Anders Jeurling AB (Aktiebolaget ofwel naamloze vennootschap) wilde gaan concurreren met de officiële postdienst van Zweden, genaamd ‘Postverket’. Dat deed Jeurling door de tarieven voor het bezorgen van brieven en andere poststukken lager te laten zijn dan de tarieven van het staatsbedrijf. Het lokale brieftarief was in 1882 door de Zweedse post verhoogd van 6 öre naar 10 öre. Maar omdat de Zweedse Post bang was voor concurrentie van particulieren werd dit tarief op 1 januari 1885 verlaagd naar 5 öre. Deze verlaging van het tarief was geen aanleiding voor Jeurling om niet verder te gaan met het oprichten van een stadspostdienst. Verder wilde Jeurling bezorging per stadspost mogelijk maken van kranten en tijdschriften wat niet tot de dienstverlening van ‘Postverket’ behoorde. Bezorging zou alleen plaatsvinden in de stad Stockholm. Jeurling was op het idee gekomen omdat in 1887 in Denemarken een stadspostdienst was opgericht, de ‘By Post’ in Kopenhagen. Stadspostzegels voor Stockholm werden door hem in oktober 1887 besteld bij de Deense drukkerij C. Ferslew & Co in Kopenhagen. De ‘Stockholms Stads Posten’ zou vanaf 6 december 1887 in werking treden.

© Postmuseum Stockholm

Als afbeelding op de stadspostzegels werd de beeltenis van koning Erik IX Jedvardsson, de Heilige, gekozen die regeerde van 1156 tot 1160. De koning werd op Hemelvaartsdag, 18 mei 1160, bij het verlaten van de kerkdienst in Uppsala vermoord en ligt in de kathedraal aldaar begraven. De beeltenis van Erik IX komt voor in het gemeentelijke stadszegel van Stockholm. De bestellers van de stadspostdienst droegen een donkerblauw uniform afgezet met rode biezen en een kledingschildje waarop de beeltenis van Erik IX was opgenomen. Echter in een andere uitvoering dan op de stadspostzegels. Boven de beeltenis het woord ‘STADS POSTEN’. Waarschijnlijk is de afbeelding van koning Erik IX afkomstig van een van de vele beeltenissen die her en der in de stad Stockholm te vinden zijn. De gewenste frankeerwaarden voor de stadspostzegels waren 1, 2, 3, 4, 5 en 10 öre. De oplage per stadspostzegel was bepaald op 100.000 stuks.

De tarieven van de ‘Stockholms Stadspost’ bedroegen in december 1887:

1 öre voor kruisbanden drukwerk frankering in abonnement;

2 öre voor kruisbanden drukwerk los geadresseerd;

3 öre voor open aangeboden envelop met drukwerk of tijdschrift tot 300 gram;

4 öre voor een te frankeren gesloten briefkaart (zoals hierboven afgebeeld);

4 öre voor een met een stadspostzegel voorbedrukte briefkaart;

4 öre voor een brief tot 125 gram;

10 öre voor een pakket tot 1 kilogram;

20 öre voor een pakket tot 3 kilogram;

30 öre voor een pakket tot 5 kilogram;

15 öre voor expresse recht boven het tarief.

Het hoofdkantoor van de stadspostdienst was gevestigd aan de Karduansmakaregatan 14. Het gebouw bestaat niet meer en thans is daar een groot kantorencomplex te vinden. Alleen op het hoofdkantoor konden belangstellenden vanaf december 1887 de serie stadspostzegels en briefkaarten kopen tegen 5% korting als men minimaal voor 5 Zweedse kronen aan zegels en briefkaarten kocht. Deze korting, 25 öre minimaal, werd in extra stadspostzegels ‘uitbetaald’. Pakketten werden door de stadspostdienst afgeleverd bij het hoofdspoorwegstation in Stockholm voor verdere distributie, een service die de Zweedse Post niet kende. Dat gebeurde in samenwerking met de ‘Staats Spoorwegen Stadspost’, de ‘Statliga Järnvägar Stadsposten’ die enkele vestigingen had in de stad waar men de pakketten kon afgeven voor verzending.

Van de gesloten briefkaart bestaan twee typen. Bij het eerste type staan de letters O van Stadspostens en letter L van Lägges onder elkaar en bij type II de letter P en L onder elkaar. Verder is de perforatie verschillend. De gesloten briefkaarten werden met door de stadspostdienst opgeplakte zegels van 4 öre verkocht. De gesloten briefkaart type I werd voor het eerst verkocht op 24 april 1888. De gesloten briefkaarten werden op een vrij slechte kwaliteit kartonachtig papier gedrukt waardoor soms sterke verkleuringen optraden en de opgeplakte postzegels bruin doorsloegen.

Maar bij aflevering door de drukker in Kopenhagen van de voorraden met de zes verschillende frankeerwaarden werd een grote fout ontdekt. In plaats van de frankeerwaarde aan te geven in het Zweedse öre was de Deense benaming øre door de ontwerper van de stadspostzegels opgenomen.

De Deense ontwerper, de naam is mij niet bekend, had gewoontegetrouw de benaming in Deense valuta aangenomen. Ook de briefkaart met opgedrukte blauwe stadspostzegel van 4 øre was niet correct. Overigens leek de briefkaart van ‘Stockholms Stadspost’ erg veel op de briefkaart uit 1886 van de stadspost Kopenhagen, de ‘Kiøbenhavns By-Og Hustelegraf’.

Beiden waren ontworpen en gedrukt in dezelfde Deense drukkerij C. Ferslew & Co in Kopenhagen. Hierop is in dezelfde vormgeving tekst opgenomen en in het daarover gedrapeerde lint ‘KIØBENHAVNS BY-OG HUSTELEGRAF’. Bovenstaand afgebeeld de tekstkop van een briefkaart van de stadspost Kopenhagen.

Met spoed werd een nieuwe voorraad met de juiste benaming in öre besteld en deze was net op tijd om in gebruik te worden genomen door de stadspostdienst van Stockholm. De nieuw gedrukte stadspostzegels werden vanaf 6 december 1887 verkrijgbaar gesteld. De stadspostzegels en de briefkaarten met de foutieve benaming in øre werden terzijde gelegd.

De briefkaart van 4 øre werd echter twee dagen later, op 8 december 1887, alsnog in verkoop genomen om aan de enorme vraag te kunnen voldoen. De oplage van de briefkaart van 4 øre was 5.000 exemplaren en dan ook snel uitverkocht. Weer met spoed werd een nieuwe voorraad besteld in de juiste valuta van 4 öre.

De stadspostzegels waren erg populair, zo erg zelfs dat de voorraad zegels met de foutieve benaming in øre ook in gebruik moesten worden genomen. Opvallend is de goudkleur die gebruikt is voor de afbeelding van koning Erik IX op de stadspostzegel van 4 øre en later de 4 öre, de meest gebruikte waarde. Door de spoed waarmee de herdruk van de stadspostzegels moest plaatsvinden, zijn vele variëteiten te vinden.

Speciaalverzamelaars zeggen dat het mogelijk moet zijn om van bijna elke stadspostzegel in öre de juiste positie in het vel te vinden. Dit aan de hand van streepjes in de tandingranden, vlekjes, stippen en spatten zoals op de hierboven afgebeelde stadspostzegel van 1 öre. Vele kleurnuances komen voor. De stadspostzegels werden gedrukt in dubbelvellen van 100 stuks die later werden doorgesneden om als enkelvellen van 100 stuks in gebruik te worden genomen voor de verkoop. Van de waarden in öre vonden verschillende herdrukken plaats. Helaas zijn de totaaloplagen niet bekend.

De briefkaart werd eveneens opnieuw gedrukt met de juiste waardeaanduiding 4 öre. Deze kaart werd diverse malen herdrukt waardoor kleurverschillen zijn ontstaan in de opeenvolgende oplagen. Het gebruikte briefkaartkarton en de drukinkt zijn lichter van kleur dan de oude briefkaart in øre.

De waarde van 3 öre werd, omdat deze veel werd gebruikt, opnieuw gedrukt maar nu uitgevoerd met een afwijkend ontwerp als aanvulling op de eerste stadspostzegel in die waarde. De afbeelding van koning Erik IX was veel meer in overeenstemming met de afbeelding op het kledingschildje. De zegel werd ontworpen en gedrukt door de ‘Central Tryckeriet’ in Stockholm. Deze zegel komt zowel getand als ongetand voor. Van deze zegel bestaan twee drukken, een in donkerrood op geelachtig papier en een in helderrood op wit papier.

Een hoeveelheid ongetande exemplaren van de stadspostzegels in öre werd verkocht aan postzegelhandelaar Heinrich Lichtenstein in Stockholm. Deze handelaar had indertijd de thans beroemde 3 skilling in de kleur geel in plaats van groen gekocht van een van niets vermoedende aanbieder van een hoeveelheid oude Zweedse postzegels. De uitgiftedatum van de stadspostzegel was 7 augustus 1888.

Van de 3 öre in de nieuwe vormgeving bestaan twee typen. Bij het eerste type loopt de ovalen lijn aan de rechter zijde niet door tot het hoofd van de koning, bij het tweede type loopt deze wel door. In deze uitsneden is ook goed te zien dat vele verschillen voorkomen in de oplagen van de zegels van 7 augustus 1888 en 23 februari 1889 met de waarde van 3 öre.

Op 1 januari 1889 verscheen een nieuwe stadspostzegel in de waarde van 4 öre met hetzelfde ontwerp als de 3 öre van 1888. Ook deze waarde werd heel veel gebruikt. De beeltenis van koning Erik IX werd wederom in goud uitgevoerd. De nieuwe stadspostzegel werd in twee verschillende drukken vervaardigd. Men kan dit zien aan de gebruikte papiersoort. De eerste deeloplage werd door de ‘Central Tryckeriet’ in Stockholm gedrukt op kalkhoudend papier. De tweede deeloplage op normaal papier en verscheen op 27 februari 1889. De stadspostzegel van 4 öre was zowel getand als ongetand verkrijgbaar. De totaaloplage op kalkhoudend papier bedroeg 50.000 stadspostzegels waarvan 2.000 ongetand zijn gebleven. De oplage op gewoon papier bedroeg 100.000 zegels.

Een rond metalen dagtekeningstempel werd gebruikt met een gebroken rand met verstelbare datum. In de rand van het stempel uitsluitend de tekst: STADSPOSTEN zoals te zien is op de boven afgebeelde stadspostzegels. Het zijn vooral de zegels met de aanduiding øre maar komen ook voor op stadspostzegels in öre.

Meestal zijn de stempelafdrukken slordig en slecht leesbaar aangebracht. Zoals ook duidelijk is te zien op de hierboven afgebeelde briefkaart van 4 øre. De zegelafdruk is in één kleur aangebracht in tegenstelling tot de stadspostzegels in dezelfde waarde.

© Postmusem Stockholm

In de straten van Stockholm waren door de stadspostdienst 102 gele brievenbussen geplaatst waarin te bestellen poststukken door de stadspostdienst van Stockholm konden worden gedeponeerd. Werden poststukken gefrankeerd met de stadspostzegel van ‘Stadsposten Stockholm’ in de toen zwarte brievenbussen van de officiële Zweedse Post aangetroffen, dan werden die met portheffing van 5 öre aangeboden aan de geadresseerden als zijnde ongefrankeerd. De door de stadspostdienst na de buslichting verzamelde poststukken uit de gele brievenbussen werden gestempeld met het rondstempel STADSPOSTEN met een verstelbare datum. Vanwege de grote hoeveelheden poststukken die werden aangetroffen in de brievenbussen werden vanaf december 1887 zes lichtingen per dag uitgevoerd. Gedurende de eerste vijf maanden van het bestaan van de stadspostdienst werden 367.900 poststukken behandeld. Dat was gemiddeld ongeveer 2.500 stuks per dag. Vanaf begin 1888 werd besloten om de buslichtingen te verminderen tot vijf lichtingen per dag omdat dit voldoende bleek te zijn.

Om de stadspostzegels te ontwaarden gebruikte de Stadspostdienst vanaf begin 1888 metalen nummerstempels in Romeinse cijfers, genummerd I, II, III, IV en V.  Het nummerstempel I werd afgedrukt op de vroegste lichting en nummerstempel V was bestemd voor de laatste lichting. Tot nu toe heb ik alleen stadspostzegels aangetroffen met de waarde aanduiding in öre met een afdruk van een nummerstempel.

Voorbeelden van het gebruik van de nummerstempels I, II, III, IV en V op de waarden van 2 öre en 4 öre van de uitgiften1887.

Door de ‘Central Tryckeriet’ werd een postblad gedrukt met een afwijkende opgedrukte zegelwaarde van 4 öre. De drukkerij vermeldde de naam linksonder op het postblad. Een extra regel werd toegevoegd met de tekst: ‘Nedlägges i en gul breflåda’. Dat betekent ‘In de gele brievenbus deponeren’. Dit model gesloten briefkaart werd op 15 juni 1888 voor het eerst verkrijgbaar gesteld. De eerste oplage bedroeg ongeveer 19.000 exemplaren. Grote klanten konden hun ‘eigen’ model gesloten briefkaart bestellen, zoals de Enskilda Bank in Stockholm, of laten voorzien van een reclametekst. Het minimum aantal te bestellen gesloten briefkaarten met eigen bedrukking bedroeg 600 stuks.

Ook andere stempelvormen kwamen voor zoals twee- of drieregelige stempels met verstelbare datum met en zonder omranding. Ondanks het grote aantal poststukken dat door de stadspostdienst werd verwerkt, eind 1888 bedroeg het totaal aantal meer dan 824.000 stuks, zijn maar weinig poststukken bewaard gebleven. Het doek viel voor de stadspostdienst in Stockholm toen de Zweedse Postdienst actie ondernam op grond van de toenmalige Zweedse Postwet dat zij het alleenrecht had op postbezorging van brieven. Dit werd door het parlement van Zweden uitgebreid met een monopolie op het bezorgen van gesloten briefkaarten of postbladen en open briefkaarten. Het werd bekendgemaakt in een proclamatie gedateerd 23 december 1888. De ‘Stads Posten Stockholm’ werd in feite met de wetswijziging gedwongen om de dienstverlening met ingang van 1 oktober 1889 te beëindigen. De Zweedse Post kocht de gele brievenbussen van ‘Stads Posten’ en liet deze zwart schilderen. Het bovenste ornament van de brievenbus werd vervangen door een nieuw ornament met een gekroonde posthoorn, het logo van de toenmalige ‘Postverket’. Pas in 1912 werden de officiële Zweedse brievenbussen in gele uitvoering geplaatst. In het Zweedse Postmuseum aan het Lilla Nygatan 6 in Stockholm zijn zowel de in geel uitgevoerde brievenbus als een zwart geschilderd exemplaar te zien. Stadspostzegels van Stockholm, voor mij een leuke nevenverzameling naast de officiële Zweedse postzegels tot en met 1944, mijn geboortejaar. Verzamelt u ook stadspostzegels uit het einde van de 19de en begin 20ste eeuw naast de officiële postzegels?

Kijk in onze catalogus voor meer postzegels
• Historisch • Zweden • Religie

Nieuwsgierig naar de nieuwste postzegel- en postzegelproducten?

(5 stemmen, gemiddeld: 5,00 uit 5)

Laden...