« In kort bestek…(225) Is Duitse reeks Welt der Briefe tussendoortje?; Jaar van de Tijger

Peter Vos: zeggingskracht kinderzegel[s] 1980 & 1982 & pseudo-zegels 1982 »

Home » Bloggers » Randy Koo » 300 jaar Paaseiland (1722 – 2022) ontdekt door Jacob Roggeveen

300 jaar Paaseiland (1722 – 2022) ontdekt door Jacob Roggeveen

28 februari 2022, 9:06 uur - Randy Koo

Op Paaszondag 5 april 1722 ontdekte ontdekkingsreiziger Jacob Roggeveen bij toeval een eiland voor de kust van Chili. Roggeveen was op zoek naar het Zuidland maar vond een eiland (later kreeg het de naam Paaseiland) met mega beelden (Moai) op het strand. De oorspronkelijke bewoners noemen het eiland ‘Rapa Nui’. Dit is Polynesisch voor ‘grote rots’. Ontdek de bijzondere zaken op dit eiland met de Moai als middelpunt. Behalve Paaseiland ontdekte Roggeveen ook Samoa.

Post Views: 2.268

Expeditie naar het Zuidland

Jacob Roggeveen (Middelburg, 1 februari 1659 – Middelburg, 31 januari 1729) was een Nederlandse ontdekkingsreiziger, die in 1721 werd uitgezonden om het Zuidland te vinden, maar toevallig Paaseiland ontdekte.

Wereldkaart van Mercator (1587) met het veronderstelde Terra Australis. Bron: Wikipedia.

Terra Australis, of voluit Terra australis incognita (het Onbekende Zuidland), is een continent waarvan men vroeger dacht dat het op het zuidelijk halfrond te vinden was. De term stamt van Ptolemeus, die dacht dat de Indische Oceaan door land omgeven was, en Terra Australis aan zijn zuidrand plaatste. Latere cartografen tekenden het land in het zuiden van de wereld, maar zich (veel) verder uitstrekkende dan het huidige Antartica, vooral in de zuidelijke Grote Oceaan. Onder meer Nieuw-Zeeland werd na de ontdekking door Abel Tasman voor een deel van Terra Australis aangezien.

In de 18e eeuw werd de mythe van Terra Australis beëindigd door de reizen van James Cook, die in zijn eerste reis om Nieuw-Zeeland heenvoer en op zijn tweede reis de diverse wereldzeeën op hoge zuidelijke breedte doorkruiste. Hij toonde daarmee aan dat een eventueel zuidelijk continent niet op gematigde breedte kon liggen, maar alleen in de poolgebieden. Hierna verdween Terra Australis van de kaart, of het werd vereenzelvigd met het wel werkelijk bestaande continent Australië.

Route van Roggeveen

Kaart van de reis van Jacob Roggeveen in 1722. Bron: Carl Friedrich Behrens / Wikipedia.

Op 1 augustus 1721 vertrok Roggeveen vanuit Texel in dienst van de West-Indische Compagnie (WIC). Roggeveen was commandeur van de expeditie. Er waren drie schepen, twee fregatten de Arend en de Tienhoven en het schip De Afrikaanse Galei met respectievelijk Jan Coster, Cornelis Bouman en Roelof Rosendaal als kapiteins. Er gingen 244 mannen mee, waarvan 55 tot 60 als soldaat. Roggeveen reisde op de Arend en zijn doel was het onbekende Zuidland te ontdekken. Hij voer via de Canarische Eilanden en Kaap Verdische Eilanden, stak de Atlantische Oceaan over, om vervolgens in november 1721 voor anker te gaan tussen São Sebastião en het eilandje Ilhabela (Brazilië) om daar vers voedsel en brandhout in te slaan. Vanwege de aanhoudende stormen werden de zwaarste kanonnen in het ruim gehesen.

Vlag van de West-Indische Compagnie (WIC). Bron: Wikipedia.

In januari 1722 voeren zij via Stateneiland rond Kaap Hoorn naar de Grote Oceaan. Daar bezocht Roggeveen op 25 februari de Juan Fernandez-eilanden.

Op Paaszondag 5 april 1722 ontdekte hij Paaseiland. Hijzelf zette geen voet aan wal op het eiland. Daarna zeilden ze verder westwaarts. De Afrikaanse Galei leed op 18 mei schipbreuk op het atol Takaroa in het noorden van de Tuamotueilanden (Frans-Polynesië). De bemanning en een deel van de lading kon worden gered. Ze zeilden verder westwaarts en op 2 en 3 juni verkende de bemanning het eilandje Makatea in het noordwesten van de Tuamotu-archipel. Het grote continent Zuidland werd niet gevonden, feitelijk was toen de expeditie mislukt.

Paaseiland

Kaart van Paaseiland. Bron: Wikipedia.

Paaseiland is een dunbevolkt eiland. Het eiland is gelegen in het zuidelijke deel van de Grote Oceaan tussen Tahiti en Chili. Statistisch gezien hoort het eiland bij Chili. Het sinds 1995 door UNESCO beschermde gebied beslaat een oppervlakte van slechts 160 km2. Paaseiland is wereldberoemd door zijn paasbeelden, die ook wel Moai worden genoemd.

Volgens de legende werd Paaseiland voor het eerst aangedaan door opperhoofd Hotu Matu’a. Dit zou omstreeks 400 na Christus geweest zijn. Het opperhoofd en zijn vrouw zouden het eiland bereikt hebben door middel van een kano. Het contact met Europeanen vond echter pas veel later plaats. In 1722 om precies te zijn. Het eiland werd op paaszondag ontdekt door de Nederlandse ontdekkingsreiziger Roggeveen. Op het moment van de ontdekking leefde er een bevolking van tussen de 2000 en 3000 mensen.

De oorspronkelijk bewoners werden ook wel de Rapa Nui genoemd. Onderzoek naar de vroege bewoners van Paaseiland wees echter uit dat de bevolking al eerder in aanraking was geweest met Nederlanders of Europeanen. Temeer omdat het inwonersaantal een aantal eeuwen voor de ontdekking uit het viervoudige bestaan zou hebben. Toen het eiland in 1722 (her)ontdekt werd, kenden de oorspronkelijke bewoners ook geen angst voor de vreemdelingen.

Chili (1992): Paaseiland mobiliteit via scheepvaart en luchtvaart i.v.m. toerisme.

Al snel werd aangenomen dat de ontbossing van het eiland en de afname van de bevolking te maken had met de komst van de vreemde zeelieden. Zij zouden ziektes met zich mee hebben genomen die de bevolking op het eiland drastisch deed dalen. De massale ontbossing zou ook te maken hebben gehad met de botenbouw op het eiland, evenals dat er bomen nodig waren om de imposante paasbeelden op zijn plaats te kunnen zetten.

Suriname (2016): Polynesische cultuur.

De paasbeelden werden gemaakt van vulkanisch gesteente in pre-Colombiaanse stijl. Ze konden een hoogte beslaan tot wel 10 meter. De Maoi’s werden door de Polynesiërs gemaakt om in contact te kunnen komen met hun voorvaderen. Dit om de bevolking de bescherming te kunnen bieden die ze nodig hadden. De paasbeelden waren ook belangrijk bij ceremonies. Deze rituelen werden uitgevoerd om voor geluk en vruchtbare grond te kunnen zorgen.

In eerste instantie werden de paasbeelden ook voorzien van ogen. Dit werd gedaan omdat de bewoners er op deze manier zeker van waren dat hun voorouders ze goed in de gaten konden houden. De ogen werden gemaakt van rood gesteente en wit gekleurd koraal. De ogen van de paasbeelden zijn later door aantasting of beroving verloren gegaan. Ook het petroglief van de Vogelman had met verering te maken. Jongens die naar het dichtbijgelegen eiland Motu Nui zwommen en een ei van de Stern mee terug namen kregen bijzondere rechten toegewezen, evenals de titel Vogelman.

De paasbeelden waren echter al op het eiland aanwezig voordat deze werd ontdekt. Na schatting zouden de beelden rond het jaar 1000 na Christus zijn gemaakt. Paaseiland kende destijds twee bevolkingsgroepen namelijk de lang-oren en de kort-oren. De lang-oren waren van Polynesische afkomst en voerden een strak regime uit over de kort-oren. Deze bevolkingsgroep werd ook wel aangemerkt als “blanken”.

Chili (1986): Les ruines de l’Ahu Tongariki et une danseuse pascuanne dans la carrière du Rano Raraku.

Het waren de Polynesiërs die de blanken opdracht gaven om de beelden voor hen te bouwen. Toch ontstond er onenigheid tussen de stammen waarna de kort-oren het na een bloederige strijd voor het zeggen kregen. Als protest werd de bouw van de paasbeelden gestopt. De beelden die al geplaatst waren werden omvergegooid.

Bankbiljetten.

In de negentiende eeuw waren het de walvisvaarders die de inwoners van Paaseiland gevangen namen. Ze werden van het eiland gehaald en geïsoleerd. Daarmee ging een belangrijke cultuuroverdracht verloren. In deze tijd waren de enige bewoners van het eiland de paasbeelden. Deze werden pas veel later in ere hersteld en rechtop gezet. Paaseiland kende rondom die tijd ongeveer 4000 inwoners.

Meer dan de helft van de bevolking werd afgevoerd en keerde niet meer terug naar het eiland. Op Paaseiland was voor een lange periode geen mens meer te bekennen. Slecht 100 mensen kwamen na de gijzeling terug naar het eiland. Echter namen zij een dodelijke bacterie mee die ze op hadden gelopen tijdens de ontvoering. In het jaar 1877 bereikte het aantal eilandbewoners zijn dieptepunt. Maar 111 mensen hadden de pokken bacterie overleefd.

De Rapa Nui, de oorspronkelijke bewoners van Paaseiland, bestaan nog steeds. Hun leefgebied ligt verdeeld over het eiland en het vasteland van Chili. Het eiland en de hoofdstad Hanga Roa kent ongeveer vier tot vijfduizend inwoners. De stad voelt meer als een dorp aan dan als een stad. Ruim 2300 Rapa Nui leven er in of rondom de Chileense hoofdstad Santiago. Inkomstenbronnen worden vooral verkregen door het toerisme. Ook de handel die met Chili wordt gevoerd is een verdienmodel voor de eilandbewoners.

Noorwegen (2014): 100 jaar Thor Heyerdahl (1914 – 2014)

Tijdens het jaarlijkse Tapati festival kun je kennis maken met de cultuur en historie van Paaseiland. Vooral gedurende de avondshows is er veel ruimte voor het laten kennismaken met de identiteit van Rapa Nui. Op Paaseiland wonen meer dan 5500 mensen, ze verdienen hun geld in toerisme en handel met Chili.

Chili (2021): Toerisme – Moais, Rapa Nui.

Diverse auteurs, waaronder de Britse historicus Clive Ponting en de Amerikaanse bioloog Jared Diamond gebruikten de (ecologische) geschiedenis van Paaseiland als afschrikwekkend voorbeeld voor de hele bevolking van de planeet aarde. Door uitputting van de hulpbronnen (bossen en vogelkolonies) ging een hoog ontwikkelde en complexe cultuur ten onder. Tussen de bloeiperiode van de beeldencultuur (1250 tot 1550) en de aankomst van de eerste Europeanen in de 18e eeuw, zou de bevolking enorm in aantal zijn teruggegaan door onderlinge stammenstrijd. Verder waren er waarschijnlijk hongersnoden en zou kannibalisme op grote schaal hebben plaatsgevonden. De ontevreden bevolking keerde zich waarschijnlijk tegen hun heersers en tegen hun godsdienst. De heersende priesterklasse werd omvergeworpen en met de nieuwe machthebbers kwam ook een nieuwe godsdienstige cultus op die de god de Vogelman Makemake (voorheen een vrij onbelangrijke god in het pantheon) vereerde. Paaseiland ligt geïsoleerd in de oceaan als de Aarde in het heelal; de bewoners konden niet rekenen op hulp van buiten en konden (mede doordat ze door de ontbossing geen hout meer hadden voor kano’s) niet meer van het eiland af.

Chili (1992): fauna uit zee Paaseiland.

Ontdekking van Samoa (1722)

Behalve Paaseiland kwam Jacob Roggeveen ook Bora Bora en Maupiti van de Genootschapseilanden en Samoa tegen. Hij was de eerste Europeaan die de archipel in juni 1722 bezocht. Een halve eeuw later, in 1768, passeerde de Franse ontdekkingsreiziger Louis-Antoine de Bougainville op zijn beurt de archipel die hij de Navigator Islands noemde. De eerste Europese zeevaarder die voet zette op een van de eilanden van de archipel was Jean-François de La Pérouse in 1787. Hij landde op het eiland Tutuila (momenteel in Amerikaans-Samoa) voordat hij werd aangevallen door de bevolking. Zijn onderbevelhebber, de Vicomte de Langle, evenals 11 bemanningsleden werden gedood. Deze eerste moeizame contacten tussen Samoanen en Europeanen gaven de archipel de reputatie van ongastvrij te zijn waardoor het weinig bezocht werd. Pas in 1830 begonnen de eerste missionarissen, die van de ‘London Missionary Society’ en de ‘Wesleyan Missionary Society’ zich in de archipel te vestigen.

Samoa (1972): 250 jaar ontdekking Samoa door Jacob Roggeveen.

Samoa (1972): 250 jaar ontdekking Samoa door Jacob Roggeveen.

Samoa (1972): FDC 250 jaar ontdekking Samoa door Jacob Roggeveen.

Meer info:

Zuidland (verhalen)

P.F. Thomése beschrijft in deze verhalenbundel de ongewenste lotsbestemmingen van enkel vergeten figuren uit de vaderlandse geschiedenis. Jacob Roggeveen, de ontdekkingsreiziger die tegen zijn zin uitzeilde naar het Zuidland, de tweederangs dichter Janus Dousa, heer van Noordwijk, die denkend aan Latijnse verzen een walvis aan het strand vindt, de stervende ‘hertog’ van Ripperda en zijn lijfarts, de homoseksueel-van-late-roeping Foucart, een beeldenstormer-met-berouw en zijn gebochelde zoontje – allen dromen zij van de waarheid, maar als ze dichterbij komen, merken ze dat die onverdraaglijk is, al is het dan te laat om nog terug te keren. In Zuidland worden de doden naar boven gehaald – en wéér proberen zij te doorgronden waarom hun leven zo ontoereikend, overbodig en vergankelijk heeft moeten zijn. Zuidland, het debuut van P.F. Thomése, werd in 1991 bekroond met de AKO Literatuurprijs.

Omslag eerste druk 1990.

De stenen goden (thriller)

Jeroen Windmeijer (de Leidse Dan Brown) schreef al een trilogie over Leiden en binnenkort verschijnt het laatste deel van drie romans over Latijns-Amerika. Hij groeide op in Delft, studeerde Culturele Antropologie in Leiden en is pas sinds drie jaar voltijds schrijver. Wat bracht hem voor deze serie naar Latijns-Amerika? ‘De stenen goden’ is het eerste boek waarin ik over een plek schrijf die ik niet ken.’ Lees het hele interview met de schrijver:

https://sleutelstad.nl/2022/01/29/jeroen-windmeijer-raakte-gefascineerd-door-paaseiland-veel-van-de-kwesties-zijn-nog-niet-opgelost/