« Olympische Spelen 1948 met deelname van Oostenrijk

50e verjaardag Beatrix: postzegelemissie als cadeau »

Home » Bloggers » Randy Koo » De historie van Pasen en paastradities

De historie van Pasen en paastradities

03 april 2021, 7:36 uur - Randy Koo

Eerste en Tweede Paasdag worden dit jaar op zondag 4 en maandag 5 april 2021 gevierd. Met Pasen gedenken christenen Jezus’ verrijzenis uit de dood, nadat hij twee dagen tevoren aan het kruis was gestorven. Pasen valt jaarlijks tussen 22 maart en 25 april op de eerste zondag (en maandag) na de volle maan na het begin van de lente. De oorsprong van Pasen, de Paascyclus en de Paastradities komen aan de orde.

Post Views: 3.595

Oorsprong

Het christelijke Pasen heeft zijn oorsprong in het joodse Pesach. Pesach is een van de belangrijkste feesten in het jodendom. Met Pesach wordt het einde van de joodse slavernij in Egypte herdacht en de uittocht uit Egypte (zoals beschreven in het Bijbelboek Exodus) en daarmee de bevrijding van het joodse volk van de slavernij. Deze gebeurtenissen staan centraal in het joodse ethos. Het centrale evenement in het feest is de seider, een feestelijke maaltijd die thuis gegeten wordt. Tijdens het Eerste Concilie van Nicea (325) zijn de data van beide feesten officieel ontkoppeld.

Israël gaf in 1972 de serie Pesach uit bestaande uit 0.18 (exodus uit Egypte), 0.45 (bakken van matzes), 0.95 (de Sederavond). In 2002 werden twaalf zegels uitgebracht met als thema ‘Joodse maanden’. De eerste zegel (1,20) staat voor Pesach met matzes.

In Nederland herinneren tijdens Pasen de matzes (ongerezen broden) nog aan het joodse Pesachfeest. Volgens de Thora moesten de joden vlak voor hun vertrek in opdracht van God snel brood bakken zonder daar zuurdesem aan toe te voegen (Exodus 12:8). Deze matzes worden vóór Pasen verkocht door supermarkten en tijdens Pasen gegeten door zowel joden, christenen als niet-christenen.

Paascyclus

Pasen is het belangrijkste christelijke feest in het kerkelijk jaar, volgend op de Goede Week. Christenen vieren deze dag vanuit hun geloof dat Jezus uit de dood is opgestaan, op de derde dag na zijn kruisiging. Katholieken en Protestanten hebben een naam voor de week voor Pasen. Ze zien deze week als een periode van inkeer op weg naar Pasen. Katholieken noemen het ‘Goede Week’, terwijl de Protestanten spreken van de ‘Stille Week’.

Suriname (1971): Paaszegels.

Vastentijd

De Vastentijd is een veertig dagen durende periode van bezinning en versobering, waarbij bepaald voedsel meestal niet wordt gegeten. Soms wordt er helemaal niet gegeten en ook het drinken is soms aan regels gebonden. De Vastentijd begint meteen na de Vastenavond, op Aswoensdag. Vroeger stond er bij veel gezinnen gedurende de hele vastentijd geen vlees op tafel. Er wordt vaak gesproken over 40 dagen vasten, maar eigenlijk duurt de vastenperiode in totaal 46 dagen. Alleen is het gebruikelijk dat binnen die periode er op zondag niet wordt gevast.

Suriname (1977): Paaszegels.

Aswoensdag

Oorspronkelijk was Aswoensdag bedoelt voor mensen die grote zondes hadden begaan. Ze werden op die dag in de kerk met as bestrooid en mochten elkaar niet meer zien tot de avondmaalviering op Witte Donderdag, de donderdag voor Pasen. Vanaf de 8e eeuw werd de boetedoening algemener opgevat met een vastenperiode en kregen alle kerkgangers as over zich heen gestrooid. Tegenwoordig tekenen priesters met as een kruis op het voorhoofd van de gelovige. Aswoensdag wordt ook gelinkt aan de eindigheid van het leven van de mens op aarde. Vaak wordt er op deze dag gelezen uit het Bijbelboek Genesis: ‘stof zijt gij en tot stof zult gij wederkeren’.

Palmzondag

De Goede Week, de zondag voor Pasen, begint op Palmzondag of Palmpasen. Jezus Christus arriveerde in Jeruzalem op een ezel, die symbool stond voor zijn nederigheid. De vele pelgrims die in Jeruzalem waren voor Pesach spreidden hun mantels uit op de grond voor de ezel, en trokken takken van palmbomen. Deze palmtakken stonden symbool voor de overwinning van de ‘rechtvaardige koning’. Tegenwoordig houden kinderen tijdens de optocht palmpaasstokken in hun handen, als symbool voor de palmtakken die de pelgrims van de bomen plukten. De palmpaasstok heeft vaak de vorm van een kruis, voor het Christussymbool. Bovenop de stok wordt vaak een haan afgebeeld. Dit zou de haan kunnen voorstellen die op Goede Vrijdag kraaide, nadat Petrus drie keer had beweerd Christus niet te kennen. Soms wordt er ook gezongen tijdens deze optochten, gelijk aan hoe het volk juichte bij de aankomst van Christus. Deze liedjes kunnen echter wel een sombere ondertoon hebben, omdat dezelfde mensen die voor Christus juichten later ’Kruisig hem!’ zouden roepen. In Nederland vond de eerste Palmpasenoptocht plaats in Arnhem in 1921.

Witte Donderdag

Op Witte Donderdag at Jezus met zijn volgelingen het Laatste Avondmaal. Voorafgaand aan het pesachmaal, waarvan Jezus als enige wist dat het zijn laatste zou zijn, waste Jezus de voeten van zijn discipelen. Hij brak vervolgens volgens Joods gebruik het brood en deelde dit uit aan zijn discipelen, terwijl hij zei: ‘Neem en eet, want dit is mijn lichaam dat voor u gegeven wordt’. Ook de wijn deelde hij rond, met de boodschap: ‘Drink er allen uit, want dit is mijn bloed van het verbond, voor velen uitgegoten tot vergeving van zonden’. Later die avond werd Jezus in het Hof van Getsemane op de Olijfberg verraden door één van zijn discipelen, Judas van Iskariot. Op verdenking van godslastering werd Jezus door de Sanhedrin gevangen genomen en nog diezelfde nacht verhoord en opgesloten. De volgende dag volgden zijn terdoodveroordeling en kruisiging. Een traditie in de katholieke kerk is om op Witte Donderdag alle kruisbeelden af te dekken met een wit kleed. Witte Donderdag symboliseert namelijk het begin van het lijden van Jezus.

The Passion is een Nederlands muzikaal-Bijbels evenement over het lijden en sterven van Jezus Christus, dat sinds 2011 jaarlijks op Witte Donderdag wordt gehouden, telkens in een andere Nederlandse stad. Het evenement wordt ook rechtstreeks op televisie uitgezonden. In 2021 is Roermond de gaststad. In 2020 werd 10 jaar The Passion herdacht met beelden van de afgelopen 9 evenementen.

Goede Vrijdag

Goede Vrijdag is de vrijdag voor Pasen. Op deze dag herdenken christenen de kruisiging en dood van Jezus. Op Witte Donderdag wordt Jezus na het Laatste Avondmaal veroordeeld tot de kruisdood door Pontius Pilatus. Pilatus probeert Jezus nog vrij te krijgen, door de bevolking van Jeruzalem te laten kiezen tussen gratie voor een moordenaar (Barabas) of gratie voor Jezus. Het volk van Jeruzalem kiest voor de vrijheid van de moordenaar, waarna Pilatus Jezus laat mishandelen en bespotten. Het volk vindt dat niet genoeg en eist de kruisdood van Jezus, waarna Pilatus toegeeft.

Op de heuvel Golgotha, nabij Jeruzalem, wordt Jezus aan het kruis genageld. Na een marteling van zes uur lang sterft hij om 15.00 uur precies. Voor zijn dood zou hij nog enkele woorden hebben gezegd, die aan worden geduid als de kruiswoorden. Ter controle wordt nog een speer door zijn zij geboord. Volgens het evangelie van Mattëus zou een aardbeving hebben plaatsgevonden op het moment dat Jezus stierf. De andere twee misdadigers aan het kruis werden vervolgens gedood. ’s Avonds krijgt Jozef van Arimathea van Pilatus toestemming om Jezus van het kruis te halen en hem te begraven nabij Golgotha.

Jezus van Nazareth die de doornenkroon droeg vóór zijn kruisiging, ontworpen en gegraveerd door Martin Činovský, en uitgegeven door Slowakije op 15 februari 2000.

Traditiegetrouw spelen op Goede Vrijdag door het hele land symfonieën en orkesten Bachs Mattäus Passion, een muziekstuk over de lijdensweg en dood van Jezus zoals beschreven in het evangelie geschreven door Matteüs. Zie mijn eerdere blog over Bach’s Mattäus Passion:

https://www.postzegelblog.nl/2018/03/28/johann-sebastian-bach-matthaus-passion/

Stille Zaterdag

Stille Zaterdag is de zaterdag tussen Goede Vrijdag en Pasen. Stille Zaterdag is een dag van stilte en bezinning; het is de dag van het besef dat Jezus werkelijk gestorven is. De kerklokken worden daarom niet geluid tot aan de Paaswake. Ook is Stille Zaterdag de laatste dag van de 40 dagen durende vastentijd van de Christenen, die op Aswoensdag begint. Dit is de dag dat Jezus in het graf lag. De kerken zijn op deze zaterdag erg sober ingericht, en de eucharistie wordt niet gevierd.

Paaskaars

Voorbeelden: Paaskaarsen.

De paaskaars wordt in de paasnacht voor het eerst ontstoken en symboliseert in de Katholieke maar ook in de Protestantse eredienst het licht van de verrezen Christus. Het is een grote kaars, versierd met het kruis, de Griekse letters alfa en omega en het jaartal. In de Katholieke Kerk worden ook vijf wierookkorrels toegevoegd, zgn. paasnagels, die de vijf wonden van Christus aan het kruis symboliseren. De paaskaars wordt aangestoken in de paaswake, de belangrijkste viering van het kerkelijke jaar.

Eerste en Tweede Paasdag

Op Eerste Paasdag wordt de wederopstanding van Jezus Christus herdacht. Het valt altijd op de eerste zondag na de eerste volle maan in de lente. Deze datum werd in 325 vastgesteld tijdens het zogeheten Eerste Concilie van Nicea, wat een vergadering van bisschoppen was. Christenen gedenken op die zondag dat Jezus is herrezen uit de dood. Hij kreeg een nieuw, onsterfelijk lichaam. Zo werd voor het eerst de dood overwonnen. In vrijwel alle landen wordt Pasen gevierd.

Op de Vaticaanse postzegel Pasen 2021, waarde van € 1,15, staat een werk van Vitaliy Shtanko. De Oekraïense kunstenaar wilde het moment vertegenwoordigen waarop de verrezen Heer op paasavond verscheen aan de elf apostelen die bang waren en achter gesloten deuren stonden om hen zijn handen, voeten en doorboorde zijde te tonen tijdens de passie en hen te vragen: ‘Sta je open in je hart?’ Dit is de vraag die de Heer ook tot ons richt, vooral in deze tijd van pandemie. Net als bij de apostelen laat hij ons zijn wonden zien, een teken van Gods liefde. Paus Franciscus heeft in zijn leer gezegd dat het de trouwe liefde van God is die ons helpt onze twijfels achter zich te laten.

Net als met veel andere christelijke feestdagen viert men in Nederland Pasen in twee dagen. Na de Eerste Paasdag op zondag volgt op maandag ook altijd een Tweede Paasdag. In veel andere Europese landen kennen ze deze traditie echter niet. De viering van de christelijke dagen verschilde vaak flink per regio. Veel kerkgemeenschappen vierden bijvoorbeeld wel acht dagen lang Pasen. Dit gaf de gelovigen namelijk extra veel tijd om naar de kerk te gaan en met het geloof bezig te zijn. De roep om een meer nationale aanpak van de christelijke feestdagen nam in de 19e eeuw toe. Dit leidde in 1815 tot de invoering van de zogeheten Zondagswet. Deze wet stelde alle christelijke feestdagen vast. Ook werd vastgesteld uit hoeveel dagen deze feesten zouden bestaan.

Het Vaticaan heeft voor Pasen 2020 een postzegel uitgegeven van € 1,15. De zegel is bedoeld om het begin van de nieuwe wereld – zonder slavernij, zonde en dood – en het principe van nieuw leven te symboliseren. De wereld zou zich moeten openen voor het koninkrijk van God, een koninkrijk van liefde, vrede en broederschap.

De staat achtte het voor alle feestdagen wenselijk dat de feesten uit twee dagen zouden bestaan. Het was namelijk altijd gebruikelijk geweest dat de feesten meerdere dagen werd gevierd. Daarnaast vielen veel feesten, zoals Pasen en Pinksteren, altijd op een zondag. Omdat mensen op die dag sowieso al vrij waren, gunde de staat hen een extra dag. Vanaf dat moment kende Nederland dus officieel een tweede paasdag als christelijke feestdag. Eerste paasdag was de dag waarop je naar de kerk ging en had een religieuze lading. Tweede paasdag was een dag vol vermaak en feestelijkheden. Nu gaan de meeste mensen naar een woonboulevard.

De postzegel van Pasen 2019 uit het Vaticaan waarde € 1,10 toont een schilderij met de verrezen Christus. Zijne Heiligheid Paus Franciscus herinnert ons eraan dat Pasen het belangrijkste feest van ons geloof is, ‘omdat het het feest van onze verlossing is, het feest van Gods liefde voor ons’, dat ‘een bijzonder groot mysterie viert: de dood en opstanding van de Heer Jezus’.

Paastradities

Ineke Strouken, oud-directeur van het Kenniscentrum Immaterieel Erfgoed Nederland, geeft uitleg over onze paastradities. Pasen was vroeger ook een seizoensgebonden landbouwfeest. Het markeerde het begin van de lente en het einde van een tijd van schaarste, die heerste als de voorraden van de winter opraakten.

Paasvuur

Paasvuren hebben volgens Strouken een praktische oorsprong: ‘Het heeft te maken met het opruimen van je huis en van je land. Er werd van alles op die berg gegooid, soms zelfs autobanden, om vervolgens verbrand te worden. Het liep op een gegeven moment zo uit de hand dat de organisaties van paasvuren strenger gingen toezien op wat er allemaal verbrand werd, want de paasvuren werden steeds vervuilender.” De paasvuren hebben ook een religieuze en sociale betekenis. “Het heeft ook iets gezelligs, je doet het samen met het hele dorp. Daarnaast horen vuren er ook in heel veel culturen en religies erbij. Het staat ook voor afscheid van een tijd en het vuur staat ook voor vruchtbaarheid’.

Ierland (1937): St. Patrick de nationale beschermheilige van Ierland treft voorbereidingen voor een paasvuur. Serie bestaande uit drie waarden.

Paasontbijt

Ook het paasontbijt kent een lange geschiedenis. Veel mensen denken dat het vele eten tijdens de feestdagen iets is van deze tijd, maar ook vroeger was het paasontbijt het hoogtepunt van Pasen. Strouken: ‘Je moet je bedenken dat mensen gingen vasten voor Pasen. Daarnaast vond er een grote schoonmaak plaats van het huis en het land. De winterkleren gingen in de kast en de zomerkleren eruit. Na al dit werk barstte je natuurlijk van de honger. Eten en feesten hoort heel erg bij elkaar. Lekker eten betekende ook veel eten. Wij eten misschien een à twee eitjes, vroeger at je er tien of vijftien. Uitdelen was ook erg belangrijk: met Pasen deed je dat met eieren, tijdens Oud en Nieuw deelde men oliebollen uit.” Eieren kleuren is ook een oude traditie: in een 18e eeuws kookboek staat al vermeld hoe je dat moet doen. Strouken: “Vroeger werden eieren gekleurd met behulp van natuurlijke kleurstoffen: wanneer je eieren kookt in uienvellen kleuren ze namelijk rood’.

Het paasbrood werd vooral door Rooms-Katholieken gegeten. Juist na de vastenperiode, zodat deze feestelijk afgesloten kon worden, werd er veel en lekker gebakken. Paasbrood heeft daarom spijs, rozijnen, krenten, sukade en sinaasappelsnippers. De vruchten worden voor het bakken geweld en fijngehakt. Dit wordt door het deeg gemengd, dat vervolgens op een bakplaat wordt gebakken. Na het bakken wordt het meestal afgewerkt met amandelsnippers. Tegenwoordig is dit ritueel aangepast met veel meer eten, zoals een paaslunch of een paasbrunch. Finland gaf in 2009 de Paasmenu postzegel uit van chef-kok Hans Valimaki.

Het ei

Het ei hoort volgens Strouken al sinds het 4e eeuw bij Pasen. ‘Een ei staat in het christendom voor vruchtbaarheid. Daarnaast was het eten van eieren belangrijk met Pasen omdat het bekend was dat je ervan aansterkte. Dat was nodig na strenge winters met weinig eten. De kippen legden in de winter niet zo veel eieren en tegen de tijd dat het Pasen werd was er een eieroverschot. De boeren schilderden daarom de eieren, want deed je als je een ei cadeau gaf, en deelden ze uit aan de armen’.

Paashaas

De paashaas is vergeleken met de andere tradities, redelijk nieuw vertelt Strouken. ‘De eerste vermelding van de paashaas werd gedaan rond 1840. Wij Nederlanders vonden het in eerste instantie maar niks, die paashaas. De paashaas kwam namelijk uit Duitsland uit een verre Duitse cultuur: daar wilden we niks van weten. Op een gegeven moment maakte hij via een kinderboekje toch zijn intreden in Nederland’. Maar wat hebben Pasen en konijnen gemeen? Strouken: ‘Een haas is al vroeg in het voorjaar bezig met voortplanting, die is heel vruchtbaar. Het paasfeest staat voor vruchtbaarheid en voortplanting. Pasen was hét allerbelangrijkste feest van het jaar, het was belangrijker dan kerst. Het heeft een religieuze kant, maar het is ook een voorjaarsfeest’.

Nog meer eieren?

In dit boekje ‘Ode aan het ei‘ lees je alles wat je ooit wilde weten over het ei. Hoeveel eten we er in Nederland, en was het er nou wel of niet eerder dan de kip? Je leest over eieren in kunst en literatuur, de glansrol van het ei in gerechten van over de wereld, en de beste manier om een zachtgekookt eitje te koken. Een boekje voor iedereen dus, want wat is er nou mooier dan een ei, in al zijn volmaakte eenvoud?