Blaise Pascal

Blaise Pascal (Clermont-Ferrand, 19 juni 1623 – Parijs, 19 augustus 1662) was een Franse wis- en natuurkundige, christelijk filosoof, theoloog en apologeet. Pascal was een katholiek die ook een grote invloed heeft gehad op het protestantisme.

Zijn belangrijkste bijdragen op het vlak van de wis- en natuurkunde zijn:

• Hij legde de grondslag voor de waarschijnlijkheidsrekening (samen met Fermat, die van mening was dat Pascal ieder wiskundig probleem zou kunnen oplossen).
• Hij legde eveneens de basis voor de integraalleer en gaf betekenis aan het begrip oneindigheid (wat Leibniz als een van de weinigen begreep).
• Hij bouwde een van de eerste mechanische rekenmachines (optelling en aftrekking) (1642), de pascaline.
• Hij droeg bij aan de projectieve meetkunde (kegelsneden, stelling van Pascal), hydrostatica, hydrodynamica en combinatoriek (driehoek van Pascal). Isaac Newton schrijft dat hij veel te danken had aan Pascal.
• Hij ontdekte de naar hem genoemde Wet van Pascal: De druk die op een vloeistof wordt uitgeoefend, plant zich in alle richtingen met dezelfde grootte voort.

Bijdragen tot de wiskunde

Kegelsneden

Na contact met de wiskundige Desargues (1591-1661) kwam Pascal in 1639 op amper 16-jarige leeftijd met een stelling over kegelsneden: de stelling van Pascal over een willekeurige zeshoek die ingeschreven is in een kegelsnede. Hij publiceerde deze in 1640, maar zijn manuscript hierover is nooit teruggevonden.

Mechanische rekenmachine

Een rekenmachine (Pascaline) gesigneerd door Pascal in 1652. Musée des Arts et Métiers, Parijs Inventarisnummer 823-1. Bron: Wikipedia.

Uit Pascals uitvinding van de eerste mechanische rekenmachine, de “pascaline” die hij tussen 1642 en 1644 samen met zijn vader in Rouen uitvond, bleek zijn vermogen om nieuwe oplossingen te bedenken voor oude problemen. Aanleiding was het vele rekenwerk dat zijn vader beroepshalve moest doen. Pascal ontdekte dat het overdrachtsgetal (“onthouden”) het lastigst is bij grote optel- en aftreksommen. Hij ontwikkelde een houten kistje waarin eerst zes, later acht tandradertjes naast elkaar geconstrueerd waren die als in een horloge in elkaar grepen.

Elke Franse muntsoort had zijn eigen tandwieltje en deed, wanneer het werd rondgedraaid, de wieltjes ernaast al naargelang de waarde ten opzichte van elkaar verspringen: het effect van de overdracht. Deze vinding wordt vaak als de voorloper van de computer beschouwd en was voor die tijd revolutionair. Maar hoewel deze rekenmachine tijdwinst opleverde, waren de fabricagekosten hoog. Uiteindelijk werden er 50 verkocht.

Noord-Macedonië (2023): 400 jaar Blaise Pascal.

Waarschijnlijkheidsrekening en driehoek van Pascal

Tijdens de periode waarin hij vaak in het klooster Port Royal verbleef, zette Pascal zijn wiskundig werk voort. Naar aanleiding van een vraag van de chevalier De Méré, die van kansspelen hield, bestudeerde hij vanaf 1654 de kansen op winst en verlies. Het bracht hem ook tot een briefwisseling met Pierre de Fermat hierover. Zo ontstond de kansrekening als volwaardige tak van de wiskunde.

Pascal ontwikkelde de naar hem genoemde getallendriehoek naar aanleiding van het bekende problème des partis bij het dobbelen (Traité du triangle arithmétique, gepubliceerd in 1665).

Driehoek van Pascal. Bron: Wikipedia.

Pascal was ook verdienstelijk op het vlak van de infinitesimaalrekening, waartoe later ook Newton en Leibniz bijdroegen. Zo bestudeerde hij de cycloïde, die hij ‘roulette’ noemde. In zijn filosofische beschouwingen over wat nu de wiskunde kenmerkt, plaatste hij de “esprit de finesse” tegenover de “esprit de géométrie”.

Frankrijk 2023

Na de onthulling op 30 maart in het Maison du Tourisme in Clermont-Ferrand in aanwezigheid van Cedric Villani (wiskundige, winnaar van de Fields-medaille en erevoorzitter van de Blaise Pascal Foundation), kunt u deze postzegel verkrijgen vanaf de 19 juni overal in Frankrijk te koop.

Frankrijk (2023): 400 jaar Blaise Pascal.

De kunstenaar Florence Wojtyczka plaatste haar onderwerp in het hart van een roosvenster waarvan de perfecte geometrie verwijst naar het belangrijkste architecturale element van kerken en de zonnewijzer van de Pascaline. Het gebruik van de kleur roze schudt de sobere visie die men van Blaise Pascal kan hebben op en stoft zijn imago af, in lijn met een door de illustrator gewenste moderniteit vermengd met durf. Maar het is ook via het postzegelvel dat de kunstenaar de verschillende facetten van het genie van Clermont volledig heeft geïllustreerd. Ze nam de marges over om haar Clermont-roots te vertellen met de afbeelding van het koor van de kathedraal, vlakbij haar geboorteplaats. Op de rechtermarge herkennen we de Pascaline, de eerste mechanische rekenmachine. Rechtsonder op het blad verwijst de driehoek naar zijn verhandeling over de rekenkundige driehoek. De koets verwijst naar de “Koetsen met 5 verdiepingen” die de eerste ervaring vormen in de wereld van het stedelijk openbaar vervoer, een concept ontwikkeld door Blaise Pascal. We vinden ook het diagram dat de stelling van Pascal over kegelsneden illustreert. De auteur van Les Pensées wordt vereerd door 3 van deze citaten: “De mens is slechts een riet, de zwakste in de natuur, maar het is een riet dat denkt”; “Het hart heeft zijn redenen die de rede niet kent”; “De eeuwige stilte van deze oneindige ruimtes beangstigt me”. “De mens is slechts een riet, de zwakste in de natuur, maar hij is een riet dat denkt”; “Het hart heeft zijn redenen die de rede niet kent”; “De eeuwige stilte van deze oneindige ruimtes beangstigt me”. “De mens is slechts een riet, de zwakste in de natuur, maar hij is een riet dat denkt”; “Het hart heeft zijn redenen die de rede niet kent”; “De eeuwige stilte van deze oneindige ruimtes beangstigt me”.

Theologisch en filosofisch werk

Binnen de Franse wijsbegeerte besteedde Pascal veel aandacht aan het denken dat zich richt op het innerlijk leven. Hij wordt vaak als tegenpool gezien van zijn tijdgenoot Descartes (1596-1650), die aan de basis stond van het rationalisme. Pascal zag de mens als een mysterie: het denken kan dan wel tot meer inzicht leiden, maar dat mysterie zal nooit geheel in begrippen te vatten zijn. Dit komt vooral tot uiting in zijn laatste werk Pensées. Een tijdlang leidde Pascal een werelds leven in de Franse hoofdstad, maar in 1654 kreeg hij een openbaring.

Les Pensées

Pascal liet de Pensées (Gedachten) na, een op onderwerp gerangschikte verzameling losse notities die waren bedoeld als voorbereiding van een onvoltooide apologie van het christelijk geloof. Het is een ongepolijste verwoording van Pascals inzichten in godsdienstige waarheden en allerlei aspecten van het menselijk leven. Door zijn vroege dood heeft hij het werk niet kunnen afmaken. In zijn tekst komt de mens naar voren als een wezen dat gekenmerkt wordt door gespletenheid en ambiguïteit en dat daardoor onophoudelijk moet kiezen. Zowel de misère (nietigheid) als de grandeur (grootheid) van het menselijk bestaan komen erin tot uiting. Bekend is ook zijn uitspraak (opgenomen in de Pensées) dat men volgens de kansrekening wel in God moet geloven: als deze namelijk bestaat, is de winst voor de gelovige oneindig. Bestaat God niet, dan verliest men niets (le pari, de gok). Deze redenering staat bekend als de Gok van Pascal, of ook wel “Het Waagstuk van Pascal” of “Pascals Weddenschap”.

De invloed van Pascal

Zijn invloed is groot geweest: er is een meetkundige stelling naar hem vernoemd, een eenheid van druk – de atmosferische druk bedraagt 1013 hectopascal – en één van de eerste en belangrijkste computertalen (1970). Hij was ook een begenadigd schrijver met een scherpe en heldere pen en veel ironie, die volgens Voltaire mee vorm gegeven heeft aan de moderne Franse taal. Een veelzijdig genie dus. En toch vaak vergeten en miskend.

République de Guinée (2009): Blaise Pascal.

Voorts legde hij de basis van de waarschijnlijkheidsberekening, en aan het einde van zijn leven ontwierp hij als eerste een soort openbaar vervoer in Parijs, een koetsenmaatschappij waarvan de winst zou gebruikt worden ten behoeve van de armen.

Tenslotte, kent u dit oude biljet in Franse Francs?

Het bankbiljet van 500 F met de beeltenis van Blaise Pascal.

Meer info:

Introductie Blaise Pascal zegel in Clermont-Ferrand:

https://www.youtube.com/watch?v=DI9RRlGMdww

Kijk in onze catalogus voor meer postzegels
• Thematisch • Frankrijk • Monaco • Tsjechië

Nieuwsgierig naar de nieuwste postzegel- en postzegelproducten?

(7 stemmen, gemiddeld: 5,00 uit 5)

Laden...