Kunstmuseum

Het Kunstmuseum Den Haag is een museum voor moderne kunst en kunstnijverheid in Den Haag. Het werd in 1866 opgericht als Museum voor Moderne Kunst. Later werd tot 1998 de naam Haags Gemeentemuseum gebruikt, en vervolgens tot 2019 Gemeentemuseum Den Haag. Het huidige gebouw, een ontwerp van de Nederlandse architect H.P. Berlage in de stijl van het rationalisme, werd geopend in 1935.

Zicht op een deel van het Kunstmuseum Den Haag. Architect Berlage. Foto: Roel Wijnants / Wikipedia.

De instelling is vooral bekend vanwege de verzameling werken van schilders van de Haagse School, Piet Mondriaan, Pablo Picasso, Theo van Doesburg, Claude Monet en Charley Toorop. Naast een collectie beeldende kunst, met schilderijen, beeldhouwwerken en affiches, bezit het museum een collectie kunstnijverheid, waarin onder meer porselein, mode, sieraden, stijlkamers en muziekinstrumenten.

Nederland (1994): PTT-mapje 50e sterfdag Piet Mondriaan.

Snaarinstrumenten

Muziek als onderdeel collectie Kunstmuseum

Een deel van de muziekcollectie is afkomstig uit het Muziekhistorisch Museum Scheurleer dat bestond van 1905 tot 1935 en werd aangeschaft na het faillissement van Scheurleer & Zoonen in 1932. De collectie omvat de geschiedenis van de traditionele Europese muziekinstrumenten, voornamelijk klavieren, blaas- en tokkelinstrumenten. Daarnaast zijn er instrumenten uit andere culturen en hedendaagse elektronische instrumenten. Voorts omvat de collectie prenten, affiches, tekeningen, penningen en foto’s met betrekking tot de ‘uitvoeringspraktijk’. De muziekcollectie bevindt zich in het depot.

Bij de opening van het Gemeentemuseum in 1935 vormde de collectie muziekinstrumenten een van de hoogtepunten. Sinds 2001 is de collectie wegens afnemende belangstelling niet meer opgesteld voor het publiek maar opgeslagen in het depot. Enkele instrumenten zijn in 2015 in bruikleen gegeven aan het Rijksmuseum Amsterdam. De muziekbibliotheek vormde de basis voor de collectie van het Nederlands Muziek Instituut.

‘Momenteel wordt de collectie muziekinstrumenten niet actief gepresenteerd daarom zal er ook geen presentatie rondom de postzegels worden gemaakt.’, aldus Milly van Houten-de Kom (collectiemedewerker).

Ontwerper en werkwijze

Het postzegelvel Snaarinstrumenten is ontworpen door grafisch ontwerper Bart de Haas uit Den Haag. De 10 afgebeelde muziekinstrumenten zijn door hem gefotografeerd in het Kunstmuseum Den Haag. Dit museum beheert een collectie van ruim 3.800 muziekinstrumenten, waarvan de basis is gelegd door Daniël François Scheurleer (1855-1927).

Blikvanger in Zaal VI is het clavicytherium (verticaal clavecimbel) van Albert Delin (ca. 1760) met zijn wit-met-gouden versieringen in rococo-stijl, door Scheurleer verworven in 1913. Tegenover de schouw wordt een borstbeeld van Bach geflankeerd door vitrines met manuscripten. Aan de wand hangen onder meer luiten en doedelzakken. Foto: Daniël François Scheurleer / Wikipedia.

Scheurleer verzamelde muziekinstrumenten, maar ook manuscripten, boeken, prenten, tekeningen en schilderijen met muziek als thema. In de loop der tijd is de verzameling aanzienlijk uitgebreid met niet-westerse en elektronische muziekinstrumenten. ‘Bij mijn onderzoek naar de snaarinstrumenten heb ik hulp gekregen van Milly van Houten-de Kom’, aldus De Haas. ‘Zij is verantwoordelijk voor het beheer van de enorme collectie van het Kunstmuseum. Ook heb ik advies gevraagd aan Frits Zwart, voormalig conservator muziekcollectie bij het museum.’

Opstelling in het Rijksmuseum met enkele instrumenten van de Scheurleercollectie. Foto: Eric de Redelijkheid / Wikipedia.

De Haas wilde een evenwichtige spreiding laten zien van westerse en niet-westerse instrumenten. ‘Ze zijn niet tegenover elkaar gezet, maar diagonaal links en rechts over het postzegelvel verdeeld. Het wezen van muziek is immers de verbinding. Op de postzegels staan snaarinstrumenten uit alle windstreken. Uit Europa natuurlijk, maar ook Afrika, Amerika en Azië komen aan bod. De vorm van de instrumenten loopt uiteen. De harp is een veelsnarig, complex en groot instrument. De rabab daarentegen is maar een klein instrumentje met een paar snaren. De klankkast van de afgebeelde kamancha is weer gemaakt van het rugpantser van een gordeldier. Diversiteit was belangrijk bij mijn keuze. Ook als het om de speelwijze gaat, tokkelen versus strijken. Vandaar dat je op sommige postzegels de bijbehorende strijkstok ziet.’

Tien snaarinstrumenten

Kayagum (Zuid-Korea)

De kayagum is een traditioneel Koreaans citerachtig snaarinstrument met 12 snaren. Het instrument wordt bespeeld in kleermakerszit, waarbij de speler de kayagum over de knie legt. De kayagum is gerelateerd aan onder meer de Chinese guzheng, de Japanse koto, de Mongolische yatga en de Vietnamese đàn tranh. Het geluid varieert tussen dat van traditionele Euraziatische snaarinstrumenten en de banjo.

Harp (Frankrijk)

De harp is als een cijfer 7 opgebouwd uit een langwerpige klankkast en een rechte of gewelfde hals, waartussen een groot aantal snaren gespannen is, van elkaar verschillend in lengte en dikte. Elke snaar brengt slechts één toon voort: hoe langer (en dikker) de snaar, hoe lager de toon. De einden van hals en klankkast, de kop en de voet, worden langs de laagste snaar geschraagd door de zuil, die kaarsrecht of sierlijk gebogen kan zijn.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Barokmandoline (Italië)

De mandoline is eind 17e eeuw in Italië ontstaan en behoort tot de luitfamilie. Dit snaarinstrument is dubbelkorig en heeft 8 snaren die 2 aan 2 hetzelfde gestemd zijn, net als bij een viool. De barokmandoline heeft daarentegen 12 snaren die, in tegenstelling tot de moderne mandoline, aan de kam zijn geknoopt. Tot de bekendste barokwerken voor mandoline behoren het Concerto in C groot RV 425 en het Concerto in G groot RV 532 van Antonio Vivaldi.

Nkundi (Congo)

De nkundi (ook wel kundi of nedomu genoemd) is een getokkeld snaarinstrument, afkomstig uit Centraal-Afrika. De nkundi wordt onder meer gebruikt door de Mangbetu, de Zandés en de Ngbandi. De houten klankkast is halfovaal gebogen en bedekt met een erop genaaid membraan van antilopen-, apen-, olifanten- of reptielenhuid, doorboord met twee kleine ronde klankgaten. Het gebogen handvat is versierd met een kleine kop en voorzien van vijf houten pinnen waarop de snaren zijn bevestigd.

Rabab (Noordelijk Afrika)

Er zijn twee soorten rabab die in grootte variëren. De kleine variant is voorzien van een korte en brede steel, is fretloos, enkel- of dubbelkorig en wordt gebruikt in Noord-Afrikaanse volksmuziek en wetenschappelijke muziek (Arabisch-Andalusische muziek ). De tweede is een groot instrument, met een lange, dunne hals, fretloos en drie of vier snaren. Deze wordt meestal gebruikt in Zuid-Aziatische klassieke muziek of volksmuziek uit het Midden-Oosten.

Citer (Duitsland)

Een citer is een snaarinstrument dat voornamelijk bestaat uit een klankbodem (boog, buis, plank, frame) die bespannen is met een of meer snaren. Het instrument moet niet verward worden met de Indiase sitar. De concertciter als zelfstandig instrument komt voornamelijk voor in het Duitstalige deel van Europa bij volksmuziekevenementen.

 

 

 

 

 

 

 

 

Altviool (Nederland)

De vioolfamilie bestaat uit 3 leden: de viool, de altviool en de cello. De klank van deze snaarinstrumenten wordt voortgebracht door de snaren in trilling te brengen met een strijkstok (arco), of door te tokkelen met de vingers (pizzicato). De houten klankkast dient om het geluid van de trillende snaren te versterken. De viool en altviool worden bespeeld door het instrument tussen kin en schouder te klemmen en met de vingers van de linkerhand de snaren tegen de ebbenhouten toets te drukken. De cello wordt bespeeld door het instrument tussen de benen te klemmen.

 

 

 

 

 

 

 

 

Kamancha (Iran)

De kamancha behoort tot de strijkinstrumenten in het Midden-Oosten, net als de Turkse kemençhe, hoewel beide instrumenten van materialen en vorm verschillen. De strijkinstrumenten met een lange hals, zoals de Iraanse kamancha, zijn ontwikkeld uit de langhalsluiten van het Midden-Oosten. De korthals-luit werd oorspronkelijk uit één stuk hout gemaakt en is de voorloper van de Turkse kemençhe.

Azerbeidzjan (2017): Muziekinstrumenten met 2e zegel rechtsboven ‘kamancha’.

Charango (Bolivia)

De charango heeft 5 × 2 snaren en werd oorspronkelijk van de rug van een gordeldier gemaakt. Tegenwoordig (na 1980) hebben de meeste charango’s een houten klankkast. Door de stemming van het instrument is het erg geschikt als ritmische begeleiding omdat de opgaande slagbeweging en de neergaande slagbeweging vrijwel dezelfde klankkleur hebben.

 

 

 

 

 

 

 

 

Nyckelharpa (Zweden)

Letterlijk betekent nyckelharpa sleutelharp/toetsharp en dit snaarinstrument uit Zweden wordt traditioneel gebruikt in de streek Uppland. De nyckelharpa is verwant met de draailier. De speler drukt de snaren in via toetsen, wat de toonhoogte bepaalt. De nyckelharpa wordt met een korte strijkstok aangestreken, terwijl bij de draailier de snaren in beweging worden gebracht door een wiel met een zwengel.

 

 

 

 

 

Gebruikte bronnen: Persbericht PostNL en info Kunstmuseum.

Meer info:

Kunstmuseum: https://www.kunstmuseum.nl/nl

Kijk in onze catalogus voor meer postzegels
• Thematisch • Bolivia • DDR • Frankrijk • Groot Brittannië • Japan • Marokko • Oostenrijk • Zweden

Nieuwsgierig naar de nieuwste postzegel- en postzegelproducten?

(7 stemmen, gemiddeld: 5,00 uit 5)

Laden...