Naar aanleiding van drie tegengestelde reacties over recentelijk uitgegeven Nederlandse en buitenlandse postzegels in het artikel ‘Postzegeluitgifte-programma 2023’ van vorige week zal ik proberen het verschil in achtergrondgedachten van de ontwerpers te belichten. De drie geplaatste reacties van Heleen van 6 november [10.02 uur] luiden:

• Nederlandse postzegels verdienen geen schoonheidsprijs: “Vrouwtje van Stavoren. Brr!”
• Prachtige postzegels uit verschillende Aziatische landen.
• Top postzegels uit Liechtenstein.

Op het schilderij ‘De Staalmeesters’ van Rembrandt controleren zes waardig geklede notabelen de kwaliteit van het laken. Hierachter schuilt de hemelse boodschap: God kijkt op ons toe ; het alziend oog ziet alles (gelijk de notabelen) en is steeds aanwezig! Achter Rembrandts Nachtwacht schuilt ook een hemelse gedachte: het korporaalschap van Frans Banning Cock biedt gelijk God bescherming aan de Amsterdamse stedelingen.
Kunsthistorische en schildertechnische beschouwingen over uiterlijke bijzonderheden van schilderijen krijgen tegenwoordig alle aandacht in tegenstelling tot de erachter liggende visie, die van Bijbelse, mythologische en/of algemene aard kan zijn.

De taferelen op 17e -eeuwse schilderijen (stillevens, landschappen en genres) verwijzen naar:

1. Belevenissen van Bijbelse personen die Bijbelse verhalen geven.
2. Levenssituaties van goden en helden uit de Griekse en Romeinse mythologie geven met mythologische verhalen als gevolg.
3. Hoofdrolspelers met hun verhalende belevenissen in boeken, situaties en gedichten. Hieruit ontstaan algemeen aantrekkelijke levensverhalen.

De personen voeren in al deze verhalen ideale en voorbeeldige activiteiten uit, die met deugden en/of ondeugden hebben te maken. In figuurlijk-overdrachtelijke zin geven deze verhalen een verduidelijkende boodschap af, waarmee de mens zich kan vergelijken en er lering uit trekken middels allegorische vergelijkingen en metaforen.

Historische achtergrond

De bij een schilderij opgevoerde achtergrondgedachte heeft algemeen secretaris van de PTT, Jean François van Royen (1878 – 1942) omstreeks 1920 overgenomen van de schilderkunst en aan het ontwerp van de postzegel toegevoegd. Van Royen stelde dat de staat een actieve en opvoedende rol in de samenleving dient te spelen vooral waar de vormgeving in het geding is.
In het PTT-staatsbedrijf heeft hij de ondermaatse uitvoering o.a. van meubilair, brievenbussen, reclamedrukwerk en postzegels aangepakt en op een hoger niveau weten te brengen. Dankzij Van Royen zijn talrijk met naam bekende kunstenaars bij de vormgeving en het ontwerp van postzegels en drukwerk betrokken.

Tegenstelling Nederlandse – buitenlandse postzegels

Tussen de benadering en weergave van het postzegelonderwerp is duidelijk sprake van een tegenstelling tussen ontwerpers uit ons land en die uit het buitenland. De Nederlander richt zich bij het postzegelontwerp op de functie- en activiteit facet van het postzegelonderwerp, terwijl de buitenlander meer oog heeft voor de vestiging of oprichter van het postzegelonderwerp. Resultaat?
Pas met grondige achtergrondkennis van het postzegelonderwerp zal de Nederlandse postzegel aansprekend kunnen worden. Die van de buitenlander daarentegen geeft meteen een herkenbare afbeelding als hapklare brok, die gemakkelijk is te vatten door kleurige, oogstrelende en aantrekkelijke postzegelafbeeldingen.

• De Nederlandse Rekenkamer-postzegel (nvph 1725) geeft door plaatsing van letters, cijfers en leestekens (geplaatst in een streng keurslijf) enig zicht op de strenge controlefunctie van de Rekenkamer. Hiermee wordt de zeggingskracht van het postzegelonderwerp ‘Rekenkamer’ direct, inhoudelijk en inzichtelijk aanmerkelijk verhoogd.
• Een buitenlandse ontwerper zou wellicht of het gebouw kiezen waarin de Rekenkamer gevestigd is, of de stichter / oprichter van de Rekenkamer zelf op de postzegel plaatsen. Inderdaad een afstandelijke en weinig zeggende benadering van het postzegelonderwerp.

Tegenstellingen tussen Nederlandse en buitenlandse postzegels én ontwerpgedachten:

• binnenkant – buitenkant van het postzegelonderwerp
• innerlijk en uiterlijk vertoon van het postzegelonderwerp
• inhoudsvol / zeggingskracht – oppervlakkige, weinig zeggende vormgeving
• subjectief – objectief en afstandelijk benaderingspatroon

Het gevolg van deze tegenstelling is dat buitenlandse postzegels meer aanprekend zijn door herkenbaarheid (waarin men zich met gemak kan vinden), kleur en weelderige opsmuk.

Van grafisch ontwerper Edwin van Gelder heb ik op aanvraag een voorontwerp ontvangen (hartelijk dank daarvoor Edwin), waarop het Vrouwtje van Stavoren met haar rijkdom (als uiterlijk vertoon van een deugd) en hoogmoed (als innerlijk vertoon van een ondeugd) aanmerkelijk overtuigender haar hoofdrol én dubbelrol in de legende speelt dan op een van beide postzegelafbeeldingen: “Heleen, wat is jouw mening en die van u geachte lezer over de postzegelkeus en die van het voorontwerp?”
Waarom de voorontwerp- illustratie niet gekozen is, is voor mij (nog steeds) een raadsel.

Kijk in onze catalogus voor meer postzegels
• Nederland • Rembrandt

Nieuwsgierig naar de nieuwste postzegel- en postzegelproducten?

(5 stemmen, gemiddeld: 4,40 uit 5)

Laden...