar geleden in India. Genetische studies geven weinig uitsluitsel: daaruit blijkt dat de huiskip afstamt van de rode kamhoen, en dat de voorouders van de huiskip zich ergens tussen 12.000 en 6.000 jaar geleden van de huidige kamhoenpopulaties afscheidden, maar dat betekent niet dat die afscheiding direct door domesticatie werd veroorzaakt. Maar in ieder geval zijn stokoude ‘kippenbotten’ uit China vrijwel zeker van fazanten en botjes uit India zijn waarschijnlijk van andere wilde kippensoorten.

Dit blijkt allemaal uit twee uitvoerige studies in PNAS en in Antiquity, waaraan ook deels dezelfde onderzoekers meewerkten. De auteurs in PNAS, onderzochten zo ongeveer alle archeologische aanwijzingen voor vroege kippenhouderij (meer dan 600 opgravingen in 89 landen) samen met mogelijke afbeeldingen en schriftelijke bewijzen.

In Antiquity brengt een groot, voornamelijk Brits onderzoeksteam verslag uit van nauwkeurige C14-datering van 23 kippenbotjes uit Europese opgravingen. Die dateringen bevestigen een oude argwaan van archeologen: kippenbotjes ‘migreren’ gemakkelijk tussen sedimentlagen en mogen dus eigenlijk niet worden gedateerd op basis van de aardlaag waarin ze gevonden worden. De datering van slechts vijf van de 23 botjes bleek in overeenstemming met de datering van hun aardlaag. Botjes uit Bulgarije die uit de late steentijd zouden zijn, Griekse botjes uit de ‘Bronstijd’, en botjes uit Marokko van ‘2700 jaar oud’: ze bleken allemaal módern of hooguit middeleeuws. En wat ook opviel: de eerste paar honderd jaar na verschijning in Europa zijn er op de botjes géén sporen van slacht te vinden en ook zijn de dieren vaak relatief oud als ze sterven.

Volgens de onderzoekers vormen dat duidelijke aanwijzingen dat de kippen aanvankelijk als statussymbool werden gebruikt: exotische dieren uit verre streken, als teken van het machtige netwerk van de eigenaar. Een opmerking van de Romeinse veldheer Julius Caesar in zijn De Bello Gallico (ca. 50 v.Chr.) wijst daar ook op, aldus de archeologen. Volgens Caesar achtten de Britten het eten van hazen, ganzen én kippen een goddelijk taboe. „Zij houden deze dieren voor hun vermaak en genoegen.”

Toevallig kreeg de Nederlandse archeoloog Jorrit Kelder (Universiteit van Oxford) te horen dat zijn analyse van de opkomst van de Gallus gallus domesticus in het Midden-Oosten gepubliceerd wordt in Mediterranean Archaeology. In dat artikel komt hij tot andere conclusies, zo vertelt Kelder. De kip is al veel eerder in het Midden-Oosten en het Middellandse Zeegebied, denkt Kelder. „Ik zie duidelijke aanwijzingen in afbeeldingen in het Minoïsche Griekenland van 1800 voor Christus. Ook in Egypte zijn behoorlijk overtuigende afbeeldingen van kippen te vinden van 1600 voor Christus.” En Assyrische teksten over kraaiende hanen, uit ongeveer 700 v. Chr. gaan volgens Kelder waarschijnlijk terug op veel oudere overleveringen. Toch juicht Kelder het nieuwe onderzoek toe: „Supernuttig en superbelangrijk dat al die archeologische dateringen nu allemaal op een rijtje staan, eindelijk! Ik pleit echter wel voor het belang van ook andere bronnen, zoals afbeeldingen. Deze publicaties zijn niet het einde van een discussie, maar juist het begin.” (Bron: Hendrik Spiering in de NRC van 8 juni 2022)

Gebruikte bron: levendehave.nl

Kalkoen

Vaststaat dat de kalkoen een hele reis had afgelegd voordat hij bij ons – en bij de Amerikanen – op het menu kwam. Afkomstig uit Mexico was de kalkoen gedomesticeerd door de voorlopers van de Azteken, eerst om zijn kleurrijke veren en daarna voor zijn vlees. Op het hof van Moctezuma, waar Cortés in 1519 aankwam, werden de vogels en masse geofferd tijdens festivals en rituelen. De kalkoenen vormden daarbij een belangrijke vorm van ‘belasting in natura’: per dag moet Moctezuma, naast de andere behoeftes van de vorstelijke huishouding, ongeveer 1000 vogels hebben geïnd. In de maanden voordat Cortés de hoofdstad met de grond gelijkmaakte, gaf de vorst de Spanjaarden niet alleen een heleboel goud, maar ook 1500 kalkoenen.

De kalkoen veroverde wereld op het moment dat de wereld zoals de Europeanen die al eeuwen kenden sterk veranderde. In het oosten hadden de Ottomanen de restanten van het Romeinse Rijk overgenomen en was in 1453 Constantinopel gevallen. Ondertussen deed christelijk Europa een greep naar delen van de Afrikaanse kustlijn en de Nieuwe Wereld. Op rooftochten gevangen genomen slaven werden verscheept naar Brazilië om de plantages te bewerken. Portugese handelaren zochten een route richting India rondom de kaap de Goede Hoop en in 1498 landde Vasco da Gama in Kozhikode, voorheen ook Calicoet of Calicut.

De nieuwe exotische vogels begonnen hun wereldtour vanuit Mexico aan boord van de schepen van de Spaanse veroveraars. Eenmaal in Spanje verspreidden Ottomaanse handelaars, die op dit moment een groot deel van de Mediterrane handel beheersten, de kalkoen naar de rest van Europa. Tegen 1530 had het dier Italië bereikt, in 1541 ook Engeland, waar de vogel genoemd werd naar zijn verhandelaars: turkey. In de Verenigde Staten kwam de kalkoen pas weer vanuit Engeland: nadat hij twee keer de Atlantische Oceaan was overgestoken.

Dat de Engelsen en Amerikanen de vogel ‘turkey’ noemen is zo vreemd nog niet: ze kregen de kalkoen immers van ‘de Turken’ en dachten daarom dat die daar ook wel vandaan zou komen. Maar in het Ottomaanse Rijk, en het huidige Turkije, moeten ze toch beter geweten hebben? Niet echt. Daar noemden (en noemen) ze de kalkoen ‘hindi’: de vogel uit India. Ook dat valt echter te verklaren. Op een bepaald moment heeft de handel in kalkoen die in een andere Indiase vogel, de pauw vervangen: de vogel veranderde, maar de naam bleef.

En de Turken zijn niet de enigen. In het Frans is de naam nog steeds dinde, ‘uit India’. Dat geldt ook voor het Russisch, Hebreeuws, Pools en Georgisch. En eigenlijk ook voor onszelf. Het woord kalkoen komt namelijk van de oude Indiase handelspost Calicoet (tegenwoordig Kozhikode). Een woord dat wij weer delen met de Scandinavische talen en het Litouws. Zelfs de Sinhala uit Sri Lanka, toch naaste buren van Kozhikode (Calicoet) noemen het dier kalkuma, waarschijnlijk een leenwoord uit het Nederlands.

Uiteindelijk lijkt de kalkoen voor iedereen een exotische vreemde vogel te zijn geweest. Ook in Zuid-Oost-Azië waar de kalkoen bekend werd als de ‘Nederlandse Kip’, de ‘Franse kip’ en ‘de vreemde kip’. Uiteindelijk was zat de Mughal keizer Jahangir er nocht het dichste bij. Hij noemde de vogel: Peru. Vergeleken met Turkije en Calicoet nog relatief dicht bij Mexico…

Gebruikte bron: geschiedenismagazine.nl

Eend

De wilde eend (Anas platyrhynchos) is een vogel uit de familie van de eendachtigen (Anatidae). De wetenschappelijke naam van de soort werd in 1758 gepubliceerd door Carl Linnaeus. De lengte is 51 tot 62 cm en de spanwijdte 91 tot 98 cm. Een volwassen eend weegt tussen de 700 en 1500 gram. Gemiddeld wordt een wilde eend vijftien jaar oud. De oudst bekende wilde eend werd negenentwintig jaar. De wilde eend is de stamouder van de gedomesticeerde tamme eend, die waarschijnlijk voor het jaar 1000 in Zuidoost-Azië gedomesticeerd is.

Het mannetje (de woerd) is kleurrijk met een glanzend groene kop en een witte halsband, er zijn echter ook woerden zonder deze witte halsband. Verder hebben woerden een kastanjebruine borst en gekrulde zwarte veren aan de staart. Na het broedseizoen lijkt de woerd meer op het vrouwtje. Aan de kleur van de snavel zijn ze dan nog te onderscheiden: zeemkleurig bij de eend, geel bij de woerd. Het donkerbruine vrouwtje en de eendenkuikens (pullen) hebben een schutkleur. De woerd en het vrouwtje hebben een ding gemeen: de blauw-paarse vleugelspiegel. Sommige dieren zijn (gedeeltelijk) wit; door rasveredeling is de schutkleur vervangen door een geselecteerde kleur. De witte delen bij de volwassen dieren waren geel toen ze nog eendenkuiken waren. Een eendenkuiken dat helemaal geel was, wordt later een witte eend of een bijna volledig witte eend.

De wilde eend is in Nederland niet bedreigd Echter, tussen 1990 en 2020 is het aantal in het wild broedende Nederlandse wilde eenden met 30% afgenomen, terwijl andere landen in Europa een lichte toename zien. Waarom de populatie in Nederland afneemt is niet volledig duidelijk, maar intensivering van de landbouw en versnippering van natuurgebieden zouden redenen kunnen zijn dat de populatie afneemt, zoals dat bij andere weidevogels ook het geval is. Wat ook de afname in de eendenpopulatie kan verklaren is dat snoeken door de verbetering van de waterkwaliteit betere kansen hebben om op jonge kuikens te jagen.

Een manier om het broedsucces van eenden te vergroten is de plaatsing van broedkorven. Dat zijn manden van wilg, hooi of gaas, op een verhoging waar eenden hun eieren in kunnen leggen. De broedkorven zijn moeilijk bereikbaar voor roofdieren die op de eieren van eenden jagen, en minder kwetsbaar voor maaimachines dan gewone nesten.

In vele gebieden werd op wilde eenden gejaagd voor het vlees of voor het vermaak. Meestal gebeurde dit door de dieren te schieten; vroeger werden daarnaast eendenkooien gebruikt. Eendenvlees en -eieren worden in veel landen geconsumeerd, wat bijvoorbeeld blijkt uit het gerecht pekingeend. Donzen dekbedden bestaan uit de onderveren van de eidereend. Het wordt bijeengezocht uit hun nesten in voortplantingsgebieden waar de eenden de veren gebruiken om hun nesten te bedekken. De eendenjacht is onder een kleine groep nog steeds een populair tijdverdrijf in Nederland, maar wordt zelden commercieel gedaan. Naast de mens zijn ratten de grootste vijanden van eenden.