Benedictus de Spinoza

Benedictus de Spinoza, gelatiniseerde vorm van Baruch Spinoza (Amsterdam, 24 november 1632 – Den Haag, 21 februari 1677) was een Nederlandse filosoof, politiek denker en exegeet uit de Gouden Eeuw. Hij wordt beschouwd als een van de grondleggers van het rationalisme, en een van de inspiratoren van de Verlichting. Om in zijn levensonderhoud te voorzien sleep hij brillenglazen en lenzen voor microscopen.

(Het zesde velletje uit de reeks Canon van Nederland en staat in het teken van Spinoza en toont Benedictus de Spinoza (schilderij uit de colelctie van Herzog August Bibliothel Wolfenbüttel) en Caute (wees behoudzaam, de lijfspreuk van Spinoza). Uitgiftedatum: 1 augustus 2007.)

Zijn boeken werden op de rooms-katholieke ‘Index’ van verboden boeken geplaatst, omdat zijn historische Bijbelkritiek zou leiden tot atheïsme en fatalisme. Spinoza was een volgeling en criticus van René Descartes, en een tijdgenoot van Nicolas Malebranche en Gottfried Wilhelm Leibniz, eveneens rationalisten van de vroege moderne filosofie.

Veel van wat over Spinoza’s privéleven geschreven is, lijkt verzonnen te zijn om hiaten op te vullen. Desondanks zijn de verhalen vaak verworden tot legendes. Alleen wat vermeld is in de inleiding van zijn Opera Posthuma, in zijn brieven en in officiële documenten, is controleerbaar. Aan de rest mag getwijfeld worden.

Belang van Spinoza

Onder de natuurfilosofen is Spinoza een radicaal die elke vorm van Openbaring of profetie ontkende en geen andere verklaring accepteerde dan die gebaseerd op de rede. Hij leverde felle kritiek op de letterlijke uitleg van de Bijbel door zijn tijdgenoten. Ook stelde hij dat de Bijbelse profeten niet namens God spraken, maar gewone mensen waren met verbeeldingskracht. Hij stelde dat door zijn nieuwe definitie “God” en natuur als oneindige substantie hetzelfde zijn en dat inzicht in de natuur de kennis van het “goddelijke” verhoogt.

Spinoza wordt beschouwd als de grondlegger van het neutraal monisme en de dubbel-aspecttheorie. Als politiek denker vond hij dat de macht van de staat nooit aan een enkeling toevertrouwd mocht worden, omdat daar misbruik van gemaakt zou worden. Vanwege zijn grondige kennis van het Hebreeuwse idioom en als pionier van de wetenschappelijk-kritische methode van Bijbelonderzoek van onder meer wonderen in de Bijbel is Spinoza van belang geweest voor de Bijbelwetenschap.

Spanje (2014): Spinoza – persoonlijke zegel.

Naam en afkomst (Amsterdam)

Baruch d’Espinosa werd op 24 november 1632 in Amsterdam geboren als derde kind van Michael en Hanna d’Espinosa. Spinoza was van Sefardisch-Joodse afkomst en werd geboren als Baruch Spinoza (Hebreeuws:  ברוך שפינוזה, Latijn: Benedictus de Spinoza, Portugees: Bento de Espinosa of d’Espinosa). Na 1656 koos hij voor de naam Benedictus de Spinoza. Zijn roepnaam was Bento, dat in het Portugees gezegende betekent, hetzelfde als Benedictus in het Latijn, en Baruch in het Hebreeuws. In 1654 nam hij met zijn jongere broer Gabriel de handel in zuidvruchten van zijn vader over, onder de naam Bento y Gabriel d’Espinosa. De bewaarde brieven (alle na 1660) ondertekende hij met Benedictus. De enige werken op zijn naam bij leven, Renati Descartes principia philosophiae (1662) en de vertaling Renatus Des Cartes Beginzelen der wysbegeerte, I en II deel, na de meetkonstige wijze beweezen (1664), vermelden Benedictus de Spinoza als auteur.

Nederland (1977): 300e sterfdag Spinoza.

Lees het rumoer dat ontstond toen deze postzegel eerst niet uitgegeven zou worden: https://www.despinoza.nl/spinoza/artikelen/herdenkingszegel1976.shtml

Rijnsburg (1661 – 1663)

Het is niet precies bekend wanneer Spinoza Amsterdam verliet, maar uit zijn correspondentie met Henry Oldenburg blijkt dat hij in augustus 1661 in Rijnsburg woonde en dat Oldenburg hem daar toen ook al had bezocht. Spinoza woonde in bij de chirurgijn Herman Homan in het huis dat later het Spinozahuis werd genoemd. Hij sleep hier niet alleen lenzen, maar maakte ook telescopen en microscopen.

Museum Spinozahuis Rijnsburg. Foto: uit museum site. Openingstijden: dinsdag t/m zondag van 13.00 – 17.00 uur.

Voorburg (1663 – 1669/70)

Vanaf voorjaar 1663 woonde Spinoza in Voorburg nabij Den Haag, bij kunstschilder en collegiant Daniel Tydeman. In 1670 verscheen anoniem zijn eerste hoofdwerk Theologisch Politiek Traktaat, dat heftige reacties teweegbracht en al snel werd verboden.

Israël (2002): Spinoza

In Voorburg kwam hij ook in contact met Christiaan Huygens, die vlakbij op de buitenplaats Hofwijck woonde. Ze voerden discussies over filosofie, wiskunde, astrologie, fysica en het ambacht van lenzenslijpen. Huygens, uitvinder van onder meer het slingeruurwerk en ontdekker van Titan – de maan van Saturnus, was geïnteresseerd in Spinoza’s verfijnde slijptechniek en kocht van hem meerdere lenzen voor zijn microscopen en telescopen. Het contact groeide weliswaar niet uit tot vriendschap. In brieven aan zijn broer schreef Christiaan over ‘de Jood uit Voorburg’.

Het zesendertigste velletje uit de reeks Canon van Nederland staat in het teken van Christiaan Huygens en toont Christiaan Huygens door Bernard Vaillant en het Slingeruurwerk van Huygens. Uitgiftedatum: 1 januari 2010.

Den Haag  (1669/70 – 1677)

Eind 1669 of begin 1670 verhuisde Spinoza naar Den Haag. Hij kreeg kost en inwoning bij een weduwe op de Stille Veerkade, maar toen dit te duur voor hem werd, verhuisde hij begin mei 1671 naar de Paviljoensgracht. Hier huurde hij een kamer bij de lutherse schilder Hendrik van der Spyck. Hij zou in dit ‘Spinozahuis’, dat voorheen eigendom was van Jan van Goyen, tot aan zijn dood blijven wonen.

Nederland (1977): FDC 300e sterfdag Spinoza

Spinoza had ondertussen het Godgeleerd-staatkundig Vertoog, ofwel de Tractatus theologico-politicus geschreven, dat in 1670 anoniem werd gepubliceerd. Spinoza pleit hierin onder andere voor vrijheid van meningsuiting en voor een onafhankelijke rechterlijke macht, bijna een eeuw eerder dan de Franse filosoof Charles Montesquieu dit deed.

Israël (2002): FDC en stamp Spinoza

In het Rampjaar 1672 greep de moord op de gebroeders De Witt hem zeer aan. Spinoza was dermate geschokt dat hij ’s nachts een pamflet schreef met de titel Ultimi Barbarorum (jullie zijn de ergste barbaren) met de bedoeling het bij de Gevangenpoort op te hangen. Zijn huisbaas, Hendrik van der Spyck, wist hem tegen te houden door de voordeur op slot te draaien. Deze anekdote is bekend dankzij Leibniz die schreef dat hij Spinoza in 1676 had bezocht en dat ze na de maaltijd de gebeurtenissen uitgebreid hadden besproken.

In het voorjaar van 1673 werd hem een professoraat wijsbegeerte aangeboden aan de Universiteit van Heidelberg, waar zijn medestander Samuel von Pufendorf had gedoceerd. Specifiek werd hem gevraagd zich bij de aanstelling te onthouden van het uiten van vooroordelen tegen religies. Spinoza bedankte voor de eer en schreef: “… aangezien ik nooit lust heb gevoeld in het openbaar te doceren, kan ik er niet toe komen deze prachtige gelegenheid aan te grijpen, hoewel ik de zaak lange tijd bij mijzelf overwogen heb.”

(Op 15 december 2017 gaf Post.nl vier postzegelvellen uit van vier postzegels met afbeeldingen van Joost van den Vondel, Frans Hals, Michiel de Ruyter en Baruch Spinoza. Dat gebeurde bij gelegenheid van de expositie ‘Addicted to Life’ die vanaf 15 december 2017 t/m 13 januari 2018 in Amsterdam werd gehouden waarin twaalf nieuwe werken van de in Shanghai wonende en werkende kunstschilder Peter Riezebos werden getoond.)

Spinoza leefde sober. Naast zijn werkzaamheden aan de filosofie bleef hij lenzen slijpen voor telescopen en microscopen. Financiële steun vanuit zijn netwerk sloeg hij merendeel af. Bij zijn overlijden (21 februari 1677) liet hij na: een boekenkast met 159 boeken, een bed met lakens, 2 paar schoenen, 2 zwarte hoeden, een schaakspel, een kist, een koffer en een ‘Japonse rok’ als huismantel.

Ethica

Zijn levenswerk is de Ethica ordine geometrico demonstrata. Het werd na zijn dood uitgegeven in zijn sterfjaar 1677. Hoewel ethiek het hoofdonderwerp is, begint het werk met een uitgebreide uiteenzetting van Spinoza’s metafysica. In navolging van Descartes ging Spinoza uit van het idee dat de wiskunde een voorbeeld voor de filosofie is. Maar anders dan Descartes deed, volgt Spinoza in het gehele werk de ‘meetkundige’ methode, in navolging van Euclides’ Elementen: definities, axioma’s, stellingen, bewijzen en gevolgtrekkingen.

De Ethica bestaat uit vijf delen:

1. God
2. Over aard en oorsprong van de geest
3. Over oorsprong en aard der aandoeningen
4. Over de menselijke knechtschap of de macht der aandoeningen
5. Over de macht van het verstand of de menselijke vrijheid

Nederland (2016): Uit het velletje Jaar van het Boek – Ethica. In feite gaat het om een KB-exemplaar van de Opera posthuma van 1677, opengeslagen bij de Ethica.

Spinoza ging ervan uit dat God één substantie (oerbeginsel) is, oneindig is en door hem begrepen als datgene wat op zichzelf bestaat en uit zichzelf moet worden begrepen. Het is zijn eigen oorzaak en wordt gelijkgesteld aan de hele natuur dus dode en levende natuur samen, de natuurwetten, de geestelijke wetten en veel meer. De attributen (kenmerken) van deze substantie zijn oneindig in aantal. Van dit oneindige aantal attributen kent de mens echter er slechts twee, namelijk denken en uitgebreidheid (materie van het lichaam). De afzonderlijke dingen zijn modi (uitdrukkingsvormen) van deze substantie. Om de verschillende rollen van ‘natuur’ te verduidelijken, onderscheidde Spinoza natura naturans – de scheppende natuur – en natura naturata – de geschapen, ontstane natuur.

Meer info:

Spinoza oktobermaand 2023 Den Haag: https://www.spinozadenhaag.nl/

Spinozahuis Rijnsburg: https://www.spinozahuis.nl/

Spinozahuis Den Haag:

https://www.spinozadenhaag.nl/spinozastad/spinozahuis/

Kijk in onze catalogus voor meer postzegels
• Thematisch • Duitsland • Israël • Spanje

Nieuwsgierig naar de nieuwste postzegel- en postzegelproducten?

(4 stemmen, gemiddeld: 5,00 uit 5)

Laden...