200 jaar Siebold in Japan en in Leiden

26 mei 2023, 22:43 uur - Randy Koo

Philipp Franz von Siebold (1796 – 1866) werd in 1823 door de Nederlandse regering als arts naar de Nederlandse handelspost Deshima in Japan gestuurd met als speciale opdracht zoveel mogelijk informatie over het geheimzinnige land in te winnen. Dat is 200 jaar geleden en het bijbehorende Japanmuseum SieboldHuis viert in 2023 een aantal herdenkingen. O.a. de jaarlijkse Japanmarkt op het Rapenburg (voor de deur) op zondag 28 mei 2023. Vergeet ook niet Hortus Leiden te bezoeken!

Post Views: 1.113

Philipp Franz Balthasar von Siebold werd in 1796 geboren in Würzburg. In 1822 werd hij geneesheermajoor in het Nederlands Oost-Indische leger met als standplaats Batavia. Daar trok hij al snel de aandacht van de Gouverneur-generaal. Siebold leek de ideale persoon om naar Japan te sturen, een land met een centrale plaats in de veranderende wereldpolitiek. Japan was tot dat moment een onbekende mogendheid, met strikt gesloten grenzen. Handel was toegestaan, maar was beperkt tot een handelspost op het speciaal voor dit doel gebouwde kunstmatige eiland Deshima.

Nederland (2014): Grenzeloos Nederland – Japan (vel a: 155.000 velletjes).

In 1823 landde Siebold op Deshima met de opdracht informatie te verzamelen over Japan, de handel met Japan en het Japanse politieke systeem. Buitenlanders mochten Deshima niet verlaten, maar als arts stonden hem nog andere kanalen open. Na het genezen van een invloedrijke lokale ambtenaar werd hem toegestaan een kleine kliniek buiten de handelspost te openen en huisbezoeken af te leggen bij Japanse zieken.

Siebold richtte zich op het verzamelen van planten, dieren en zaden en allerlei gebruiksvoorwerpen en nam kunstenaars in dienst om dieren, voorwerpen en gebruiken op papier vast te leggen. Siebold verzamelde tijdens zijn uitstapjes ook zoveel mogelijk natuurlijk materiaal. Zijn leerlingen namen voor hem planten, dieren en gesteenten mee en hij huurde drie jagers om bijzondere dieren voor hem te verzamelen.

Nederland (2014): Grenzeloos Nederland – Japan (vel b: 15.000 velletjes).

Na een maandenlange reis naar Edo, het huidige Tokyo, waar Siebold naast vele objecten ook in het bezit van landkaarten van Japan kwam, zou hij bij terugkomst op Deshima direct naar Java vertrekken. De voorwerpen werden alvast naar Deshima verstuurd. De landkaarten werden echter ontdekt en Siebold werd ervan beschuldigd te spioneren voor de Russische staat. Het bezit van landkaarten was immers streng verboden. Na een periode van huisarrest en onderzoeken werd Siebold in oktober 1829 voorgoed uit Japan verbannen. Op dat moment wist hij nog niet dat deze ban later zou worden opgeheven.

Nederland (2014): Grenzeloos Nederland – Japan (vel c: 15.000 velletjes).

Delen van zijn collectie werden tot dan toe in Leiden, Gent, Antwerpen en Brussel bewaard. Siebold besloot zich in Leiden te vestigen aan het Rapenburg nummer 19. Vanaf 1831 stelde Siebold zijn collectie open voor het publiek en na enig aandringen gaf Koning Willem I gevolg aan zijn al eerder geformuleerde belangstelling voor de Siebold collectie. De Haagse collectie ‘Koninklijk Kabinet van Zeldzaamheden’, de collecties van Blomhoff en van Overmeer Fisscher, en de collectie van Siebold, werden uiteindelijk samengevoegd. Siebold’s collectie werd daartoe door de staat aangekocht en het nieuwe museum werd de voorloper van het huidige Rijksmuseum voor Volkenkunde te Leiden.

400 jaar Nederland – Japan (2000)

Op 19 april 1600 landde het schip ‘De Liefde’ met nog maar 25 man aan boord voor de kust van Japan. Dat is het ijkpunt van de 400 jaar betrekkingen tussen Nederland en Japan. Vanaf 1595 tot 1602 beconcurreerde een aantal kleinere compagnieën (zgn. Voorcompagnieën of Compagnieën van Verre), in plaatsen als Amsterdam, Rotterdam, Middelburg en Veere elkaar in de handel op Azië. Pas op 20 maart 1602 werden deze compagnieën verenigd in de Verenigde Oostindische Compagnie.

Japan (2000): Dutch ship ‘De Liefde’, Deshima and Dutch people in the 17th century.

Het waren dus geen VOC schepen die op 27 juni 1598 vanuit Rotterdam richting Azië vertrokken. Deze schepen, de Hoope (vlaggenschip of admiraalsschip), de Liefde (viceadmiraalschip),Trouwe, de Gelooue en de Blijde Bootschap vertrokken op initiatief van de Rotterdamse koopman/reder Pieter van der Haegen en de bankier Johan van der Veken naar Azië. In dit konvooi was Het Geloof de Schout-bij-nacht, hetgeen betekent dat deze ’s nachts achteraan zou varen om te zorgen dat men bij elkaar bleef. Het schip de Liefde was omgedoopt, daarvoor had het Erasmus geheten en dat is ook de reden dat een houten beeld van Erasmus op de spiegel van het schip stond en de naam Erasmus nog vaak in verband met dit schip wordt gebracht.

Japan (2014): Int Letter Writing Week (met schip ‘De Liefde’).

Sindsdien hebben de Nederlanders steeds (handels)betrekkingen met Japan onderhouden, ook in de periode dat Japan zichzelf helemaal had afgesloten van de rest van de wereld. Vanaf 1641 had de VOC een post op het kunstmatige eilandje Deshima en was daarmee de enige buitenlandse mogendheid die mocht handelen met de Japanners. Hoewel de Portugezen veel eerder dan de Nederlanders voet op Japanse bodem hadden gezet was de shôgun benauwd geworden voor de sterke zendingsdrang van de Portugezen (Jezuïeten). Hij had de christenen vervolgd en het land voor de buitenlanders gesloten. Omdat het de Nederlanders uitsluitend om de handel te doen was geweest hadden zij toestemming gekregen om, naast de Chinezen, als enige westerlingen, de in- en uitvoer van Japan te verzorgen. Dit gebeurde weliswaar vanaf een klein kunstmatig eilandje bij Nagasaki, ter grootte van De Dam in Amsterdam. De Chinezen zaten daar ook, maar op een ander klein eilandje. Hierdoor waren de Nederlanders het enige doorgeefluik voor kennis en wetenschap uit het Westen voor de Japanners, met name op het medisch gebied.

Japanmarkt

De jaarlijkse Japanmarkt wordt gehouden op het Rapenburg voor het Japanmuseum SieboldHuis. Japanmuseum SieboldHuis is een onafhankelijke stichting (Stichting Japanmuseum SieboldHuis), opgericht in 1999 om uiting te geven aan de bijzondere en lange relatie tussen Japan en Nederland. In 2005 opende het museum haar deuren. Naast tijdelijke tentoonstellingen met uiteenlopende Japan-gerelateerde onderwerpen biedt het SieboldHuis met de vaste Siebold-collectie het mooiste uit het oude en nieuwe Japan. Prenten, lakwerk, keramiek, fossielen, herbaria, geprepareerde dieren, munten, kleding, oude landkaarten en honderden andere schatten. Alles in tussen 1823 en 1829 in Japan verzameld door de arts Philipp Franz von Siebold. Deze voorwerpen komen uit de collecties van Naturalis Biodiversity Center, Nationaal Museum van Wereldculturen en de Universiteit Leiden.

Duitsland (1996): FDC 200e geboortejaar Philipp Franz Balthasar von Siebold (1796 – 1866).

Zondag 28 mei vindt van 12.00 – 17.00 uur weer de jaarlijkse Japanmarkt plaats, georganiseerd door Japanmuseum SieboldHuis ter herinnering aan het bezoek van de Japanse keizer aan Japanmuseum SieboldHuis en het Rapenburg in 2000. Dit jaar vieren we een speciale editie van de jaarlijkse Japanmarkt, want het is precies 200 jaar geleden dat onze Siebold aankwam in Japan. Op zondag 28 mei staat het Rapenburg bol van de Japanse cultuur. Maak kennis met alle facetten van Japan, van prenten en kimono’s, tot ikebana en yosakoi. Beleef Japan in Leiden!

Japan (2012): 550 jaar Ikebana.

Maak van 12.00 tot 17.00 uur kennis met alle facetten van de veelzijdige Japanse cultuur. Bekijk prenten, bonsaiboompjes, ikebana en de prachtigste kimono’s. Of raak geïnspireerd door de moderne Japanse cultuur met manga, anime en Cosplay. Deze editie is er geen foodcourt aanwezig op de markt. In verband met aangescherpte regelgeving is het organisatorisch niet meer mogelijk voor Japanmuseum SieboldHuis. In het centrum van Leiden zijn er veel restaurants en cafés waar u kunt neerstrijken voor een lunch of een drankje.

Hortus Leiden

Von Siebold’s bekendste werk is de Flora Japonica die Joseph Gerhard Zuccarini schreef met gebruikmaking van Von Siebold’s materiaal. Bij zijn buitenhuis ‘Nippon’ in Leiderdorp (nu binnen Leiden) legde hij een kwekerij aan voor zijn meegebrachte Japanse planten. Nu bekende tuinplanten werden mede door Von Siebold naar Europa gebracht. Vanuit de Hortus botanicus Leiden begonnen vele van deze planten de verovering van de Europese tuinen, zoals hosta, hortensia en diverse azalea‘s. Von Siebold heeft ook de Japanse duizendknoop meegenomen naar Europa. Om die reden staat in de Japanse tuin van de Hortus botanicus Leiden ook een oud exemplaar van de Japanse duizendknoop. Zijn kwekerij in Leiden is waarschijnlijk de bron van de meeste, zo niet alle, Japanse duizendknopen in Europa geweest.

Ter ere van hem is in de Hortus botanicus een Japanse tuin aangelegd: de Von Siebold Gedenktuin. In deze Japanse tuin staat het beeld van Von Siebold dat vooral de interesse heeft van Japanse bezoekers. Een buiging voor het beeld, en daarmee voor leven en werk van Von Siebold, is voor hen een belangrijk doel van een bezoek aan Leiden en de Leidse Hortus.

Werktekening voor postzegel Nederland (1990): 400 jaar Hortus Botanicus Leiden.

Het besloten karakter van de Von Siebold Gedenktuin krijgt in de winter nog meer nadruk door de rode muur die om de tuin ligt. Een rode stenen das beschermt als het ware de planten, het theehuis en het beeld van Von Siebold tegen mist en kou. De muur herinnert aan de theehuizen in de stad Nagasaki waar de Nederlandse bewoners van het eiland Deshima destijds hun vertier zochten.