Keti Koti

Tijdens Keti Koti wordt de afschaffing van de slavernij in Nederland herdacht. Het bevrijdingsfeest wordt ieder jaar op 1 juli gehouden. Op die dag in 1863 werd namelijk de Emancipatiewet aangenomen en daarmee werd slavernij in Suriname en de Nederlandse Antillen afgeschaft. Daarmee was Nederland één van de laatste Europese landen die de slavernij en slavenhandel definitief afschaften. De vrijheid was voor veel voormalige slaven echter relatief. De naam Keti Koti is afkomstig uit de Surinaamse taal Sranantongo. Letterlijk betekent het ‘Ketenen Gebroken’.

Suriname (1963): FDC 100 jaar afschaffing slavernij (1863 – 1963).

Vrijheid

Nederland had een substantieel aandeel in de trans-Atlantische slavenhandel. In ons land kwam de beweging van het abolitionisme net als in andere gebieden in de negentiende eeuw op. Mede onder invloed van deze beweging vaardigde koning Willem I in 1814 bij Koninklijk Besluit een verbod uit op de trans-Atlantische slavenhandel via Nederlandse schepen. Daarmee was de slavernij echter nog niet volledig afgeschaft.

Wet afschaffing slavernij (1863). Bron: Nationaal Archief.

De afschaffing van de slavernij kende in Nederland verschillende fases. Dit begon bij de onder rechtstreeks bestuurde staande gebiedsdelen van Nederlands-Indië per 1 januari 1860, via de zogeheten Wet vaststelling van het Reglement op het beleid der regering van Nederlandsch Indie. Enkele jaren later volgde de afschaffing in Suriname en de Nederlandse Antillen vanaf 1 juli 1863 via de Wetten ter opheffing der slavernij in Suriname en de Nederlandse Antillen (beter bekend als de Emancipatiewet). De wet werd al in 1862 aangenomen, maar trad op 1 juli van het volgende jaar in werking. In de vroege ochtend van die dag werden vanuit Fort Zeelandia in Paramaribo 21 kanonschoten afgevuurd om de afschaffing van de slavernij te vieren. Officieel waren daarmee de ketenen der slavernij in Suriname en op de Nederlandse Antillen verbroken. Slaven werden vrije mensen.

Suriname (1988): 125 jaar afschaffing slavernij (1863 – 1988).

In Suriname ging het om zo’n 33.000 slaven die de vrijheid kregen en op de voormalige Nederlandse Antillen verkregen zo’n 12.000 tot slaafgemaakten de vrijheid. Die vrijheid was echter relatief. Bepaald was namelijk dat de vrijgemaakte slaven verplicht een arbeidsovereenkomst moesten afsluiten om nog tien jaar op basis van jaarcontracten te blijven werken. Slavenhouders werden bovendien gecompenseerd voor hun verlies. In Suriname kreeg men per slaaf 300 gulden en ook op Curaçao, Bonaire, Aruba en Sint Eustatius werden slavenhouders gecompenseerd. De vergoedingen varieerden daar van 150 tot 250 gulden.

Keti Koti viering Amsterdam

Bigi Spikri optocht

”Een gezellige en kleurrijke optocht in traditionele kledij om de afschaffing van de slavernij te herdenken & vieren”. Keti Koti begint zoals elk jaar ook dit jaar weer met de Bigi Spikri optocht. ‘Bigi Spikri’ is een Surinaams begrip en betekent letterlijk ‘grote spiegel’. Tijdens een jaarlijkse feestelijke parade in Suriname liepen de uitgedoste mensen langs de winkeletalages van Paramaribo.

Suriname (2002): Klederdrachten.

De etalageruiten dienden als grote spiegels, waarin zij zichzelf bewonderden. Deze traditie van in authentieke culturele klederdracht uitgedoste groepen mensen, wordt ook in Nederland voortgezet. Sinds 2009 is er een jaarlijkse Bigi Spikri optocht in Amsterdam in verband met de herdenking en viering van de afschaffing van de slavernij op 1 juli 1863. Door mee te lopen in de Bigi Spikri geef je uiting aan het belang van de viering van de afschaffing van de slavernij op 1 juli. Onderstaand velletje met verklarende tekst gaat dieper in op de historische waarde van de kotomisi, de jurk ten tijde van de slavernij.

Nederland (2010): Grenzeloos Nederland – Suriname.

Herdenking

Ook bekend onder de naam ‘Dag van de Vrijheden’ en ‘Kettingsnijden’. Herdenking van de afschaffing van de slavernij in Suriname in 1863. Vijfenveertig jaar nadat de slavernij was verboden kwamen ongeveer 40.000 (Afrikaanse) slaven vrij. Het zware werk op de plantages moesten ze echter nog tien jaar blijven doen, al was het dan tegen betaling. Op 1 juli 1863 schaft Nederland de slavernij af in Suriname en op de Nederlandse Antillen. Die dag wordt er sindsdien als feestdag gevierd. Creoolse Surinamers en Antillianen in Nederland vieren deze dag ook of herdenken de eerste juli in de kerk. In Suriname heet deze dag officieel ‘Dag der Vrijheden’ om zo deze dag voor alle inwoners van het land een feestdag te laten zijn en niet alleen voor de nazaten van de slaven. Maar de gebruikelijke naam is ‘Keti Koti’, de gebroken ketenen, of ‘Manspasi’, emancipatie.

Nederlandse Antillen (1988): 125 jaar Slaven-Emancipatie (1863 – 1988).

De nationale herdenking vindt op vrijdag 1 juli plaats in het Oosterpark bij het Monument van het Nederlands Slavernijverleden en Erfenis. De ceremonie begint om 13:00 uur in aanwezigheid van o.a. vertegenwoordigers van het Kabinet, de Gevolmachtigde Ministers van Curaçao, St. Maarten en Aruba, de Ambassadeurs van Suriname, Ghana en Zuid-Afrika en de Burgemeester van Amsterdam. Na de herdenking begint het Keti Koti Festival, de viering, met diverse optredens en verdieping op de verschillende podia. Na de herdenking begint het Keti Koti Festival, de viering, met diverse optredens en verdieping op de verschillende podia.

Monument van het Nederlands Slavernijverleden en Erfenis. Foto: Arthena / Wikipedia.

Anton de Kom

Anton de Kom (Paramaribo, 22 februari 1898 – Kamp Sandbostel (Neuengamme), 24 april 1945) is een Surinaamse antikoloniale schrijver, activist en verzetsheld. In 1934 publiceert hij zijn boek ‘Wij slaven van Suriname’, een aanklacht tegen racisme, uitbuiting en koloniale overheersing. Nog steeds wordt zijn boek veel gelezen, omdat het de koloniale machtsstructuren inzichtelijk maakt voor een groot publiek.

Anton de Kom wordt geboren in Paramaribo, de hoofdstad van Suriname, op dat moment een kolonie van Nederland. Zijn vader werd vlak voor de afschaffing van de slavernij in 1863 geboren als slaaf op de plantage Molhoop. Anton haalt zijn boekhouddiploma in Suriname, maar hij kan door het racistische beleid geen goede baan krijgen. Hij vertrekt naar Nederland om daar zijn geluk te beproeven. In 1921 arriveert De Kom in Nederland. In Den Haag vindt hij een baan bij een handelaar in koffie en thee. Hier leert hij Petronella Borsboom kennen. In 1926 trouwen ze. Zo’n gemengd huwelijk wordt in die tijd nog als ongewoon beschouwd in het overwegend witte Nederland. Anton en Nel krijgen vier kinderen. Naast zijn werk ontwikkelt hij zich tot schrijver en dichter. Uit ongenoegen dat er in Nederland zo weinig bekend is over de geschiedenis van Suriname en het slavernijverleden geeft hij hierover lezingen. Geïnspireerd door de strijd tegen racisme in de Verenigde Staten en de gelijkheidsidealen van communistische organisaties in Nederland publiceert hij kritische politieke artikelen. Hij krijgt communistische vrienden en voelt zich verwant met Indonesische studenten die streven naar de onafhankelijkheid van Nederlands-Indië.

Trouwfoto van Anton de Kom en Petronella Borsboom (1926). Bron: Koninklijke Bibliotheek.

Als zijn moeder eind 1932 op sterven ligt, vertrekt hij met zijn gezin naar Suriname. Hier zet hij zijn politieke activiteiten voort. Zijn lezingen worden door de autoriteiten verboden. Hij richt een adviesbureau op. Veel Surinamers met verschillende etnische achtergronden weten De Kom hier te vinden en al snel krijgt hij de bijnaam ‘papa De Kom’. Omdat de autoriteiten het verzet vrezen dat De Kom met zijn activiteiten aanwakkert, wordt hij gevangengezet. Op 7 februari 1933 verzamelt zich voor de gevangenis een grote menigte om steun aan De Kom te betuigen. Soldaten openen het vuur en er vallen twee doden en 22 gewonden. Om verder oproer te voorkomen, wordt De Kom verbannen uit Suriname en moet hij terugkeren naar Nederland.

Wij slaven van Suriname (1e editie). Bron: Koninklijke Bibliotheek.

In Nederland komt hij niet meer aan het werk. Wel blijft hij schrijven. Hij publiceert in 1934 zijn boek ‘Wij slaven van Suriname’, het eerste geschiedenisboek over Suriname door een Surinamer. De eerste druk was gecensureerd. Hij eindigt met een hoofdstuk over zijn verbanning. De Koms boek past in een tijd waarin meer internationale antikoloniale en antiracistische werken verschijnen, zoals The Black Jacobins van C.L.R. James. De beroemde laatste zinnen van Wij slaven van Suriname luiden:

Sranang mijn vaderland.

Eenmaal hoop ik u weer te zien.

Op den dag waarop alle ellende uit u weggewischt zal zijn.

De publicatie in 1934 van Anton de Koms ‘Wij slaven van Suriname’ markeert een cesuur in de geschiedschrijving over Suriname. Het was de eerste keer dat de Surinaamse geschiedenis werd geschreven vanuit het antikoloniale, radicale gezichtspunt van de onderdrukten. Met dit boek wilde De Kom de Surinamer zijn trots teruggeven. Zwart zelfbewustzijn, zelfrespect, organisatie en proletarische eenheid zijn kernbegrippen in Wij slaven van Suriname – dat we kunnen typeren als een mengeling van een historische studie, egodocument en politiek manifest. De Kom richtte zich niet alleen tegen de economische en politieke aspecten van het kolonialisme, maar vooral ook tegen de psychologische dimensie ervan.

Duidelijk is dat De Kom zich heeft laten inspireren door Multatuli en Albert Helman. Wij slaven van Suriname is een met multatuliaanse en helmaniaanse passie geschreven aanklacht tegen het Nederlandse kolonialisme in Suriname.

Wij slaven van Suriname (editie 2017).

De Kom zou Suriname echter niet meer terugzien. Tijdens de Duitse bezetting van Nederland sluit hij zich aan bij het verzet. Hij schrijft onder meer voor de Haagse illegale communistische krant De Vonk, voor de bezetters reden om hem op 7 augustus 1944 te arresteren. Via verschillende kampen komt hij uiteindelijk terecht in concentratiekamp Sandbostel (Nedersaksen), waar hij op 24 april 1945 omkomt. Pas in 1960 wordt zijn lichaam in een massagraf geïdentificeerd.

Baracken des ehemaligen STALAG X B / Sandbostel. Foto: Arnold Plesse / Wikipedia

In de jaren zestig herontdekken studenten zijn boek. Na de onafhankelijkheid van Suriname in 1975 wordt De Kom steeds meer vereerd als held. Zijn boeken en zijn gedachtegoed zijn zowel in Nederland als Suriname nog steeds een inspiratiebron. In het jaar 2020 deed zich iets bijzonders voor in de Nederlandse letteren: een boek dat 86 jaar eerder was verschenen en dat maar weinig lezers kenden, schoot opeens door naar de eerste plaats in de top tien van best verkochte boeken. Het ging om ‘Wij slaven van Suriname’ van de Surinamer Anton de Kom (1898-1945). Die nieuwe belangstelling had alles te maken met de wijziging van de ‘canon van de Nederlandse geschiedenis’: Anton de Kom was opgenomen als representant van de dekolonisatie in ‘de West’ ofwel het Nederlands-Caraïbisch gebied – Suriname en de (voormalige) Nederlandse Antillen. De herdruk van De Koms boek viel natuurlijk ook midden in een tijd van Black Lives Matter en een hernieuwd bewustzijn in zaken als racisme, dekolonisatie en black consciousness. Wij slaven van Suriname zal nu ook verschijnen in het Duits en Engels.

Wij slaven van Suriname (editie 2020).

Populariteit en actualiteit Anton de Kom

In 2022 is er een expo te zien in het Nederlands Openluchtmuseum Arnhem, zie link bij ‘Meer info’. Jaarlijks wordt de Anton de Kom-lezing gehouden. Sinds 2002 wordt de lezing gezamenlijk georganiseerd met het Verzetsmuseum Amsterdam. Met de naamsverandering in 2007 van het Landelijk Bureau ter bestrijding van Rassendiscriminatie (LBR) naar Art.1 kreeg de lezing ook een nieuwe naam. Met de vernoeming van de lezing naar de Surinaamse antikoloniale schrijver en verzetsstrijder Anton de Kom menen Art.1 en het Verzetsmuseum recht te doen aan de inhoud van de lezing. Vanaf 2013 is de lezing een samenwerking van het Verzetsmuseum Amsterdam en dagblad Trouw. De lezing vraagt aandacht voor de strijd tegen intolerantie en discriminatie en voor de geschiedenis van minderheidsgroepen en hun positie in de Nederlandse samenleving. De lezing van 2021 werd uitgesproken door Chan Santokhi (1959), de huidige president van Suriname (vanaf 2020).

Nederland (2012): 100 jaar Nederlands Openluchtmuseum Arnhem.

Gebruikte bronnen:

• Canon van Nederland / Anton de Kom.
• Hans Ramsoedh en Peter Sanches (2010). 75 jaar ‘Wij slaven van Suriname’; De turbulente biografie van een boek. OSO, Tijdschrift voor Surinamistiek en het Caraïbisch gebied 29 (1): 6-18.
• https://www.literatuurgeschiedenis.org/teksten/wij-slaven-van-suriname

Meer info:

Keti Koti Amsterdam: https://ketikotiamsterdam.nl/

Openluchtmuseum Arnhem: https://www.openluchtmuseum.nl/anton-de-kom-tentoonstelling

Suriname expo in 2020 in Amsterdam:

https://www.postzegelblog.nl/2020/02/26/suriname-aan-de-amstel-in-de-nieuwe-kerk-amsterdam/

Kotomisi expo in 2019/2020 in Amsterdam:

https://hetklederdrachtmuseum.nl/exposities/

Kijk in onze catalogus voor meer postzegels
• Thematisch • Nederlandse Antillen • Nederland • Boeken

Nieuwsgierig naar de nieuwste postzegel- en postzegelproducten?

(7 stemmen, gemiddeld: 5,00 uit 5)

Laden...