Drie kunsttoppers in Assen

29 augustus 2022, 17:33 uur - Randy Koo

Vorige week even tussen uit voor een korte vakantie in het verrassende Drenthe. Niet alleen de prachtige natuur is het bezoeken waard in deze provincie, maar ook de kunsttoppers in het Drents museum in Assen mag je zeker niet missen. Deze schatten komen niet vaak bij elkaar: Rembrandts Vaandeldrager, de Nebraschijf en schatten uit het oude Armenië in de expo ‘In de ban van de Ararat’. Assen is meer dan alleen de TT van Assen.

Post Views: 1.538

Mooi Nederland – Assen

Het Drents Museum staat op dit prachtige velletje van Mooi Nederland Assen uit 2009. Niet op de zegel maar op de achtergrond van het velletje naast de Brink (het centrum van Assen).

Nederland (2009): Mooi Nederland – Assen.

Waarom zitten we graag uren in de trein om naar Assen te gaan? In de afgelopen decennia heeft het Drents Museum een reputatie opgebouwd als het gaat om unieke archeologie-collecties van onbekende culturen die naar Assen zijn gehaald. Na onder meer China (Terracotaleger van Xi’an, 2008), Georgië (Goud uit Georgië, 2010), Guatemala (Maya’s – Heersers van het regenwoud, 2016) en Iran (Iran – Bakermat van de beschaving, 2018) zijn nu de schijnwerpers gericht op Armenië. We hebben ze allemaal gezien.

Rembrandt – De Vaandeldrager

De Vaandeldrager is een olieverfschilderij uit 1636 van de Hollandse kunstschilder Rembrandt van Rijn (1606-1669). Sinds 21 januari 2022 is het in eigendom van Stichting Het Rijksmuseum. Op het schilderij wordt als halffiguur een vaandeldrager getoond, maar het is geen portret van een vaandeldrager. Traditioneel droegen ze een kostuum volgens de laatste mode en steevast een hoed met pluim. Hier draagt het model zestiende-eeuws aandoende kleding, vooral te zien aan de pofmouw en de schaambuidel. De halffiguur draagt verder geen hoed, maar een baret. Slechts de ringkraag, sjerp en veren doen denken aan een heuse vaandeldrager.

Rembrandt van Rijn – De Vaandeldrager (1636). Bron: Rijksmuseum.

Het doek suggereert volgens kunsthistoricus Piet van Thiel een rijke kleurenrijkdom, maar bevat slechts enkele kleuraccenten, voornamelijk bruinen en grijzen, doch ook roze en groen. Veel kunsthistorici zien Rembrandt in de figuur van de vaandeldrager, maar daarover is in de kunstwereld geen consensus. Volgens emeritus hoogleraar kunstgeschiedenis Eric Jan Sluijter toont Rembrandt zich hier niet herkenbaar. Sluijter stelt dat op dit werk zijn kin dikker is, de onderkin en kaak zelfs flink dikker, de neus korter en nog grover en hij voegde een grote druipsnor toe. Ook deze druipsnor is niet verenigbaar met een Hollandse vaandeldrager, maar geeft juist aan dat het hier om een dubieus sujet gaat.

Nederland (2019): Rembrandt in het Rijksmuseum.

Rembrandt was in 1636 een van de meest gevierde portrettisten van Amsterdam. Iedereen wilde door hem geschilderd worden. Maar Rembrandt wilde de geschiedenis in gaan als meer dan alleen een portretschilder. Hij wilde grotere onderwerpen afbeelden. De Vaandeldrager is hier een karakteristiek voorbeeld van. Rembrandt schilderde zijn vaandeldrager in het jaar dat de Nederlanders al 68 jaar met de Spanjaarden in oorlog waren (de Tachtigjarige Oorlog). Ze hadden er nog twaalf jaar voor de boeg.

Op het slagveld belemmerden stofwolken en kruitdampen het zicht van de soldaten. De vaandel of banier, diende als zichtbaar baken en verzamelpunt. Maar nog belangrijker is de symbolische functie. Voor de vijand was het vaandel een begerenswaardige trofee. Het verlies was een grote schande.

Nederland (1930): Vereeniging Rembrandt – De Staalmeesters.

In 2019 werd het schilderij door de familie Rothschild te koop aangeboden. De Franse regering stelde meteen een exportverbod in voor de duur van dertig maanden. Binnen Frankrijk werd afgezien van een koop en de Nederlandse regering bewerkstelligde een tijdelijke overeenkomst, waarin werd afgesproken dat de familie tot 31 januari 2022 alleen met de Nederlandse staat zou onderhandelen over een eventuele verkoop. Op 21 januari 2022 werd De Vaandeldrager door de Nederlandse staat voor het Rijksmuseum gekocht voor de vraagprijs van 175 miljoen euro. De Nederlandse staat droeg 150 miljoen euro bij, waarvan negentien miljoen euro afkomstig was uit het museaal Aankoopfonds. De Vereniging Rembrandt, de Vriendenloterij en het Rijksmuseum Fonds droegen het verschil bij. Het Nederlandse parlement ging met de koop akkoord. Henk Otten maakte openbaar dat het koopcontract de eis bevat de aankoopsom over te maken naar een trust op een eiland in de Grote Oceaan, zodat de Franse overheid hier belastingsinkomsten misloopt. De Nederlandse staat werkt zo mee aan belastingontwijking.

De Tweede Kamer verzocht in december in een motie aan de regering om een rondreis van het schilderij door alle Nederlandse provincies. Vanaf 30 april 2022 ging De Vaandeldrager onder de naam De Vaandeldrager on tour een jaar lang op reis langs twaalf Nederlandse musea in evenveel provincies. In elk museum was het de bedoeling dat het schilderij minstens één dag gratis toegankelijk zou zijn. De kosten voor deze rondreis werden begroot op 885.000 euro, waarvan de Vriendenloterij 485.000 euro uit eigen middelen toezegde. Het schilderij werd voor deze tour niet verzekerd, iets dat in Nederland bij bruiklenen gebruikelijk is. Het Rijksmuseum gaf de garantie de kosten van eventuele schade op zich te nemen. In Assen is De Vaandeldrager nog te zien tot en met 31 augustus 2022. Zie de link onderaan de blog voor het volledige schema van de laatste acht provincies.

Hemelschijf van Nebra

De Hemelschijf van Nebra is een bronzen schijf van ongeveer 30cm diameter met daarop een voorstelling van de nachtelijke hemel. Met in goud ingelegde symbolen worden diverse hemellichamen op het groenige schijfje weergegeven zoals de maan, de zon en diverse sterren waaronder de Pleiaden.

De schijf werd in 1999 in een depotvondst nabij het Duitse plaatsje Nebra gevonden (60 km ten westen van Leipzig) en dateert waarschijnlijk van de 16e eeuw voor Christus.

Nebraschijf. Foto: Wikipedia.

De twee vinders waren illegale schatzoekers, met een metaaldetector. Behalve de Hemelschijf vonden ze op dezelfde locatie ook twee bronzen zwaarden, twee bijlen, een beitel en fragmenten van armbanden. Ze verkochten de hele partij voor DM 31.000 aan een handelaar in Keulen. In 2003 werd het tweetal veroordeeld tot celstraf (zes resp. twaalf maanden).

Aanvankelijk werd er sceptisch gereageerd op de vondst maar de meeste wetenschappers zijn het er over eens dat het om een authentiek voorwerp uit de bronstijd gaat, en wordt ze in verband gebracht met de Únětice-cultuur. Het geeft hierdoor een beeld over hoe mensen uit die tijd de hemel waarnamen en enig inzicht hadden in de bewegingen van de zon, maan en planeten.

Drents museum toont in de Abdijkerk van het museum een zeer geslaagde archeologie expo van de Bronstijd. Eerst met de opgravingen uit Drenthe en dan uit de regio ‘Nebra’. Aan het einde van de expo zie je dan de Nebraschijf achter gepantserd glas van de voorkant en achterkant. Voor de veiligheid zit in deze ruimte ook een bewaker. Dit is een uniek object uit de Bronstijd (prehistorie), die je nooit in Nederland ziet. Aan de muren van de kerk is de sterrenhemel geprojecteerd, zodat je het gevoel hebt alsof je in de Bronstijd leefde. De Nebraschijf is te zien tot en met 18 september 2022. Echt uniek!

In de ban van de Ararat

Tot en met 30 oktober 2022 is de indrukwekkende geschiedenis en cultuur van Armenië in de internationale archeologie expo ‘In de ban van de Ararat – Schatten uit het oude Armenië’ te zien. Het is een verhaal waarin de ruim 5000 meter hoge berg Ararat – het nationale symbool van Armenië – niet kan ontbreken. Aan de hand van circa 160 kostbare archeologische voorwerpen neemt de expo de bezoeker mee op reis door de fascinerende vroegste geschiedenis van Armenië.

Schitterende voorwerpen

Verschillende topstukken uit het History Museum of Armenia in Jerevan zijn te zien. Gouden en zilveren sieraden en bekers, wapens, aardewerken potten en bronzen beeldjes van dieren en krijgers dompelen je onder in de rijke geschiedenis van Armenië. De objecten bestrijken een onmetelijk lange periode. Van circa een half miljoen jaar geleden – toen vroege mensen als jager-verzamelaars rondzwierven in het gebied dat nu Armenië heet – tot de komst van het christendom tijdens de regeerperiode van koning Trdat III (287-330 na Chr.). Het zwaartepunt van de expositie ligt in de Bronstijd en de periode van het koninkrijk Urartu (3400-600 v.Chr.). Uit die tijd zijn voorwerpen te zien uit rijke, door grote grafheuvels (koergans) overdekte graven en uit de versterkte nederzettingen Erebuni en Teishebani.

Armenië (1919 – 1921): First Republic of Armenia (1919 – 1921) met berg Ararat.

Diermotieven

Opvallend zijn de vele afbeeldingen van dieren die op aardewerk of op metalen voorwerpen in de tentoonstelling te zien zijn. En de variatie is bovendien opmerkelijk: van geiten, gemzen, edelherten tot leeuwen, wolven, slangen en vogels en zelfs een enkele tapir. Sommige van deze dieren hebben een belangrijke rol gespeeld in de gedachtewereld van de Armeniërs. Zo symboliseert het edelhert de zon en staat de leeuw voor macht en autoriteit. In de inrichting komen dieren ook nadrukkelijk naar voren en zorgen voor een mythische sfeer.

Armenië (1992): Independence Day met berg Ararat en Armeense vlag.

Ark van Noach

In het midden van de expo verrijst de berg Ararat. Deze beroemde heilige berg ligt dan wel in Turkije en niet in Armenië, maar de Ararat en de kleine republiek in de Zuidelijke Kaukasus zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Een van de topstukken in de tentoonstelling is een reliek met een houtfragment van de Ark van Noach, die na het zakken van het water van de zondvloed op het Ararat-gebergte gestrand zou zijn. Volgens de traditionele Armeense geschiedschrijving is Hayk, stamvader van de Armeniërs, een afstammeling van Noachs zoon Jafet. Armenen zelf noemen hun land dan ook Hayastan.

Armenië (2017): Banknote 500 Dram with Noah’s Ark. NB. Een soort gelijk reliek is te zien in de expo.

De ark van Noach was volgens Genesis 6-9 het vaartuig waarmee Noach en zijn gezin en vele dieren met hen de zondvloed overleefden. Hoewel behoudende gelovigen (zowel joden als christenen en moslims) geloven dat de ark van Noach historisch is en er tal van zoektochten zijn ondernomen om deze te vinden, is er nooit enig bewijs gevonden van het bestaan van de ark van Noach.

Israël (2008): Noah’s Ark.

Noach bouwde de ark volgens het verhaal in de Hebreeuwse Bijbel op last van God, die hem nauwkeurige aanwijzingen gaf. Toen de vloed aanstaande was, liet God van alle soorten van de landdieren en vogels een mannetje en een vrouwtje naar de ark komen (Genesis 6:19-20), maar van de “reine” dieren zeven paartjes (Genesis 7:2). Ook moest er van al het eetbare voedsel een hoeveelheid worden meegenomen. Als laatsten gingen Noach, zijn vrouw, hun drie zonen en hun vrouwen de ark binnen. Toen begon het veertig dagen en veertig nachten hevig te regenen en kwam de vloed. Honderdvijftig dagen gingen voorbij voordat het water zakte en de ark vastliep op het Araratgebergte. Na een raaf en driemaal een duif eropuit te hebben gestuurd om te achterhalen of de aarde opgedroogd was, verlieten Noach, zijn gezin en de dieren de ark (Genesis 7:4,10,12,24; 8:3).