De door Van Praet gemaakte illustratie is gebaseerd op foto’s van verschillende grachtenpanden die in de Amsterdamse binnenstad staan. De komende maanden verschijnen in de serie Typisch Nederlands nog de postzegels over woonboten (6 april) en rijtjeshuizen (14 juni). Eerder dit jaar verschenen al de postzegels over stolpboerderijen (4 januari) en houten huizen (22 februari).

De serie Typisch Nederlands besteedt dit jaar aandacht aan woningtypen en gevels die kenmerkend voor ons land zijn. In de uitgifte van 22 maart staan grachtenpanden in Amsterdam centraal. De Amsterdamse grachtengordel is gefaseerd aangelegd, eerst door begin 17e eeuw Prinsengracht, Keizersgracht en Herengracht te graven. Vanaf circa 1660 trok de stad de grachten door naar de Amstel. Rond 1680 kwam tot slot de uitleg tot de Oostelijke Eilanden tot stand. Zo kreeg de kaart van Amsterdam de typerende halvemaansvorm. Bij de aanleg waren er allerlei voorschriften om de bouw te bevorderen van schoone woningen voor den rentenieren en andere vermogende luyden. De overheid zorgde voor solide kaden en bouwde elegante stenen boogbruggen tot cieraet van de stad. Het traditionele grachtenpand uit de 17e eeuw was niet al te breed. De vertrekken lagen achter elkaar. Aan de gracht lag het voorhuis met daarnaast een zijkamer. Dan kwam de binnenkamer, die aan de achterkant op een binnenplaats uitkeek. De gang langs de binnenkamer kwam uit in de achterkamer (de sael) met zicht op de tuin. In de 2e helft van de 18e eeuw zijn veel grachtenpanden verhoogd en van eigentijdse gevels voorzien. Aan het eind van de 19e eeuw werden vaak voordeuren verplaatst van de bel-etage naar de begane grond. De meeste grachtenpanden zijn in de loop van de tijd diverse malen verbouwd, waardoor veel verschillende architectuurstijlen, geveltypen en roedeverdelingen in de ramen naast elkaar voorkomen. De grachtengordel van Amsterdam is in 2010 benoemd tot UNESCO-werelderfgoed.

Bronnen: Amsterdam, monumenten en grachtenpanden, Koen Kleijn en Jos Smit, Atrium Cultuurgidsen, 1993. De wereld aan de Amsterdamse grachten, Pieter Vlaardingerbroek (redactie), Uitgeverij Bas Lubberhuizen, 2013. Wikipedia.nl, werelderfgoed.nl
Op de postzegels Typisch Nederlands – grachtenpanden staat een kleurrijke illustratie van vijf grachtenpanden, groot en klein, uit Amsterdam. De panden staan tegen elkaar aan. Links en rechts is in de achtergrond het silhouet zichtbaar van de gevels aan de gracht erachter. Onderaan de postzegel loopt een zwarte lijn die verwijst naar het straatniveau, met daarboven een dunne bruine lijn die de kademuur verbeeldt. Onder de zwarte lijn zijn de sorteerhaak, het jaartal 2021, de landsaanduiding Nederland en de waardeaanduiding 1 in een witte strook opgenomen. Op de achtergrond is een lucht met voorbijdrijvende wolken te zien. Bovenaan iedere postzegel staat het beeldmerk van de serie Typisch Nederlands, met links en rechts een gevouwen Nederlandse wimpel. Op de bovenste velrand keren in de grote illustratie dezelfde vijf grachtenpanden terug, maar nu met een zesde eraan toegevoegd. Ook de volgorde is anders. Het zijn drie panden aan de Herengracht, een aan de Oude Turfmarkt, een aan de Brouwersgracht en een aan de Leidsegracht. De grachtenpanden op de grote illustratie staan drie aan drie gegroepeerd, met een typisch Amsterdamse brug ertussen. Achter deze brug loopt het silhouet van de gevelrij door. Het derde grachtenpand van rechts heeft aan de zijkant een markies als zonwering gekregen, met daaronder een stoel en tafeltje. Op de velrand neemt de lucht een groter deel van de illustratie in beslag dan op de postzegel.

Voor de tekst op de postzegels en op het postzegelvel zijn de letters Nexa Thin en Nexa Rust (Svet Simov, Fontfabric, 2012) gebruikt.

De uitgifte Typisch Nederlands – grachtenpanden is de derde in de serie Typisch Nederlands van dit jaar. Het ontwerp is gemaakt door grafisch ontwerper Edwin van Praet van Total Design, in nauwe samenwerking met client manager Jeanett Visser. De serie besteedt aandacht aan typisch Nederlandse gebruiken, producten, gerechten en gewoonten. Voor de serie ontwierp Van Praet een basisontwerp dat voor uiteenlopende onderwerpen geschikt is. In 2021 staat Typisch Nederlands in het teken van Nederlandse woningtypen en gevels.

Brede blik

Het ontwerp van de serie Typisch Nederlands kwam tot stand na uitgebreid onderzoek door Total Design naar de uiteenlopende woningtypen en gevels die ons land rijk is. “We hebben zo breed mogelijk rondgekeken”, zegt Edwin van Praet. “Naar verschillende delen van het land, naar de stad en het platteland en naar verschillende tijdsperioden. Tot en met de onze.”

Divers beeld

De keuze voor grachtenpanden, houten huizen en stolpboerderijen was volgens Van Praet snel gemaakt. Over de andere afgebeelde woningtypen is nog wel wat gediscussieerd. “We hebben allerlei alternatieven besproken. Bijvoorbeeld markante Nederlandse flatgebouwen, maar die vielen proportioneel uit de toon. Met het toevoegen van de woonboot en het rijtjeshuis is een mooi en divers beeld ontstaan van hoe wij Nederlanders wonen. De combinatie van deze vijf woningtypen bood ook de gelegenheid een ‘straatje’ te maken. Als je alle postzegels naast elkaar legt, krijg je een dwarsdoorsnee van het bebouwde Nederlandse landschap te zien. Onderaan elke postzegel loopt een zwarte streep. Die geeft het straatniveau aan, het letterlijke standpunt van waaraf je in dit geval naar de grachtenpanden kijkt.”

Vooraanzichten

Voor deze serie Typisch Nederlands besloot Total Design in overleg met PostNL om het onderwerp illustratief te verbeelden, op basis van bestaand fotomateriaal. Van Praet: “We hebben wel gekeken of we de foto’s zelf konden gebruiken, maar het stockmateriaal verschilde onderling te veel. Omdat we dat straatje wilden maken, was het nodig om met vooraanzichten van woningen te werken. En goede foto’s van vooraanzichten zijn niet altijd gemakkelijk te vinden, wat de keuze voor illustreren alleen maar versterkte. Overigens waren er wel veel foto’s van grachtenpanden, ook bij stockbureaus.”

Verschillende gevels, verschillende periodes

Uit dat grote aanbod van foto’s maakte Total Design een voorselectie van zo’n 100 stuks. Vervolgens koos Van Praet de grachtenpanden die aan zijn criteria voldeden. “Het was natuurlijk belangrijk dat de foto’s recht van voren waren genomen. Ook wilden we dat de fotograaf bekend was, om de rechten te kunnen afkopen. De uiteindelijke selectie is gebaseerd op de wens om verschillende panden te laten zien met verschillende bestemmingen en verschillende soorten gevels uit verschillende periodes. Van een klassiek pakhuis tot een pronkerig herenhuis en een klein winkelpandje. Wat ik altijd mooi vind aan Amsterdamse grachten is dat er grote en kleine panden door elkaar heen staan. Dat wilde ik op de postzegels laten terugkeren. Op de illustratie staan ze er op schaal in. De hoogte van ieder pand hebben we nauwkeurig kunnen bepalen aan de hand van andere elementen op de foto’s: de panden ernaast, auto’s, fietsen, mensen en de hoogte van de voordeur. Met uitzondering van de twee panden rechts op de grote illustratie staan ze in werkelijkheid niet naast elkaar. Ik heb mijn eigen gracht bedacht.”

Hollandse luchten

Van Praet maakte eerst de grote illustratie van de grachtenpanden voor de velrand. Van de zes grachtenpanden keren er vijf op de postzegel terug, in een andere volgorde. Ook de wolkenpartij is verplaatst om die op de postzegel te centreren. “We wilden eerst de grachtenpanden sec afbeelden, tegen een neutrale achtergrond. Maar tijdens het illustreren bedachten we hoe mooi het zou zijn als je ook de beroemde Hollandse luchten zou zien. Daarom zijn die nu volop aanwezig. Ze bepalen de sfeer en geven ook veel diepte aan het beeld. Op elke postzegel uit de serie zie je een ander moment van de dag. Bij de grachtenpanden is dat in de loop van de middag, zeg maar tussen twee en vier uur. Op zo’n lome zomerdag wanneer Amsterdam op z’n mooist is. Met een blauwe lucht met veel wolken. Ik heb bewust voor dit type wolken gekozen vanwege het sterke horizontale accent. Dat benadrukt de verticaliteit van de hoge grachtenpanden en geeft tegelijkertijd meer diepte.”

Kleurverloop en schaduwwerking

De typische sfeer die Van Praet oproept, komt onder meer doordat hij in de illustratie van de grachtenpanden nauwelijks van kleurverloop gebruikmaakte. De diepte zit in het doorkijkje naar de gevelrij erachter en in de lucht. Van Praet: “Door lichte en donkere kleuren naast elkaar te zetten, kon ik diepte toevoegen in de gevels. Bijvoorbeeld in de kroonlijsten op sommige verdiepingen. Verder heb ik veel aandacht besteed aan kleine details die vaak zo kenmerkend zijn voor deze panden. Bijvoorbeeld de lantaarn naast de voordeur van het kleinste huisje, of de muurankers in het pakhuis. Misschien kun je ze op de postzegels nauwelijks zien, maar ze zijn er wel. Het pakhuis heb ik overigens wat mooier gemaakt dan in werkelijkheid. Zo ontbrak op de foto een van de luiken en een ander luik hing scheef alsof het zo naar beneden kon vallen. In de tekening is dat allemaal hersteld. Er is wel meer dat niet even natuurgetrouw is. Het grote pand aan de Leidsegracht, rechts op de postzegel, heeft in werkelijkheid een donkere gevel. Die heb ik met de kleur oranje opgevrolijkt omdat het totaalbeeld anders te somber zou zijn.”

Illustreren en abstraheren

Op basis van de oorspronkelijke foto’s van de grachtenpanden heeft Van Praet in zijn illustratie een nauwkeurige weergave gemaakt van de constructie. Van Praet: “Hoewel je niet elk detail precies kunt weergeven op postzegelformaat, weet ik zeker dat alles bouwkundig klopt. Maar illustreren is ook abstraheren. Dus moet je zaken weglaten of vereenvoudigen. Dat viel overigens bij deze grachtenpanden wel mee, het ging dan vooral om moderne schoorstenen. Wel waren er op allerlei foto’s storende zaken in de voorgrond te zien: mensen, auto’s, lantaarnpalen. Die zijn ook weggehaald. De vraag is altijd: hoe fijn kun en wil je gaan met wat er overblijft? In sommige gevels waren er zoveel tierelantijnen te zien. Als je die allemaal toont, dan ga je priegelen. Dan loopt het allemaal dicht. Toch blijven de details belangrijk, daaraan is de meeste tijd besteed. De steentjes in de bogen boven de ramen bijvoorbeeld, de verschillende roedeverdelingen in de ramen, de bijzonderheden in de topgevels. Steeds met de vraag: hoe dik of dun moet ik de lijnen maken om het ook bij verkleining op de postzegels zichtbaar te laten blijven. Er zijn zeker bij deze uitgifte heel veel lijntjes getrokken.”

Romantische illustratie als ideaalbeeld

Op de postzegel staan vijf grachtenpanden, op de grote zes en ook de volgorde is gewijzigd. “Dat heeft van alles met het formaat te maken”, zegt Van Praet. “De grotere illustratie vraagt om een andere balans, om een andere compositie dan op de postzegels. Ik heb lang met de panden geschoven tot ik met de volgorde tevreden was. Op de grote illustratie is de extra ruimte benut om aandacht te besteden aan de sfeer op de grachten. Het typisch Amsterdamse bruggetje geeft een doorkijkje naar de gracht erachter. Met het rode zonnescherm en het terrasje verwijs ik naar de gezelligheid op straat. Op de illustratie zie je wel de kademuur, maar niet het water in de gracht. Op verreweg de meeste foto’s van grachtenpanden zie je geen water omdat het te laag staat. Wel heb ik een klein blauw streepje water onder het bruggetje toegevoegd. Dat klopt eigenlijk niet, maar af en toe mag je van de werkelijkheid afwijken.”

Romantische illusie

Op basis van de typische uitstraling van de grachtenpanden heeft Van Praet, zoals hij zegt, ‘een schilderijtje’ proberen te maken. “Een romantische illustratie als ideaalbeeld van het grachtenpand. Er kan zo een lijstje omheen. Ik heb me onder meer laten inspireren door de 17e-eeuwse schilder Paulus Potter. Vooral door zijn gevoel voor compositie, de rust in het beeld en de belangrijke rol die de lucht speelt. Maar het is geen nostalgisch plaatje, het is echt een illustratie van nu geworden. En het is ook echt letterlijk typisch Nederlands.”

Over de ontwerper

Edwin van Praet (Breda, 1971) studeerde grafisch en typografisch ontwerpen aan de Akademie voor Kunst en Vormgeving St.Joost in Breda. Na zijn afstuderen werkte hij zeven jaar als grafisch ontwerper voor Tel Design in Den Haag. In 2003 trad hij in dienst bij Total Identity/Total Design, eerst als senior designer en inmiddels als creative director. Bij dit beroemde ontwerpbureau uit Amsterdam is hij verantwoordelijk voor de creatie van projecten op het gebied van strategie, identiteit en merkbeleving. Van Praet heeft voor zijn werken vele prijzen gewonnen, in zowel nationale als internationale ontwerpcompetities. Eerder ontwierp Van Praet de postzegels 100 jaar luchtvaart (2019) en de serie Typisch Nederlands over typisch Nederlandse gerechten (2020).

Over het bureau

Total Design is niet alleen een naam, het beschrijft ook wat het bureau doet. De naam Total Design staat voor een integrale aanpak, die voor ieder project tot resultaatgerichte, verrassende en iconische oplossingen leidt. Total Design doet dat al sinds 1963, als een uniek creatief collectief. Met jong en ervaren talent uit verschillende disciplines. Strategen werken samen met developers en branding experts met storytellers, in een open playground, om gezamenlijk de doelstellingen van klanten te realiseren.

Op deze postzegels staat waardeaanduiding 1, bedoeld voor post tot en met 20 gram met een bestemming binnen Nederland.

Tecnische gegevens

Postzegelformaat 40 x 30 mm
Velformaat 122 x 170 mm
Papier normaal met fosforopdruk
Gomming gegomd
Druktechniek offset
Drukkleuren cyaan, magenta, geel en zwart
Oplage 75.000 vellen
Verschijningsvorm vel van zes postzegels in zes gelijke ontwerpen
Ontwerp Edwin van Praet, Total Design, Amsterdam
Fotografie amsterdamsegrachtenhuizen.info, Getty Images (Peter Zelei Images), oozo.nl, Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, Shutterstock, Wikipedia Commons (Rudolphous)
Drukkerij Cartor Security Printing, Meaucé-La Loupe, Frankrijk
Artikelnummer 410362

Afgebeelde panden

Op het postzegelvel Typisch Nederlands – grachtenpanden zijn de volgende 6 Amsterdamse grachtenpanden afgebeeld (van links naar rechts op de illustratie op de velrand).

Herengracht 84 (bouwjaar 1615). Woonhuis in Hollandse renaissancestijl, met trapgevel van bak- en bergsteen met banden, hoek- en boogblokken. Twee leeuwenmaskers als hoekstenen van het fries. Kopjes op de sluitstenen van ontlastingsbogen boven de ramen.

Oude Turfmarkt 147 (bouwjaar 1643). Architect Philips Vingboons. Trapgevel in neo-renaissancestijl uit 1882-1884 (architect Adolf van Gendt). Achter de voorgevel is het 17e-eeuwse grachtenhuis, waaronder de achtergevel, grotendeels intact gebleven.

Brouwersgracht 240 (17e eeuw). Pakhuis d’Ezel, met tuitgevel. Behoort tot een groep van drie verschillende pakhuizen met tuitgevels. Het middelste pakhuis heet Pruissenbosch en dateert uit de 18e eeuw, de andere twee dateren uit de 17e eeuw.

Leidsegracht 82 (18e eeuw). Pak- of werkhuis met goed bewaarde puntgevel, met daarin een stenen deuromlijsting en oude twee- en drielichten met kleine roedeverdeling.

Herengracht 269 (bouwjaar 1656). Koopmanshuis De Vijf Ruijten, met trapgevel. Over eerste en tweede verdieping vier bakstenen pilasters, twee aan twee gekoppeld door smalle lijst. Stoep met onderingang. Latere versteende onderpui.

Herengracht 271 (vóór 1650). Oorspronkelijk winkelhuisje met puntgeveltje tegen hoge kap. Rond 1850 verbouwd tot pothuisje met twee verdiepingen. Rechte kroonlijst, groot houten dakvenster, met daarboven een hijsbalk in het fronton.

Bronnen: amsterdamsegrachtenhuizen.info, Digitaal Grachtenboek, Rijksmonumentenregister, 020apps.nl

De postzegels zijn, zolang de voorraad strekt, verkrijgbaar via www.postnl.nl/collect.

Kijk in onze catalogus voor meer postzegels
• Nederland • Nederland • UNESCO

Nieuwsgierig naar de nieuwste postzegel- en postzegelproducten?

(4 stemmen, gemiddeld: 5,00 uit 5)

Laden...