ILFU 2023: What’s the story?

21 september 2023, 18:51 uur - Randy Koo

Het Internationaal Literatuur Festival Utrecht (ILFU) wordt gehouden van 23 september t/m 7 oktober 2023 in Utrecht, onder het motto ‘What’s the story?’. Het thema verwijst naar de veelheid aan verhalen die over elk onderwerp te vertellen zijn. Tijdens de ILFU haalt de organisatie de beste schrijvers van de wereld naar Utrecht. Utrecht bewijst met dit festival dat ze hoort tot de 42 wereldsteden die vallen onder de noemer ‘City of Literature’ (UNESCO).

Post Views: 678

City of Literature

Er zijn 42 literaire steden, verspreid over achtentwintig landen en zes continenten. Vierentwintig van de vertegenwoordigde steden zijn Europees, zeven zijn Aziatisch en drie zijn Noord-Amerikaans. Oceanië en Zuid-Amerika worden elk door twee steden vertegenwoordigd, terwijl Afrika één aangewezen stad krijgt. Acht landen hebben twee aangewezen steden, terwijl Groot-Brittannië er vijf heeft. Sommige landen hebben meer dan een UNESCO-literatuurstad. Veruit de meeste bevinden zich in Europa. Om te worden goedgekeurd als literatuurstad, moet een stad aan een aantal door UNESCO opgestelde criteria voldoen.

Nederland (1991): Bibliotheekwerk.

Door UNESCO erkende literatuursteden hebben vergelijkbare kenmerken, zoals:

Kwaliteit, kwantiteit en diversiteit van publicaties in de stad
Kwaliteit en kwantiteit van educatieve programma’s gericht op binnenlandse of buitenlandse literatuur op primair, secundair en tertiair niveau
Literatuur, drama en/of poëzie spelen een belangrijke rol in de stad
Het organiseren van literaire evenementen en festivals, die binnenlandse en buitenlandse literatuur promoten
Het bestaan van bibliotheken, boekhandels en openbare of particuliere culturele centra die binnenlandse en buitenlandse literatuur bewaren, promoten en verspreiden
Betrokkenheid van de uitgeverssector bij het vertalen van literaire werken uit diverse talen en buitenlandse literatuur
Actieve betrokkenheid van traditionele en nieuwe media bij het promoten van literatuur en het versterken van de markt voor literaire producten

Steden moeten bij UNESCO biedingen indienen om als literatuurstad erkend te kunnen worden. Geaccepteerde steden worden elke vier jaar door gemonitord en opnieuw beoordeeld. Dublin werd in 2010 gekozen als literatuurstad.

Ierland (2013): Dublin UNESCO City of Literature.

Iconen van Utrecht

Sinds 2004 zijn er 42 steden door UNESCO tot City of Literature benoemd. Het zijn steden die niet alleen een lange en indrukwekkende geschiedenis in de letteren kennen, maar ook op dit moment bruisen van de literatuurfestivals, schrijvers, boekhandels, bibliotheken, opleidingen en uitgevers. De steden vormen een netwerk dat in jaarlijkse bijeenkomsten nieuwe manieren bedenkt om lezers te bereiken, de literatuurbeleving in verschillende delen van de wereld inzichtelijk maakt, ervaring en expertise deelt en samenwerkingen en uitwisselingen tot stand brengt. Utrecht is gekozen als literatuurstad o.a. vanwege de volgende iconen.

Belle van Zuylen

Belle van Zuylen (1740-1805) stond middenin de maatschappij en had contact met veel internationaal belangrijke intellectuelen en kunstenaars van haar tijd, wat in de achttiende eeuw voor een vrouwelijke kunstenaar opmerkelijk was. Belle van Zuylen werd in 1740 als Isabelle van Tuyll van Serooskerken in een adellijke familie geboren en groeide op in Utrecht, aan de Vecht. Tot haar 31ste woonde ze op Slot Zuylen, behalve in de winter: dan woonde de familie in een grachtenpand aan de Kromme Nieuwegracht. Ze werd thuis onderwezen door Zwitserse, Franstalige, gouvernantes en gouverneurs. Ook werd zij door haar ouders gestimuleerd bij haar lessen Engels, Latijn, Italiaans, muziek, natuurkunde, wiskunde en godsdienst. Mede daardoor was zij beter opgeleid dan de meeste vrouwen – en vaak ook mannen – uit haar tijd.

Op tweeëntwintigjarige leeftijd (1762) debuteerde Van Zuylen, anoniem, met de novelle, Le Noble (De edelman). Van Zuylen wees een huwelijk met James Boswell af. Boswell (1740-1795) was naar Utrecht gereisd om er rechten te gaan studeren. Deze latere biograaf van dr. Samuel Johnson maakte Van Zuylen het hof, maar wilde dat zij geen contact had met andere mannen zonder zijn uitdrukkelijke toestemming. Dit was voor de schrijfster niet acceptabel, omdat zij druk correspondeerde, met onder meer Pierre-Alexandre du Peyrou en Benjamin Constant. Van Zuylen verklaarde “geen talent voor ondergeschiktheid” te hebben. Dit befaamde citaat figureert tegenwoordig op een gedenkteken aan de brug over de Vecht, herinnerend aan Belle van Zuylen, die dit punt pendelend tussen Utrecht en Slot Zuylen regelmatig passeerde.

Constant liet er in zijn brieven geen twijfel over bestaan dat hij Van Zuylen beter vond schrijven dan Voltaire. In 1777 kwam het daadwerkelijk tot een ontmoeting tussen Van Zuylen en Voltaire, waarbij beiden hun wederzijdse bewondering lieten blijken. Ook de feministe Madame De Staël behoorde tot Van Zuylens literaire vrienden. Op verzoek van Pierre-Alexandre du Peyrou werkte ze van 1789 tot 1790 mee aan de ‘correcte’ uitgave van het tweede deel van Bekentenissen, de autobiografie van de door haar bewonderde Rousseau. Tussen 1978 en 1985 werden alle werken van Belle van Zuylen door Geert van Oorchot in Nederland (her)uitgegeven. Belle was, volgens de uitgever, “de grootste Nederlandse schrijfster uit de geschiedenis.” Werk van Van Zuylen verscheen, naast het Frans en Nederlands, ook in het Engels en Duits.

Het Belle van Zuylen Genootschap zet zich in om het gedachtegoed van een van Utrechts belangrijkste schrijvers levend te houden, onder andere met de organisatie van de jaarlijkse Belledag op Slot Zuylen. Ook vindt op initiatief van de Universiteit Utrecht en Het Literatuurhuis sinds 2005 op onregelmatige basis de Belle van Zuylen-lezing plaats. In de geest van Van Zuylen bespraken toonaangevende literatoren als Nelleke Noordervliet, Hans Magnus Enzensberger, Jeanette Winterson, Azar Nafisi, Michel Faber en György Konrád onderwerpen op het snijvlak tussen literatuur en maatschappij.

Anna Maria van Schurman

Anna Maria van Schurman (1607-1678) dankte haar entree in de academische wereld aan haar verhandeling over de aanleg van vrouwen voor wetenschap en literatuur. Ze blonk uit in de studie van vreemde talen en was actief als dichter, humanist, taalkundige, theologe, kunstenares en insectenkundige. Het grootste gedeelte van haar leven woonde Van Schurman in Utrecht. Een gevelsteen in het pand Achter de Dom 8 in Utrecht herinnert daar nog aan. Ze correspondeerde met, en kreeg bezoek van literaire en wetenschappelijke grootheden als René Descartes, Jacob Cats, Anna Roemers Visscher, Daniël Heinsius, Caspar Barlaeus en Constantijn Huygens. Van Schurman schreef gedichten in diverse talen, zoals Frans, Latijn, Nederlands en Hebreeuws. Ze schreef onder andere een loflied op de Utrechtse Universiteit waarin zij haar seksegenoten aanspoorde tot studie, alsmede het beroemde “O Utrecht, lieve stadt, hoe soud ick u vergeeten” – eigenlijk een briefgedicht dat alleen bestemd was voor haar vriendenkring.

Universiteit Utrecht

De Universiteit Utrecht (UU), opgericht in 1636, werd in 2016 voor het veertiende jaar op rij de hoogst genoteerde Nederlandse universiteit op de prestigieuze Academic Ranking of World Universities. De UU heeft de meeste Nobelprijswinnaars (12) en de grootste faculteit Geesteswetenschappen van Nederland (6.000 studenten en 591 fte aan docenten). De faculteit richt zich op vier kennisdomeinen: Filosofie en Religiewetenschap, Geschiedenis en Kunstgeschiedenis, Media- en Cultuurwetenschappen en Talen, Literatuur en Communicatie. Deze domeinen vormen de vier departementen van de faculteit, gehuisvest in monumentale panden in de historische binnenstad van Utrecht. René Descartes, John Locke en James Boswell behoorden tot de internationaal vermaarde docenten aan de letterenfaculteit, die mede vanwege hun boeken grote faam verwierf.

Nederland (1936): 300 jaar Universiteit Utrecht.

Ook vandaag de dag zijn er diverse wetenschappers aan de UU verbonden die tevens als schrijver actief zijn, onder wie dichter / hoogleraar moderne Nederlandse letterkunde Geert Buelens, Amerikadeskundige Maarten van Rossem en dichter / hoogleraar Esther Jansma. Daarnaast worden met grote regelmaat schrijvers als gastdocent uitgenodigd, onder andere binnen haar jaarlijkse writer-in-residence-programma van het Centre for the Humanities. In 2016 trad de Amerikaanse schrijver, journalist en criticus Renata Adler als writer-in-residence in de voetsporen van de Franse romanschrijver Thomas Clerc (2015), de Ierse dichter Nuala Ní Dhomhnail (2014), de Schotse auteur Michel Faber (2011), de Nederlandse auteur en columnist Bas Heijne (2010) en de Italiaanse schrijver Claudio Magris (2009).