Maar eerst een korte inleiding over de tabak. De tabaksplant is afkomstig uit Amerika en de eerste Europeanen die in contact kwamen met tabak waren Columbus, de bemanningsleden van zijn schip, de Santa Maria en Bartolomé de las Casas die hem vergezelde. Op 28 oktober 1492 zetten zij voet aan wal in het huidige Cuba waar De las Casas het rookgebruik van de inheemsen beschreef in zijn werk ‘Historia de las Indias’. Tabaksplanten werden meegenomen naar Europa waar de tabaksbladeren al snel werden verwerkt tot een soort pijptabak. Vanuit de havens rond de Middellandse Zee verspreidde de tabaksplant zich over de Europese landen. In het Duitse stempel van mei 2012 is de Santa Maria afgebeeld met rechtsboven de tabaksplant.

Het gebruik van tabak werd vooral gestimuleerd door de geneeskrachtige eigenschappen die daaraan werden toegeschreven. Tabakspoeder zou een geneesmiddel zijn tegen migraine. Dit werd toegepast door een monnik, André Thévet, die aalmoezenier was van de Franse koningin Catharina de’ Medici die leed aan erge aanvallen van migraine. Zij was koningin van 1547 tot 1559 en overleed op 5 januari 1589. De tabak was in 1560 aan Thévet geleverd door Franse ambassadeur Jean Nicot die gezant was bij het Portugese Hof. Naar Jean Nicot is de tabaksplant ‘Nicotiana’ genoemd en later de stof nicotine uit die plant. Nicotine is een van de voornaamste oorzaken van de verslavende maar ook verdovende werking van roken van tabak.

Tot Oostenrijk drong de tabak door rond het jaar 1570. Niet ten behoeve van het roken van de tabaksbladeren, maar als eenjarige sierplant voor in de tuin. De tabaksplant kon bijna 2 meter hoog worden. Pas tijdens en na de Dertigjarige Oorlog die duurde van 1618 tot 1648 werd roken van tabak steeds meer een gewoonte van de soldaten die het ‘Soldatenkruid’ noemden en later van de adel en burgers. De teelt van tabaksplanten was niet wettelijk geregeld. Daarin kwam verandering door de op 8 mei 1784 ‘Oostenrijkse Raad voor Tabakscontrole’ die was opgericht door keizer Franz Josef II. Sindsdien is de teelt, verwerking en verkoop van tabaksproducten streng gereguleerd in wetten en werd het een staatsaangelegenheid. Belasting werd op tabak geheven en vormde steeds meer een belangrijke inkomstenbron voor de staatskas. De eerste tabakverwerkingsfabriek werd in dienst gesteld in 1723 in Hainburg an der Donau. In 1796 werd de eerste sigarenfabriek ter wereld opgericht in Fürstenfeld in de deelstaat Stiermarken.

In 1913, vlak voor de Eerste Wereldoorlog, bestonden in Oostenrijk 30 tabaksfabrieken die vielen onder verantwoordelijkheid van de staat en 17 onafhankelijke bedrijven voor de productie van dekbladeren voor sigaren. De staat beschikte over acht belastingkantoren die waren gevestigd in verschillende Oostenrijkse tabaksteeltgebieden. Meer dan 1.200 ambtenaren waren met de controle op de teelt en het innen van de belastingen belast en in de tabaksindustrie waren meer dan 36.000 werknemers actief. Op de prentkaart is een veld met geoogste tabaksbladeren te zien die worden gedroogd voor verdere verwerking.

Met de postzegel uitgegeven op 8 mei 1959, werd herdacht dat op 8 mei 1784 de ‘Österreichische Tabak Regie’, ofwel de ‘Oostenrijkse Raad voor Tabakscontrole’ door keizer Franz Josef II van Oostenrijk werd opgericht. De inflatie van de jaren na de Eerste Wereldoorlog zorgde er voor dat de economische situatie van de tabaksindustrie steeds moeilijker werd. In 1921 stond de industrie op de rand van instorten. In 1922, toen de inflatie was geëindigd en in 1924 de nieuwe Schillingvaluta waren ingevoerd, konden de werkzaamheden van het tabakscontrolesysteem worden hervat. In 1939 werd de ‘Österreichische Tabak Regie’ omgezet in een naamloze vennootschap met de bedrijfsnaam ‘Austria Tabakwerke AG’.

Omdat de sigaret tijdens de Tweede Wereldoorlog door de nazi’s noodzakelijk werd gevonden voor het moraal van de Duitse soldaten, werd het een belangrijk oorlogsproduct. Tijdens de oorlog werden in de tabaksfabriek in Linz alleen al vijf miljard sigaretten geproduceerd. In het stempel op de eerstedag kaart is een afbeelding opgenomen van de in 1935 gereedgekomen fabriek. Het gebouw behoorde tot de stijl van de ‘Nieuwe Zakelijkheid’. Na de Tweede Wereldoorlog werden zes fabrieken, waarvan sommige zwaar beschadigd waren, weer in gebruik genomen. Na het afsluiten van het ‘Staatsverdrag’ in 1955 kreeg de tabaksindustrie het tabaksmonopolie terug en sindsdien is de productie en verkoop van tabaksproducten gestaag blijven toenemen. Dit was opgenomen in de toen verschenen Oostenrijkse Tabakswet. De belasting op tabak, sigaretten en sigaren bleef een staatsaangelegenheid en steeg sindsdien eveneens ten voordele van de Oostenrijkse schatkist.

Ondanks dat steeds meer weerstand ontstond tegen het roken van tabak vanwege de ernstige gezondheidsproblemen die werden veroorzaakt door teer, koolmonoxide en nicotine werd op 4 mei 1984 een postzegel uitgegeven ter gelegenheid van de oprichting van de ‘Oostenrijkse Raad voor Tabakscontrole’ op 8 mei 1784. Op de postzegel is een sigarenbandje afgedrukt met daarin een afbeelding van een tabaksplant. Rechtsboven is het logo te zien van ‘Austria Tabak’ de opvolger van ‘Austria Tabakwerke AG’. Reclame van en voor ‘Austria Tabak’? Het hoofdkantoor was gevestigd in het voormalige artilleriemagazijn aan de Seilerstätte in Wenen. In de Tabakswet van 1955 was bepaald dat reclame-uitingen onder andere werden verboden op radio en televisie, tijdens bioscoopvoorstellingen die toegankelijk zijn voor jongeren, binnen het zicht van scholen en jongerencentra, of wanneer de reclame zich speciaal op jongeren richt.

Wel toevallig (of niet?) dat door de Duitse Bundespost op 8 november 1984, dus in hetzelfde jaar als de Oostenrijkse zegel, een postzegel werd uitgegeven die waarschuwt voor de gevolgen van roken voor de gezondheid. Meer landen gaven in de jaren ’80 postzegels uit om het stoppen met roken te stimuleren. Maar gold het gestelde in de Tabakswet van 1955 niet voor de Oostenrijkse Post?

Postzegels met afbeeldingen van mensen die roken zijn niet zeldzaam. Beroemde personen zoals Sir Winston Churchill werd enkele keren met sigaar op een postzegel afgebeeld. En ook een andere staatsman die verstokt was aan het roken van sigaren zoals afgebeeld op de postzegel van Duitsland uitgegeven op 15 januari 1987. Op de postzegel is Ludwig Wilhelm Erhard te zien die slechts kort Bondskanselier was van 16 oktober 1963 tot 1 december 1966. Dr. Ludwig Erhard was geboren op 4 februari 1897 en overleed op 90-jarige leeftijd op 5 mei 1977.

Ook in Oostenrijk verscheen een postzegel met de afbeelding van een persoon met een grote sigaar in de mond. Het was de joodse schrijver Egon Friedell die in Wenen werd geboren op 21 januari 1871. Hij rookte niet alleen sigaren maar ook pijp. In Wenen begon hij zijn literaire en cabaretwerk. Friedell werd meer en meer een bepalende artistieke persoonlijkheid van zijn tijd. Hij speelde mee in het cabaret ‘Die Hölle’, schreef essays voor het ‘Neue Wiener Journal’ en andere kranten en werkte intensief in het cabaret ‘Die Fledermaus’. Friedell schreef onder andere over de ‘culturele geschiedenis van de oudheid’. Het eerste deel van het werk werd uitgebracht in Zürich in 1936, het tweede deel na zijn dood in München in 1950. In Duitsland werden zijn boeken verboden door de nationaalsocialisten. Hij pleegde zelfmoord op 16 maart 1938, toen twee SA-mannen zijn woning aan de Gentzgasse 7 binnenvielen door uit het raam van zijn appartement te springen. De postzegel werd uitgegeven op 23 januari 1978. Niet bepaald een afbeelding die het roken moest ontmoedigen.

Een opvallende postzegel verscheen op 13 maart 2013. Op de postzegel is een vrouw afgebeeld met een pakje sigaretten in haar hand en een sigaret in de mond. Het is geen reclame voor sigaretten van het merk ‘Valie’ maar een kunstuiting! De postzegel werd uitgegeven in de reeks ‘Fotokunst’ van de Oostenrijkse Post. Wel valt ook op dat de naam ‘Österreich’ als landsnaam is vervangen door ‘Austria’ dat tevens de naam is van een tabaksfabrikant. De vrouw is Waltraud Lehner of Waltraud Hollinger, een belangrijke Oostenrijkse media- en performancekunstenaar. Op de postzegel is een van de eerste bekende kunstobjecten afgebeeld. Het pakje sigaretten was gebaseerd op het bestaande merk ‘Smart Export’ van ‘Austria Tabakwerke AG’ uit de jaren ’60. Waltraud heeft dat omgezet in haar handelsmerk ‘Valie Export’. Om het portretje op het pakje is vermeld: ‘Semper et Ubique’: ‘Altijd en Overal’. Net als op het pakje ‘Smart Export’. Ze was op 17 mei 1940 geboren in Linz en nam na haar studie in 1967 de artiestennaam ‘Valie Export’ aan. De foto die op diverse foto- en kunsttentoonstellingen werd getoond, was bedoeld als feministisch protest tegen de toen geldende patriarchaal kapitalistische praktijken van die tijd. Ze werd in 1968 in haar land maar ook daarbuiten bekend door haar sensationele actie ‘Tapp- und Tastkino’. In deze actie droeg ze een kartonnen doos met voorin een luikje of gordijntje, over haar bovenlichaam en mochten voorbijgangers op straat haar naakte borsten betasten.

Over de gehele wereld zijn vele campagnes gevoerd om het stoppen met roken te stimuleren. Niet alleen met afschrikwekkende plaatjes op de verpakkingen van sigaretten, maar ook op postzegels. De Franse Post gaf op 5 april 1980 een postzegel uit waarop een boodschap was vermeld: Aan u de keus: tabak of de gezondheid. De afbeelding is ontleend aan een poster vervaardigd in opdracht van de ‘World Health Organization’, de WHO.

Japan gaf in 1987 een postzegel uit ter gelegenheid van de ‘zesde wereldconferentie over roken en gezondheid’. Japan richtte zich op de volwassen door een speelkaart te voorzien van een rokende ‘heer’. De zesde wereldconferentie met dit thema vond plaats in Tokyo. Voor de duidelijkheid heb ik de postzegel ook kopstaand afgebeeld.

Speciale dagen werden in het leven geroepen om de aandacht te vestigen op de gevaren van roken. Ook die werden gebruikt om de wereldwijde actiedagen tegen het roken te ondersteunen. De ‘werelddag zonder tabak’ is opgericht in 1987 opgericht door de ‘World Health Organization’, de WHO,  en vindt jaarlijks plaats op 31 mei. De dag is bedoeld om wereldwijd de aandacht te vestigen op de wijdverbreide prevalentie van roken en de negatieve effecten daarvan op de gezondheid. In 1997 werd de dag ‘Verenigd voor een tabaksvrije wereld’ gehouden. Onder andere de Republiek Indonesië gaf daarvoor een postzegel uit. Indonesië had vooral tieners als doelwit voor de campagne gekozen.

De Slovaakse Republiek gaf in 1994 een postzegel uit ter gelegenheid van ‘Niet roken dag’ waarop twee brandende filtersigaretten zijn afgebeeld en waarmee de rook van die sigaretten een kruis vormen. Een duidelijk signaal. De tekst luidt: Werelddag zonder tabak.

Vele landen hebben aan dit soort campagnes aandacht geschonken door middel van postzegels. Zoals Mexico in 1980 en opvallend veel landen in het Nabije Oosten, Thailand en China in dat jaar. Een postzegel van Oostenrijk die een campagne tegen het roken propageert heb ik niet gevonden. Maar of verzenders van poststukken deze zegels graag plakten? Ik betwijfel het. Wat is uw mening, mogen op postzegels personen worden afgebeeld die roken?

Kijk in onze catalogus voor meer postzegels
• Historisch • Duitsland • Indonesië • Japan • Oostenrijk • Eerste Wereldoorlog • Tweede wereldoorlog

Nieuwsgierig naar de nieuwste postzegel- en postzegelproducten?

(5 stemmen, gemiddeld: 4,20 uit 5)

Laden...