Leidse hofjes

De hofjes in Leiden zijn een voorbeeld van sociale zorg in de middeleeuwen. Het zijn dicht bij elkaar staande huisjes aan een gemeenschappelijke binnenplaats, bij testament gesticht door particulieren en bestemd voor arme, oude mensen. De resterende hofjes in Leiden zijn bijna allemaal te vinden in het centrum van de stad.

Het Sint Anna Aalmoeshuis is het enige hofje waar de kapel bewaard is gebleven. Foto: Michiel1972 / Wikipedia.

Hofjes werden gebouwd op kleine stukjes grond, die in de volgebouwde stad nog tussen de huizenblokken waren overgebleven. Ze zijn daarom compact gebouwd en in eerste instantie nog niet symmetrisch in een vierkant of rechthoek om een gemeenschappelijke tuin. Dat gebeurde pas vanaf de 17e eeuw. De oudste hofjes zijn heel verschillend: een enkele of dubbele rij huisjes aan een tuin, of in een haakse, dan wel U-vormige opstelling. 

Door de ligging binnen een huizenblok zijn de huisjes meestal aan de achterzijde geheel gesloten, met ramen alleen aan de kant van de gemeenschappelijke tuin. Daar stond altijd een pomp voor de watervoorziening. Ook waren er één of twee gemeenschappelijke toiletten (ook wel gemak of privaat genaamd), dat wil zeggen hokjes met een ton voor de uitwerpselen, die regelmatig geleegd moest worden. De huisjes zelf waren klein en sober. Pas bij de veel latere renovaties werden ze voorzien van eigen sanitair en soms samengevoegd of voorzien van een extra verdieping om ruimte te winnen.

De oudste hofjes in Leiden dateren van voor de Reformatie (in 1572 koos de stad de zijde van de anti-Spaanse opstand en werd officieel een gereformeerde stad). Het aantal huisjes was – zeker bij de oudste hofjes – ten minste twaalf. Dat was gerelateerd aan de twaalf apostelen. Omwille van Jezus en Maria kon er dan ook een dertiende en veertiende huisje bij komen. De (katholieke) stichters gaven ‘hun’ hofje de naam van een heilige of van een Bijbelse plaats. Bij deze hofjes werd meestal een kapel toegevoegd, die nu bijna allemaal verdwenen zijn. De latere hofjes werden vaak naar de stichters vernoemd. En hoe aanzienlijker, dat wil zeggen hoe rijker de stichter of de regenten, des te fraaier werd de poort naar het hofje. Daar kon dan ook nog een representatieve rijk uitgevoerde regentenkamer aan worden toegevoegd.

Leidse Hofjes Concerten locaties

De Leidse binnenstad telt in totaal 35 hofjes. Hofjes hebben een historisch verleden, waarbij de mensen die daar woonden (en wonen) zich afschermen van het drukke verkeer in de stad. In ruim 25 van deze hofjes vinden dit jaar de Leidse Hofjes Concerten plaats. Daarnaast zijn er extra optredens op een aantal binnen locaties én een aantal (gratis toegankelijke) buitenlocaties. Hieronder een selectie van de hofjes en bijzondere locaties met de bijbehorende zegels.

Het Bethlehemshof is in 1630 gesticht door de Leidse koopman Gerrit Frankens van Hoogmade, die ook de naam van het hofje koos. In 1701 sloten de doopsgezinden van dit hofje zich aan bij het hofje De Houcksteen gelegen aan de Levendaal, maar het bestuur bleef nog gescheiden. In 1811 werden om financiële redenen de beide hofjes samengevoegd onder de naam Bethlehem. In 1897 werd het gedeelte aan de Levendaal voorzien van een eigentijdse gevel met een bovenverdieping en het hofje werd in 1978 volledig gerestaureerd.

Het Brouchovenshof is een initiatief van Anna van Brouchoven. Zij vroeg haar broer Jacob om een paar huisjes gratis te laten bewonen door arme bejaarden. Jacob respecteerde die wens van zijn zus en stichtte een hofje. Rond 1640 werd er begonnen met de bouw. Het hofje bestond uit twaalf nieuwe huisjes plus twee huisjes die Anna van Brouchoven had nagelaten. Destijds waren de huisjes één verdieping hoog, pas aan het einde van de 18e eeuw werd er een tweede bouwlaag aangebracht. Het poortgebouw toont nog altijd de initialen van Anna en Jacob van Brouchoven.

Eva van Hoogeveen stamde uit een zeer voorname familie en beschikte over heel wat kapitaal. Waarschijnlijk wilde zij huisvesting bieden aan vrouwen zoals zijzelf (ongetrouwde vrouwen of weduwen) die niet zoveel geld hadden als zij. Na haar dood in 1652 kochten de executeurs testamentair een aantal bouwpercelen. Op het middenterrein werden twee rijen van zes huisjes gebouwd in 1654/1655, terwijl de poort aan de Doelensteeg pas in 1659 werd gerealiseerd. De poort toont haar familiewapen, een schaap, dat ook terugkomt op de pomp op de binnenplaats. 

In de Middeleeuwen stond op de plek van Hof Meermansburg een klooster. Dit werd in 1596 vervangen door een complex van 63 kleine rug-aan-rug arbeiderswoningen. Deze waren in 1680 zo bouwvallig geworden dat Maerten Meerman de woningen liet afbreken om er een hof te bouwen. Dit hof heeft een prachtige regentenkamer en op de binnenplaats ziet u de waterpomp met als bekroning een burcht met daarop een meerman. Dit is een verwijzing naar de stichters Helena Verburg en Maerten Meerman. In 1977-1979 werd het hof ingrijpend gerestaureerd.

Jean Pesijn was een uit Noord-Frankrijk afkomstige vluchteling. Nadat hun enige dochter overleden was tijdens een pestepidemie in 1655, besloten zijn vrouw Marie de Lannoy en hij een hofje te stichten. Na de dood van Jean kocht Marie enkele huisjes in de Engelse poort aan de Kloksteeg. Die poort heette zo omdat hij kort na 1611 gebouwd werd door enkele leden van de groep Engelsen rond ds. John Robinson. Deze groep zou later bekendheid krijgen onder de naam Pilgrims, de stichters van een van de oudste en belangrijkste kolonies in Amerika.

Bijzondere locaties

De Burcht van Leiden is een van de oudste nog bestaande voorbeelden van een burcht in Nederland. De Burcht staat op een motte, een kunstmatige heuvel, en maakte deel uit van een zogenaamd motte kasteel. Bovenop de heuvel stond een ronde muur en een, tegenwoordig verdwenen, toren. Al in de veertiende eeuw verloor de Burcht zijn militaire functie. Deze mooie plek is één van de bekendste locaties van Leiden. Na het beklimmen van de vele treden wacht er een prachtig uitzicht over de stad.

De grootste pleinruimte van het Pieterskerkhof, het Pieterskerkplein, bevindt zich aan de westkant van de kerk. Dit is de zijde waar ooit de toren stond. Aan deze pleinruimte ligt ook het Gravensteen, de voormalige stadsgevangenis, dat aan de andere zijde aan het Gerecht ligt. Totdat ruimte werd gemaakt op de bolwerken was het Pieterskerkhof in gebruik als begraafplaats. De graven werden hier halverwege de 17e eeuw geruimd. Hieronder de Pieterskerk zegel met oude (2012) en nieuwe logo (2014).

 

 

 

 

 

 

 

Met dank aan de info van de site Leidse Hofjes Concerten, waar u voor 20 euro per persoon per dag (dus twee dagen kost 40 euro per persoon) kunt genieten van de concerten. Ook dank aan Frans Hemelop voor het gebruiken van zijn ‘Leidsche zegels’ ontwerpen. Op zijn site kunt u nog een aantal van deze prachtige Leidse zegels bestellen.

Meer info:

Leidse Hofjes Concerten: https://leidsehofjesconcerten.nl/

Frans Hemelop Leidse zegels: https://hemelop.nl/

Kijk in onze catalogus voor meer postzegels
• Thematisch

Nieuwsgierig naar de nieuwste postzegel- en postzegelproducten?

(10 stemmen, gemiddeld: 5,00 uit 5)

Laden...