Maand van de Geschiedenis 2022: Wat een ramp!

08 oktober 2022, 22:52 uur - Randy Koo

Elk jaar wordt de oktober maand ingevuld door activiteiten van de Maand van de Geschiedenis. Dit jaar met als thema: Wat een ramp! Een actueel thema als we nagaan welke rampen we hebben gehad in het verleden. Meer dan 100 instanties organiseren o.a. lezingen, expo’s, wandelingen in alle provincies. Kijk op de link onderaan deze blog voor alle activiteiten. In deze blog aandacht voor de Watersnoodramp van 1953.

Post Views: 1.896

Maand van de Geschiedenis

De Maand van de Geschiedenis (tot 2011 Week van de Geschiedenis) is een jaarlijkse themamaand in oktober. De themaweek bestaat sinds 2004 en werd tot 2010 georganiseerd door Anno. Sinds 2012 wordt het door het Openluchtmuseum georganiseerd in samenwerking met tientalen partnerorganisaties. De themamaand heeft als doelstelling geschiedenis voor een breder publiek toegankelijker te maken. Tijdens de themamaand organiseren musea, archieven, bibliotheken, gemeentes en culturele instellingen speciale activiteiten rondom het jaarlijkse thema. Dit komt in de vormen van tentoonstellingen, boeken, lezingen, rondleidingen en educatieve programma’s.

Thema: Wat een ramp!

Van persoonlijke rampen tot catastrofes die de samenleving ontwrichten: rampen zijn van alle tijden. In een periode waarin pandemieën, oorlogen, bosbranden en overstromingen de kranten en talkshowtafels in hun greep houden, onderzoeken we in oktober 2022 met het thema Wat een ramp! niet alleen de verwoestende kracht van rampen. We brengen ook een ode aan de veerkracht en weerbaarheid die een ramp in de mens kan opstuwen. En aan de creativiteit, samenwerking en innovatie die uit een vreselijke gebeurtenis kunnen voortvloeien.

Een aanrader als u meer wilt lezen over onze strijd tegen het water: Wij en het water, Een Nederlandse geschiedenis van Lotte Jensen.

Drijvende wiegjes, waterwolven, een vinger in de dijk – wat zeggen de verhalen van de strijd tegen het water over ons?

Eeuwenlang hebben de Nederlanders een strijd tegen het water gevoerd. Vele malen wisten we de waterwolf te temmen, maar minstens zo vaak kregen we te maken met verwoestende overstromingen. Denk aan de Sint-Elisabethsvloed van 1421 of de watersnoodramp van 1953. In de culturele verbeelding van dit soort catastrofale gebeurtenissen gaan kwetsbaarheid en trots hand in hand: in foto’s, verhalen en monumenten benadrukken schrijvers en kunstenaars zowel de rampzalige gevolgen als de veerkracht van gemeenschappen. Wij en het water vertelt het verhaal van Hollandse leeuwen, vaderlijke vorsten, inzamelingsacties en solidariteit. Maar Lotte Jensen laat ook zien hoe de culturele verbeelding door de tijd heen nieuwe relevantie krijgt. Nu de zeespiegelstijging een steeds grotere dreiging vormt, is het onderkennen van onze kwetsbaarheid belangrijker dan ooit. Bron: Uitgeverij De Bezige Bij.

Watersnoodramp 1953

Overstroomde gebieden in Zuidwest-Nederland. Bron: Wikipedia.

De Watersnoodramp voltrok zich in de nacht van zaterdag 31 januari op zondag 1 februari 1953. De ramp werd veroorzaakt door een stormvloed in combinatie met springtij, waarbij het water in de trechtervormige zuidelijke Noordzee tot extreme hoogte steeg. Het aantal doden bedroeg 1836 in Nederland, 307 in het Verenigd Koninkrijk, 224 op zee, waaronder 133 bij het vergaan van een Engelse veerboot en 28 in België. De ramp was aanleiding voor de ontwikkeling van een sterk verbeterde kustverdediging met zware stormvloedkeringen. Het meest ingrijpend zijn de Deltawerken in Nederland, terwijl in Engeland onder meer de Thames Barrier en een stormvloedkering in de rivier Theems zijn gebouwd.

Post NL brengt in 2016 een speciale set van drie ansichtkaarten en twee postzegels op de markt met de watersnood van 1953 als thema. Het vel wordt uitgebracht in een beperkte oplage van tweeduizend stuks. De prentbriefkaarten tonen het ondergestroomde gebied in 1953. Op de twee bijhorende postzegels zijn luchtfoto’s afgedrukt: één van de sluiting van het laatste dijkgat bij Ouwerkerk en de ander met een overzicht van het museum in de vier ongebruikte caissons. De uitgave is samengesteld ter gelegenheid van de aanwijzing van het Watersnoodmuseum in Ouwerkerk tot nationaal kennis- en herinneringscentrum.

Acties

In binnen- en buitenland werd massaal kleding, geld en goederen ingezameld ten behoeve van de getroffenen. De Nederlandse radio produceerde een wekelijks geldinzamelingsprogramma onder het motto Beurzen open, dijken dicht. Deze actie bracht bijna 138 miljoen gulden (omgerekend bijna 500 miljoen euro) op voor het Rampenfonds. Ook het Rode Kruis draaide vanaf het eerste uur op volle kracht. In Den Haag verdrongen zich ondertussen voor de deur van het Rode Kruis talloze vrijwilligers die, gewapend met schoppen en koffers, bereid waren naar het rampgebied af te reizen. Sommigen werden inderdaad door het Rode Kruis ingezet. Maar het waren voornamelijk de vaste leden van het Rode Kruis die in de ondergelopen gebieden hielpen met het vervoeren van zieken en gewonden, het inrichten van noodhospitalen en het evacueren van bewoners.

Nederland (1953): Rode Kruis, serie van 5 zegels met waarde 7c+5 Watersnood.

Grote steden rondom het rampgebied werden aangewezen als belangrijke evacuatiecentra en ook daar werkten de colonneleden gebroederlijk samen met spontaan toegestroomde extra hulpkrachten. Matrassen en dekens kwamen uit de rampendepots van het Rode Kruis. Zo werd onder andere de Ahoyhal in Rotterdam klaargemaakt voor de opvang van honderden evacués, maar ook koningin Juliana stelde een vleugel van paleis Soestdijk ter beschikking voor de opvang van slachtoffers van de watersnoodramp. Het Rode Kruis deed in Nederland al na twee dagen een oproep om geen kleding meer te brengen, omdat er meer dan genoeg was.

Tienduizend paar lieslaarzen uit Canada, vierduizend paar halfhoge rubber laarzen uit Denemarken, vijfhonderd stuks standaard gezaagd hout voor barakken uit Finland, tienduizend kilo suiker uit Jamaica, vierhonderd flessen cognac uit Italië, tweehonderdduizend dekens uit Zweden, honderdvijfenveertig kilo olijven en zesduizend kisten sinaasappels uit Israël, zesduizend stuks Eau de cologne zeep uit Duitsland, negen dieselauto’s uit Oostenrijk, twaalfduizend kilo breiwol uit Amerika, negenduizend kilo rijst uit Iran en duizend kilo dadels uit Irak. Boven- en onderkleding uit de hele wereld, schoenen, brilmonturen, zaklantaarns, emmers, prikkeldraad, speelgoed, kaarsen, chocolade, zandzakken, kruiwagens en tractoren. De lijst van goederen die naar Nederland werd gestuurd is eindeloos lang. Het grootste deel van die goederen werd opgeslagen in de Amsterdamse en Rotterdamse veemhuizen.

Naast goederen werd er in het buitenland ook geld ingezameld. Net als in Nederland gebeurde dat vaak door het organiseren van allerhande evenementen. Zo organiseerde de filmclub van de Verenigde Naties in New York de vertoning van een speelfilm waarin Marlène Dietrich de hoofdrol speelde. De actrice zelf was hoogstpersoonlijk aanwezig om de bezoekers op te roepen veel te geven voor het ‘Flood Relief Fund’. Het Zwitserse Radio Lausanne organiseerde de marathon- uitzending ‘Chaîne de Bonheur’ (ketting van geluk), waaraan vele Europese radiostations meededen. Het wekelijkse radioprogramma van de nog jonge Raad van Europa concludeerde optimistisch: ‘Zelfs de grootste sceptici onder ons moeten toegeven dat de natie niet meer de enige werkelijkheid is voor de West-Europese volken en dat ertussen die volken al een daadwerkelijke solidariteit bestaat.’

Overigens stortte ook de regering van de Sovjet-Unie bijna 1 miljoen gulden in de pot van het Rampenfonds. Het totale geldbedrag dat er uit het buitenland binnenkwam bij het Rampenfonds bedroeg ruim 42 miljoen gulden. De goederen vertegenwoordigden bij benadering een waarde van meer dan 61 miljoen gulden. ‘Het sprak aan, het verhaal van het jongetje met zijn vinger in het gat van de dijk, en dat juist in dat land een watersnood is waar meer dan 1800 mensen omkomen en tienduizenden stuks vee verdrinken, die beelden die hebben een ontzaglijke indruk gemaakt’, aldus Hendrik-Jan van Beuningen (directeur veemhuizen) in een poging te verklaren waarom de wereld zo massaal hulp bood aan Nederland.

Ook de PTT droeg haar steentje bij met de uitgifte van een Watersnoodzegel met toeslag. De Amsterdamse ontwerper J.E. Cserno ontwierp op eigen initiatief een watersnoodzegel met een hand in het water. Toen het ontwerp aan de PTT werd aangeboden was de productie van de andere zegel reeds in volle gang.

Op 10 februari 1953 verscheen een postzegel met een toeslag van tien cent ten bate van het Nationaal Rampenfonds. Voor deze Watersnoodzegel werd een ontwerp uit 1949 van S.L. Hartz gebruikt. De letters en cijfers van deze uitgifte werden ontworpen door de letterkunstenaar J. van Krimpen. De frankeerzegel van tien cent kreeg een opdruk jaartal ‘1953’, de vermelding van de toeslag van tien cent en het woord ‘watersnood’ in kapitalen. Deze postzegel werd van 10 februari tot 31 maart 1953 verkocht. De Watersnoodzegel kon tot 31 december 1954 gebruikt worden voor het frankeren van een brief. De belangstelling voor deze postzegel viel niet tegen: er werden bijna zestien miljoen exemplaren van de Watersnoodzegel verkocht.

Nederland (1953): FDC met een opdruk van de Pastalozzi Stichting.

Solidariteitszegels buitenland

Behalve Nederland werden ook toeslagzegels (als opdrukzegels) uitgegeven door Suriname, Nederlandse Antillen, Denemarken, Nederlands Nieuw Guinea, IJsland. De afbeeldingen ziet u hieronder. Nu zouden deze acties via tv-programma’s, Giro 555 en QR-codes plaatsvinden.