Kersttradities: notenkrakers zijn weer actief

30 december 2023, 14:36 uur - Randy Koo

Heeft u ze gezien in de straten als versiering, in de winkels en tijdens de kerstmarkten? Notenkrakers in alle soorten en maten. Klein of groot kijken ze u streng aan. Waarom zijn notenkrakers veelal te zien tijdens de kerstdagen? En heeft u ze ook in uw albums? Welke verschillende soorten notenkrakers kent u?

Post Views: 460

Notenkraker (gereedschap)

Oude houten notenkrakers in de vorm van soldaten, gezien op een vlooienmarkt in Berlijn (2006). Foto: Wikipedia / Strigo.

Een notenkraker is (huishoudelijk) gereedschap waarmee men noten kan openen, zodat men de inhoud kan consumeren. Een notenkraker werkt meestal volgens het hefboomprincipe, maar er zijn ook bij die als een bankschroef (aandraaiend) de noten kraken. Notenkrakers zijn al bekend vanaf de 15e eeuw. Het waren toen vaak uit hout gesneden soldaatjes, ridders of koningen, met een grote mond waarin de noot werd gekraakt.

Notenkraker (standaard) die we gebruiken. Foto: Wikipedia / Coyau.

Notenkrakers bestaan al eeuwen. Ze variëren van eenvoudige gebruiksvoorwerpen tot uitgebreide verzamelobjecten, met een groot aantal creaties die daar ergens tussenin vallen. Tijdens de wintervakantie zijn notenkrakers in alle soorten en maten bekende bezienswaardigheden in speelgoedwinkels, op kerstbomen, op schoorsteenmantels, op boek- en tijdschriftomslagen en op podia. Vier opvallende notenkrakerontwerpen – de Kerstman, een koning, een kapitein en een drummer – voegen kleurrijke, humoristische accenten toe aan de correspondentie over de wintervakantie in 2008.

USA (2008): Holiday Nutcrackers (20x 42c).

Notenkraker (ballet)

De notenkraker is een klassiek ballet in twee bedrijven. Het Mariinskiballet bracht het stuk in première op 18 december 1892 in het Mariinskitheater te Sint-Petersburg. Het libretto werd geschreven door Marius Petipa en Ivan Vsevolosjki. Zij baseerden zich op Alexandre Dumas’ versie van Ernst Hoffmanns sprookje De notenkraker en de muizenkoning. De oorspronkelijke choreografie is van Marius Petipa en Lev Ivanov op muziek die Pjotr Iljitsj Tsjaikovski voor het ballet componeerde. Het stuk speelt rond de kerstboom en kerstgeschenken. De notenkraker wordt om deze reden dikwijls rond Kerstmis uitgevoerd. Daarnaast wordt de muziek van de Notenkraker ook vaak uitgevoerd tijdens concerten. Dit wordt dan vaak een Notenkraker-suite genoemd. Het orkest speelt dan vaak een selectie van delen uit het ballet.

Rusland (1992): 100 jaar Tsjaikovski Notenkraker (1892 – 1992).

Notenkraker (vogel)

De notenkraker (Nucifraga caryocatactes) is een vogel uit de familie van de kraaien (Corvidae). Deze vogel is in Nederland een invasiegast; in België broedt de soort in beperkte mate. Afmeting 32–35 cm, spanwijdte 49-53. De afmeting is vergelijkbaar met zijn naaste familielid de Gaai, die echter een langere staart en iets langere vleugels heeft. Gezonde volwassen vogels wegen ongeveer 150-200 gram. De notenkraker komt algemeen voor in de Alpen, Scandinavië, de Balkan, de Karpaten en Noordoost-Europa; er worden 8 ondersoorten onderscheiden.

Nederland (2013): Notenkraker (uit de serie Vogels).

Het is vooral de Siberische ondersoort macrorynchos die in sommige jaren als invasievogel in herfst en winter naar Nederland komt. Dit soort invasies wordt meestal veroorzaakt door voedselgebrek, hoewel invasies die vrijwel geheel uit eerstejaars vogels bestaan ook wijzen op een uitzonderlijk goed broedjaar. De laatste grote invasie in Nederland vond plaats in 1968 toen waarschijnlijk meer dan 10.000 notenkrakers het land bezochten. Minder talrijke invasies vonden plaats in 1971, 1977, 1985 en 1991. Het opvallende van deze invasies is, dat meestal geen terugtrek wordt waargenomen. Het lijkt erop, dat veel vogels hier door voedselgebrek sterven. In 1968 zijn er bijvoorbeeld bij erkende preparateurs ongeveer 800 dieren aangeboden om te laten opzetten. Opvallend is, dat de vogels vaak bijzonder tam zijn. Sommige eten zelfs uit de hand en komen een huis binnen. Ook begeven ze zich vaak dicht in de buurt van boeren of boswerkers om de verstoorde insecten te vangen.

Walnoot

Met walnoot of okkernoot wordt meestal gedoeld op de vrucht van de gewone walnoten- of okkernotenboom (Juglans regia). De vruchten van andere soorten in het geslacht walnoot (Juglans) heten ook zo, maar zijn in de praktijk minder vaak in de handel. De vrucht wordt omgeven door een harde, tweedelige schaal, de dop. Tijdens de groei aan de boom is ze ook nog beschermd door een stevige groene bolster die bij de rijping open barst. In de botanie wordt de walnoot beschouwd als een steenvrucht, dus niet als noot, in tegenstelling tot de eikel en de hazelnoot. Aan de andere kant is de walnoot, in het algemeen spraakgebruik, juist de archetypische noot.

Men gebruikt een notenkraker om de dop te kraken en de vrucht te consumeren. Het is ook mogelijk om met de juiste techniek een noot te kraken door twee noten tegen elkaar te drukken. Ook kunnen ze gekraakt worden door ze rechtop te houden en ze aan de bovenkant met een houten hamer een klap te geven.

Uit onderzoek van het Hospital Clinico in Barcelona blijkt dat walnoten een positieve rol vervullen binnen de voeding. Walnoten leveren een bijdrage aan het flexibel en elastisch houden van de aderen. Zij verbeteren de conditie van endotheelcellen op de binnenwand van bloedvaten. Wetenschappers van de University of Scranton in Pennsylvania vonden bij onderzoek dat walnoten bijna twee keer zoveel antioxidanten bevatten als veel andere noten. Verder blijkt uit dierproeven dat walnoten bij muizen remmend werken bij borst- en darmkanker. Walnoten bevatten met name de mineralen fosfor, magnesium, zink, ijzer en kalium. Ook zijn ze een bron van vitamine B1, gamma-tocoferol (een vorm van vitamine E) en foliumzuur.

Wilt u de Notenkraker (mannetje) zien op de toonbank? Dan bent u altijd welkom bij de Notenkoning (Markthof, centrum Den Haag). Rocco, Ankie en Valentino kunnen u adviseren over alle soorten noten (en dat is heel veel!), die ze in de winkel verkopen, zoals de walnoten.