Deel 2: beeldverhaal kus tot conceptie

Pikante Danaë uit Griekse mythologie

Met de pikant afgebeeld Danaë uit de Griekse mythologie geeft Rembrandt ons een beeld van een naakte vrouw op een prachtig bed in een onderbelichte slaapkamer. De opgerichte, de partner verwelkomende hand verwijst in dezelfde richting als waarheen ook de blik van Danaë en haar bewakende dienares gaan. De plaats van waar zij de naderende minnaar verwachten.

Volgens het mythologische verhaal misleidt Zeus de bewakende dienares van Danaë door in verhullende vorm van de goudenregen het slaapvertrek binnen te dringen. Zeus’ aanwezigheid geeft Rembrandt weer door onwerelds licht dat ‘weelderig met licht en donker over het gelaat en lichaam strijkt’. Uit hun vereniging komt een zoon voor, die later de orakel spreuk vervult. Hij vermoordt zijn vader koning Akrisios! De door de orakel gewaarschuwde koning sluit ‘ter-voorkoming-van’ zijn dochter op in een toren, opdat zij kuis zou blijven. Een geboeide en huilende cupido boven het gezicht van Danaë verbeeldt dit besluit.

Door deze versieringen wordt Danaë nog aantrekkelijker voor oppergod Zeus uit de Griekse mythologie!

Onder het mom van een religieus, mythologisch of klassiek verhaal werd vroeger een realistisch naakt als een aanvaardbare decoratie duidelijk zichtbaar, zonder blikken of blozen ter opluistering van een kamer opgehangen. De bezitter etaleerde met zo’n kunstwerk zijn intellectuele achtergrond. Volgens de dubbele moraal is de visualisering van een verheven mythologisch verhaal in een eigentijds herkenbare wereld belangrijker dan de afbeelding. Te pikante schilderijen werden toen in een kast opgeborgen. Alleen geselecteerden mochten zulke pornografische schilderijen zien!

Geveinsde droefheid / Ontdekte schijndeugd

De liefde bezit ook onaantrekkelijke facetten. De aristocratische bovenlaag in de 18e eeuw (eeuw van verval) bezat een voldaan gevoel over het maatschappelijke en sociale bereikte. Zalig nietsdoen, frivool genot en zedeloosheid was voor deze groep hét ideaalbeeld dat niets ontziend beleefd en vooral onbeperkt van genoten diende te worden.

Ex-toneelspeler Cornelis Troost (1696 -1750) schilderde niet gemeende, huichelachtige droefheid en verdriet uit toneelstukken. Uit de klucht ‘De onontdekte schijndeugd’ van David Lindelberg schildert hij o.a. het elfde toneel ‘De geveinsde droefheid’.
Overspelige Geertruy veinst verdriet (krokodillentranen afdrogend met een grote doek) als ze van haar man Filibert afscheid neemt. Hij zal met zijn knecht Joris voor een meerdaagse zakenreis vertrekken. Net voor het vertrek ontdekt hij dat Geertruy hem met zijn neef én geldschieter Volkert bedriegt! Filibert kijkt bepaald niet vrolijk. Het dienstmeisje Bely (achter Geertruy staande) bespot de bedrogen echtgenoot door twee vingers als hoorndrager bij haar hoofd te houden.

Liefdesversterking ? / !

Het ondeugende cupido-figuurtje (Étienne Maurice Falconet, nvph 1902) met gespreide vleugels zit op een wolk, die op een ronde plint is geplaatst, staande op een zuil als voetstuk. Met het ‘ssst-gebaar’ met de wijsvinger voor de mond van zijn schalks glimlachende gezicht grijpt het wit marmerende amor-figuurtje met de andere hand naar een pijl uit de koker. Op voortreffelijk aansprekende wijze wordt een toespeling op de liefde in beeld gebracht, die door een bloeiende rozentak op de wolk nog versterkt wordt.

Een versregel van de Franse dichter Voltaire op de sokkel versterkt de dreigende liefde: “Wie je ook bent, hier is je meester. Hij is het, was het of zal het worden!”
Het cupido-beeld is voor de maîtresse Madame de Pompadour van koning Louis XV (1754 – 1793) bestemd geweest, die tijdens de Franse Revolutie onder de guillotine stierf.

Fotomodel Doutzen Kroes

Voormalig fotomodel 2005 Doutzen Kroes (1985) vertegenwoordigt op eigentijdse wijze als allegorisch top-voorbeeld-model schaars gekleed, onverbloemd en naturel mode en muze op tien zwart-wit foto’s (nvph 3462) van fotograaf Anton Corbijn.
De blauwe cirkels verwijzen door verschillen in grootte naar de importantie én verscheidenheid van modethema’s. Op de eerste postzegel vertegenwoordigt ze (via beeldspraak) met opgeheven armen op speels-creatieve wijze niet alleen mode & muze, maar in overdrachtelijke zin ook het verheven, voor velen onbereikbare ideaalbeeld van topmodel (de blauwe letter ‘o’ behoort tot een van de grootste cirkels!).

Hemelse schoonheid (anoniem Indiaas beeldhouwwerk 12e eeuw)

De tempels van Khajuraho (India) zijn rijkelijk voorzien van erotisch beeldhouwwerk. Deze hemelse schone (met een vliegenwaaier boven haar hoofd) fungeerde als bekroning van een zuil in de tempelhal. De vrouw / tempeldienares slaat een aapje weg, dat aan haar heupkleed trekt. Indrukken van de nagels van haar minnaar / heerser op haar slaap en in haar schouder verraden dat ze zojuist nog in gezelschap was (rituele gemeenschap).

In de vroeg Indiase beeldhouwkunst bezitten de vrouwelijk tempelbeelden een sterk erotisch gerichte schoonheid door schaarse kleding, uitdagend ronde vormen, bevallige lichaamsbochten en breedheupig naakt.

Versteende liefdeskus van Auguste Rodin

Voor de beeldengroep ‘De kus’ (nvph 1432) laat beeldhouwer Rodin zich inspireren door het liefdesverhaal van de Italiaanse schrijver / dichter Dante (1265 – 1321) over Paola en Francesca. Het verhaal is afkomstig uit ‘La divina commedia’ (De goddelijke komedie) over de reis naar het hiernamaals via hel en vagevuur.

Het paar kan zich niet meer beheersen. De wederzijdse liefde dreef hen in elkaars armen en bedreven de liefde, maar ze werden betrapt bij het overspel dat Francesca bedreef. De jonge vrouw omhelst met tedere toewijding de jonge Paola, die zijn hand op het linker bovenbeen van Francesca laat rusten. Beide personen hebben over en weer eerbied voor hun levende lichamen.
Tussen de glad gepolijste lijven en het onbewerkte marmeren blok, waarop het koppel zit (en waaruit het stel tenslotte is ‘bevrijd’), bestaat een groot contrast. De bewegingsrijke lichaamsvormen worden door het licht-donker effect zichtbaar. Vormen, beweging en belichting ondersteunen, versterken en vullen in een vluchtige actiemoment elkaar aan. De naakte verschijning van beide personen verwijst naar de idealistisch klassieke beeldhouwkunst van de Grieken en Romeinen.
Rodin verbeeldt met dit beeld het aardse verlangen en de hemelse liefde, terwijl grafisch ontwerper Robert Nakata het tijdstip middels een stationsklok verbeeldt van ontmoeting of afscheid van een treinreiziger in het Centraal Station van Amsterdam, waarvan de overkapping zichtbaar is.

Het Joodse bruidje

Volgens insiders is op weinig schilderijen als het Joodse bruidje van Rembrandt (1665) de liefde tussen man en vrouw met zoveel eerbied, schroom en subtiele intimiteit weergegeven. Opvallend en welsprekend is de gebarentaal van de handen naast de uitdrukkingen van de gezichten. Het licht schijnt van binnen uit de personen te komen.
Hoogstwaarschijnlijk is het een huwelijksportret van twee Sefardische joden, die als personen uit het oude testament Isaäc en Rebecca of Ruth en Boaz voorstellen.

Klik op de afbeelding voor een vergroting

Betaalde liefde (In weelde siet toe Jan steen)

In het centrum van het schilderij zit een dame met glimmende ogen in een satijnen jurk met een laag décolleté met een wijnkan in de rechterhand (precies op de hoogte van het kruis van de man). Zij geeft de minnaar, die een been op haar knie laat rusten, een glas wijn. Deze ‘heer’ tracht al sprekend met een dame rechts achter hem haar geld afhandig te maken, waarmee hij later de betaalde liefde kan bestuiveren. De stichtelijke woorden van de gebochelde man met een eend op zijn schouder (uit de bijbel voorlezend) zijn niet besteed aan het losbandige stel. Aan de voeten van de non (met een belerend gebaar) zit en varken met rozen: parels voor de zwijnen!
De moeder zit met haar handen over elkaar links van haar dochter te slapen, waarmee zij haar huishouden verwaarloosd. Alles loopt uit handen, echt een huishouden van Jan Steen.

Geestelijke versmelting

Naast de lichamelijke bestaat er ook een geestelijke versmelting, die door de twee elkaar overlappende hoofden van twee geliefden wordt verbeeld. Het hart staat in de gemeenschappelijke ruimte letterlijk en figuurlijk centraal. De relatie die de warmte uitstraalt, verbeeldt de uitwisseling van gedachten, het aan-elkaar-denken en het wisselen van gevoelens.

Levensreddende kus

De EHBO-postzegel (nvph 1548) toont de levenskus van de redder met kleurrijk levendig gezicht en het bleke gezicht van het slachtoffer. Tussen beide personen bevindt zich een perforatie als grensgebied tussen leven en dood.

Tot slot

Een ter zake deskundige filatelist, die een gedeelte van bijgaande artikelteksten onder ogen heeft gekregen, karakteriseerde mijn benadering van, uitvoering van en bewoording over postzegels als romantisch en poëtisch: “Hoe ervaart u als lezer dit postzegelonderwerp in beide artikels?”

Kijk in onze catalogus voor meer postzegels
• Nederland • Nederland • Rembrandt

Nieuwsgierig naar de nieuwste postzegel- en postzegelproducten?

(2 stemmen, gemiddeld: 3,50 uit 5)

Laden...