Bij toeval kwam een Leidse historicus onlangs een lugubere gebeurtenis op het spoor. In een oud rekeningenboek in het Leidse archief kwam hij een rekening van een ‘kettermeester’ tegen, die twee Leidse vrouwen had onderzocht of ze schuldig waren aan hekserij. Dit wordt geen Leids verhaal om trots op te zijn.
Mijn beeld van een heks
Mijn jeugdherinnering hoe een heks eruit zag was: een lelijke vrouw met een kromme neus waar een pukkel op zat, met als vervoermiddel een bezemsteel. Deze postzegels bevestigen dit beeld aardig.
Neus
Bezezem
Verder borrelt het op in mijn herinnering op, dat een heks vaak in een grote pan wat aan het koken was. Iets met kruiden. Ik vraag me nu af of dit beeld ontstaan is door een kinderpostzegel van 1968.
Kokende heks
Wie is een heks?
Er bestaat ook een min of meer ‘officiële’ definitie van een heks, die luidt: Een heks is in het volksgeloof een vrouw die begiftigd is met demonische krachten die meestal schade veroorzaken. Ook kan zij via rituelen magische krachten oproepen. Men stelde de heks vaak lelijk voor, maar ook mooie vrouwen werden wel eens als heks verdacht. In België staan ‘lelijk en mooi’ op postzegels.
Leidse heksen in 1495
Kettermeester Anthonis kreeg in 1495 van de Leidse schout een gouden rijnsgulden uitgekeerd. Hij kwam naar Leiden om te onderzoeken of twee van toverij verdachte vrouwen ook inderdaad als heksen bestempeld konden worden. Dit staat op een Leidse rekening uit dat jaar, die nu in het archief gevonden is. U kunt dit trouwens zelf ook lezen (zie link onderaan deze blog). U moet er dan wel rekening mee houden dat het geschreven tekst is in oud-Nederlands. Moeilijk leesbaar dus, vergelijkbaar met de documenten uit het Noorse Nationale archief op deze postzegel uit 2017.
De gevonden rekening noemt de namen van de twee van hekserij verdachte vrouwen: Barbara Woutersdr. en Alijt Machariusdr., beiden in Leiden geboren. Het document noemt de leeftijden van de vrouwen niet. Zij werden terechtgesteld omdat zij zich schuldig hadden gemaakt aan “fauderije ende toeverijen” (duivelverering en toverij). Helaas staat er niet bij wat beide vrouwen precies gedaan hadden. ‘Kettermeester’ Anthonis bepaalde dat Barbara en Alijt heksen waren. Ze kregen beide de doodstraf. Barbara kreeg de vuurdood en werd op 24 september 1495 op de brandstapel gezet; Alijt werd onthoofd. Mogelijk speelde een jonge leeftijd of afkomst een rol bij de voltrekking van haar vonnis. Onthoofding is minder pijnlijk dan verbranding. Voor zover nu bekend waren zij de eerste vrouwen in Holland die wegens hekserij ter dood werden veroordeeld. Hoe de dood op Alijt voltrokken werd, zien we op een postzegel van Aland uit 2016. Aland herdenkt hiermee dat 350 jaar geleden in 1666 Karin Perdott werd schuldig bevonden aan hekserij en vervolgens werd onthoofd.
Kettermeester Anthonis
Aanvankelijk was toverij (hekserij) een misdrijf, dat alleen door een bisschop kon worden berecht. Het was de Rooms Katholieke kerk er alles aan gelegen haar gelovigen op het rechte pad te houden. Dwaalleer (ketterij) moest worden bestraft. Vandaar dat ‘kettermeester’ Anthonis vanuit Utrecht naar Leiden kwam om de dames te verhoren en te veroordelen. Daar diende hij een rekening voor in en die is nu gevonden is in het Leidse archief.
Heksen nu
Gelukkig hebben we geen heksenjachten en veroordelingen meer. Bij Halloween kan je nog wel een eens een verklede heks tegenkomen tijdens hun’ trick or treat-tocht’ langs de deuren.
En we hebben natuurlijk in Oudewater nog de Heksenwaag . Deze waag werd in 1482 gebouwd als goederenwaag. Keizer Karel V gaf Oudewater in 1545 als enige plaats in Europa het privilege voor een eerlijk weegproces. Niemand werd er ooit als heks veroordeeld. Sterker nog, de waag heeft mensenlevens gered. Als men verdacht werd van hekserij ging men naar Oudewater om zich te laten wegen. Daarna kreeg men tegen betaling een “niet-heks-verklaringen” . Dit waren oorkondes waarmee onschuldigen konden ontkomen aan gerechtelijke dwalingen.
Heksenwaag
Bron: Erfgoed Leiden en Leidsch Dagblad van 8 januari 2022.
https://www.erfgoedleiden.nl/nieuws/vondst-van-de-week/1284-vvdw-hekserij-in-leiden
(als U de gevonden heksen-rekening wilt zien, klik dan op bovenstaande link.
Kijk in onze catalogus voor meer postzegels
• België • Religie
Nieuwsgierig naar de nieuwste postzegel- en postzegelproducten?
Kijk dan bij Collect Club.
(9 stemmen, gemiddeld: 4,78 uit 5)
Laden...
Reacties (5) Schrijf een reactie
Doet mij denken aan deze quote: ‘Why were we taught to be afraid of the witches and not the people who burned them alive?’
Tijdens een van onze vakanties in Cornwall hebben we het ‘Museum of Witchcraft’ bezocht in het dorpje Boscastle. Het is gewijd aan de Europese hekserij en magie. Ook Nederland kreeg een klein plaatsje in dit museumpje aan het riviertje Valency met kolkend water waar een ‘echte ‘ heks uitleg gaf in een sfeervolle kamer. Beslist de moeite van een bezoek waard!
Tijdens een stadswandeling in Leiden kreeg ik de vraag waarom alleen vrouwen verdacht werden van hekserij en mannen niet. Ik moest het antwoord schuldig blijven. Een andere wandelaar, een man van ruim 70 wist het antwoord wel zei hij. ‘Mannen kunnen niet vliegen op een bezemsteel’. Dat leverde hem wel boze blikken op van zijn 2 dochters die er bij waren.
Misogynie is van alle tijden Willem. De heksenjacht is een complex fenomeen maar daar komt het wel op neer. Een van de vele manieren om de ‘inferieure’ vrouw te onderdrukken. Om positief af te sluiten, leuke tip Cees!
Gelukkig leven wij nu in een periode van gelijkwaardigheid van man en vrouw
Schrijf een reactie
(registratie is niet nodig)