« Eerste dag Vierdaagse Zeeslag: De Ruyter niet daadwerkelijk bij slag betrokken

Ulysses (1922 – 2022) van James Joyce wordt na 100 jaar opnieuw herdacht »

Home » Bloggers » Randy Koo » Marcel Proust (1871 – 1922) wordt na 100 jaar opnieuw herdacht

Marcel Proust (1871 – 1922) wordt na 100 jaar opnieuw herdacht

27 november 2022, 23:02 uur - Randy Koo

Op 18 november 2022 is het honderd jaar geleden dat Marcel Proust overleed. Proust was een Frans intellectueel, romanschrijver, essayist en criticus. Zijn grootste werk ‘À la recherche du temps perdu’ (Op zoek naar de verloren tijd), voltooid in 1922, wordt nog steeds verkocht. Heeft u deze roman in uw boekenkast? Wat weet u van Marcel Proust? En wat doet u met verloren tijd?

Post Views: 1.255

Achtergrond

De moeder van Proust was Jeanne Weil, een intelligente en via privé-onderwijs klassiek geschoolde vrouw met een diepe waardering voor muziek en literatuur. Haar ouders kwamen uit machtige, rijke Joodse families die deel uitmaakten van de hoge burgerij van Parijs. De familie van zijn vader Adrien Proust behoorde tot de hogere burgerij in het stadje Illiers nabij Chartres.

Adrien was als jongste van 7 kinderen aanvankelijk voorbestemd voor het priesterschap, maar studeerde uiteindelijk medicijnen. Hij ontwikkelde zich tot een pionier in de epidemiologie en onderscheidde zich door een grondige analyse van de cholera-epidemie van 1866. Het is niet bekend hoe Adrien de 15 jaar jongere Jeanne had ontmoet, maar omdat ze beiden in regeringskringen vertoefden, zou dat op een officiële gelegenheid kunnen plaatsgevonden hebben. Gemengde katholiek-Joodse huwelijken waren tijdens het Tweede Franse Keizerrijk ongewoon maar niet uitzonderlijk; in dergelijke gevallen was het gebruikelijk dat de kinderen katholiek werden opgevoed, hoewel Jeanne weigerde zich te laten dopen.

Jeugdjaren

Marcel werd geboren kort na de val van de Commune. De Commune van Parijs was een revolutionaire regering die heerste over de stad Parijs van 18 maart 1871 totdat ze bloedig werd neergeslagen op 28 mei van datzelfde jaar. Zijn vader was een autoriteit in de volksgezondheid, schreef boeken en reisde veel. Marcel ontwikkelde een hechte band met zijn moeder. Het gezin woonde in Parijs en bracht vrije momenten door in Auteuil en Illiers. Vanaf 1882 volgde hij de lessen aan het Lycée Condorcet, maar was vaak langere periodes afwezig om gezondheidsredenen. Na zijn afstuderen in 1889 schreef hij zich in voor een jaar vrijwillige militaire dienst.

Gezondheid

Proust was vanaf zijn negende astmatisch en had sindsdien een zwakke gezondheid die hem ernstig belemmerde in bijna alle facetten van zijn leven. Hij was overgevoelig voor zijn omgeving en was daardoor erg precies omtrent zijn woning en de hotels waarheen hij reisde, als hij daartoe al in staat was. Sinds de dood van zijn moeder woonde hij in een huis aan de Boulevard Haussmann in Parijs. Zijn slaapkamer, waar hij ook schreef, had hij geluiddicht gemaakt met isolatie uit kurk. Proust verhuisde later naar een ander appartement in de rue Hamelin in 1919. Daar verbleef hij tot zijn dood. Bekend is dat Proust, als hij uitging, zich altijd warm kleedde, ook in de zomer.

Homoseksualiteit

Gedurende zijn tienerjaren kwam Proust erachter dat hij homoseksueel was. Opvallend is dat de verteller uit Op zoek naar de verloren tijd hetero is en zijn liefde uitsluitend op vrouwen richt. Toch speelt homoseksualiteit een rol in zijn werk (met name in het vierde deel, Sodom en Gomorra). De verteller is slechts een getuige van de homoseksuele relaties om hem heen en speelt er geen enkele rol in. Proust hield zijn eigen homoseksuele geaardheid altijd voor het publiek verborgen. Enkel zijn vrienden waren ervan op de hoogte. Tegenover zijn vriend en collega André Gide betreurde hij tegen het einde van zijn leven dat hij hierover niet meer openheid getoond had.

Zwitserland (2019): Zegels voor gelijke behandeling van homoseksuelen.

À la recherche du temps perdu

Prousts belangrijkste werk is À la recherche du temps perdu (Op zoek naar de verloren tijd). Proust begon het in 1909 en voltooide het net voor zijn dood in 1922. De laatste drie delen zijn geredigeerd door zijn broer Robert, die arts was. À la recherche du temps perdu beslaat met zeven delen zo’n 3000 pagina’s en bevat meer dan 200 personages. Proust wordt dankzij dit werk gerekend tot de grootste romanschrijvers van de twintigste eeuw.

Als verteller met de naam ‘Marcel’ vertelt hij ‘Op zoek naar de verloren tijd’ associatief vanuit de eerste persoon enkelvoud over zijn leven: ouders, liefde, het snobisme van de Franse elite van het fin de siècle en de invloed van de Dreyfusaffaire en de liefde voor de kunst en natuur. Centraal staat de geestelijke ontwikkeling die de hoofdpersoon onder invloed van al deze dingen doormaakt tot hij uiteindelijk tot het schrijverschap komt in het laatste deel, ‘De tijd hervonden’. Prousts zwakke gezondheid speelt tevens een rol in dit verhaal. Zo is de verteller (de hoofdpersoon wordt slechts enkele malen bij zijn voornaam genoemd) lange tijd niet in staat naar Venetië te reizen waardoor deze stad in zijn verbeelding een haast mythische status krijgt.

Bekend is de ‘madeleine-scène’: de verteller eet een madeleine die in bloesemthee is gedoopt. De smaak, die hij lang niet geproefd heeft, activeert zijn geheugen (de zogenaamde mémoire involontaire) en langzaam komen alle herinneringen aan het dorpje Combray (in werkelijkheid gecombineerd uit de plaatsjes Illiers en Auteuil) waar hij in zijn jeugd veel tijd doorbracht bij zijn oudtante Léonie naar boven.

Het eerste deel van À la recherche du temps perdu bestaat uit drie onderdelen. Het tweede onderdeel, Un amour de Swann, werd in 1966 als Een liefde van Swann in een vertaling door M.E. Veenis-Pieters uitgegeven. Het eerste, Combray, volgde in 1970 in een vertaling door C.N. Lijsen. Het derde onderdeel, Nom de pays : le nom (Plaatsnamen: de naam) werd vertaald door Cornips en uitgegeven in 1976. In 1979 werden deze drie delen gebundeld uitgebracht als De kant van Swann (originele titel: Du côté de chez Swann). Cornips ging door met vertalen en in 1999 verscheen het laatste deel: Le temps retrouvé (De tijd hervonden). Daarna maakte Cornips nog een nieuwe vertaling van De kant van Swann, die in 2009 uitkwam. Van dit deel verscheen in 2015 onder de titel Swanns kant op een vertaling door Martin de Haan en Rokus Hofstede.

Zijn bekendste werk, de romancyclus Op zoek naar de verloren tijd (À la recherche du temps perdu) schreef Proust in de periode 1908-1922 en verscheen tussen 1913 en 1927 in 7 delen. Hoewel veel mensen denken dat het een autobiografie is, is het in werkelijkheid een omvangrijke stroom van gebeurtenissen die elkaar steeds opvolgen. De roman behandelt verschillende onderwerpen, waaronder de Eerste Wereldoorlog, de onterechte veroordeling van Alfred Dreyfus, homoseksualiteit en impressionisme. Het werk is zo complex dat een samenvatting maken moeilijk is.

Cabourg / Illiers-Combray

Cabourg is een badplaats aan de Normandische Côte Fleurie. Het vissersdorp Cabourg werd een badplaats gedurende het Tweede Franse Keizerrijk en kreeg een stratenplan van uitwaaierende straten vanaf de zee, gekruist door lanen in de vorm van concentrische halve cirkels. Er is een zandstrand en er liggen villa’s uit de belle époque, een casino en een Grand Hotel.

Het huidige Grand Hotel van Cabourg vervangt een ouder gebouw en dateert uit 1907. Marcel Proust verbleef er vaak en gebruikte Cabourg als inspiratie voor de badplaats ‘Balbec’ in zijn roman ‘Op zoek naar de verloren tijd’.

Illiers-Combray is een gemeente in het Franse departement Eure-et-Loir (regio Centre-Val de Loire) en telt 3183 inwoners (2005). De plaats maakt deel uit van het arrondissement Chartres. Het is de hoofdplaats van het kanton Illiers-Combray. Tot 1971 heette de plaats Illiers. Marcel Proust beschreef het dorp in zijn roman À la recherche du temps perdu onder de naam ‘Combray’. Als hommage aan de schrijver, die in zijn jeugd verschillende vakanties bij zijn tante in Illiers doorbracht, werd deze naam in diens honderdste geboortejaar toegevoegd aan de oorspronkelijke plaatsnaam.