Koornbeursbrug Leiden
Het gesprek vond vorig jaar net voor de corona plaats op de Koornbeursbrug. Op deze brug, die stamt uit 1642 werd eeuwenlang koren verhandeld, waar de brug zijn naam aan dankt. In 1825 kreeg de brug een overkapping waardoor het koren beschermd werd tegen de regen. Het regende die dag ook en ik stond daar als stadgids een verhaal te vertellen aan een groep mensen, toen hij me aansprak. De jongeman bleek uit Senegal te komen. Hij had die dag van een klant gehoord dat op deze plek in het verleden mogelijk ook slaven waren verhandeld. Hij was geschrokken en toen hij een stadsgids zag dacht hij: “die man moet het zeker weten”. Zijn inschatting was juist, want ik wist dat op deze locatie altijd koren was verhandeld. Toen ik hem wees op de korenaren op de overkapping van de brug boven 1825, was hij gerust gesteld. Ik mocht als dank (of uit opluchting) een shirt bij hem uitzoeken, maar dat heb ik beleefd geweigerd. U ziet de brug op onderstaand postzegelvel, met het jaartal 1825 net boven de postzegels. Daar boven het Leidse stadswapen, omringd door korenaren.

Het eiland Gorée
Thuisgekomen ben ik die zaterdag direct op zoek gegaan naar het slavernij verleden van Senegal. Wat bleek. Bij Dakar ligt het eiland Gorée van Senegal. Vanaf 1677 bezat Frankrijk op dit eiland een belangrijk vertrekpunt voor de slavenhandel. Het eiland staat sinds 1978 op de werelderfgoedlijst van UNESCO omdat het een van de belangrijkste getuigenissen is van de trans-Atlantische slavenhandel, waar ook de (Nederlandse) West-Indische Compagnie (WIC) een actieve rol in vervulde. Linksonder een postzegel van Senegal met het eiland Goré; rechts een Franse postzegel met de verwijzing naar werelderfgoedlijst van Unesco. We zien hierop ‘la maison des esclaves’ = huis van de slaven. De stadswandeling van deze regenachtige zaterdag vergeet ik overigens nooit meer.

West-Indische Compagnie
De West-Indische Compagnie (WIC) werd opgericht in 1621. Zij heeft zich vooral beziggehouden met de Trans-Atlantische slavenhandel. Dat ging als volgt. Vanuit Nederland vertrokken de WIC-schepen met Nederlandse producten zoals textiel, koperwaren en brandewijn naar West Afrika, naar de Goudkust. Hier had Johan Maurits van Nassau-Siegen in 1637 het fort Elmina op de Portugezen verovert. De WIC heeft jarenlang dit fort als centraalpunt van de slavenhandel gebruikt. De Nederlandse goederen werden daargeruild tegen goud en slaven. Hieronder een postzegel van Goudkust (Gold Coast, tegenwoordig Ghana) met het stempel ‘Elmina’, de kustplaats met het Nederlandse WIC-fort; daarnaast de Nederlandse WIC-vlag volgens Bowles’s naval flags 1783.

Bron: Wikimedia Commons

Vervolgens werden deze slaven door de WIC-schepen naar de slavenmarkt op Curaçao vervoerd. Daar werden ze verkocht aan handelaren, die ze onder andere in Suriname weer aan plantagebeheerders doorverkochten. Vanuit Curaçao en Suriname werden producten als ivoor, kleurstof, tabak en beverbont weer mee terug genomen. De slavenhandel door de West-Indische Compagnie (WIC) heeft jarenlang bijgedragen aan de status van de Nederlanden als economische wereldmacht. Hieronder twee postzegels uit Curaçao, waaronder een hoornblazer die de slaven optrommelt.

West-Indische Compagnie (WIC)
De WIC is vooral bekend geworden door haar activiteiten in de Trans-Atlantische slavenhandel. Zal dat de reden zijn dat er over de WIC geen postzegels zijn uitgegeven? De VOC (Verenigde Oost-Indische Compagnie) maakte echter zelf gebruik van slaven (lijfeigenen genoemd) en voerde al eerder slaventransporten uit. Van de VOC zijn er wel diverse postzegels uitgegeven.

VOC-schip Duyfken

Mauritshuis
Johan Maurits van Nassau-Siegen was degene die voor de WIC in 1637 het fort Elmina op de Goudkust veroverde op de Portugezen, waarna het als centrum voor de slavenhandel ging dienen voor de WIC. Naar hem is het Mauritshuis in den Haag vernoemd. Hij liet dit tussen 1633 en 1644 bouwen als stadspaleis. Door de groeiende maatschappelijke discussie over het slavernijverleden werd in 2017 de buste van Johan Maurits verwijderd uit de foyer van het Mauritshuis.

Rechtvaardiging in de Bijbel?
Als rechtvaardiging voor de slavenhandel deden de Westerse landen een beroep op het Bijbelboek Genesis 9, waarin de nakomelingen van Cham door zijn vader Noach vervloekt werden en dat ze ‘knechten’ zouden worden. Maarten Luther stelde dat Cham de stamvader was van alle kleurlingen en zijn zoon Kus de stamvader van de negroïde Afrikanen.

Gouden Koets
Er is momenteel discussie over het feit of de omstreden slavenpanelen op de Gouden koets
nog wel kunnen in deze tijd. Blijft de Gouden Koets een ‘Slavenkoets’ vroeg het Algemeen Dagblad zich af in een artikel in 2017.

Afschaffing Slavernij
Nederland schafte de slavernij in Suriname en de Nederlandse Antillen per 1 juli 1863 af middels de Emancipatiewet. Op die dag kregen zo’n 35.000 slaven in Suriname en 12.000 slaven op de Nederlandse eilanden in het Caribisch gebied hun vrijheid terug. Op postzegels van Suriname en de Antillen wordt hier met enige regelmaat aandacht aan besteed. Nederlandse postzegels zijn er niet over dit thema. Opmerkelijk eigenlijk, want Nederland verdiende destijds goed aan de slavenhandel.

Leiden en Slavernij
Leiden heeft geen grote rol gespeeld in de geschiedenis van de slavenhandel en slavernij. Dit kwam met name omdat Leiden geen belangrijke haven had, zoals bijvoorbeeld Amsterdam en Rotterdam. Leiden had wel een bloeiende lakenindustrie, en feit is dat ook Leids laken in West Afrika werd geruild tegen slaven. Het Leidse laken (wol) werd door de staalmeesters gekeurd en voorzien van een keurmerk, het Leidse lakenloodje. Deze zullen dus ook nog terug te vinden zijn in West Afrika.
U ziet hieronder een Leidse lakenloodje met de 2 Leidse sleutels.

Leidse Universiteit en slavernij
Ook de Leidse Universiteit hield zich lang afzijdig. Hoewel zij als motto heeft “Bolwerk van Vrijheid”, liet zij nauwelijks protest horen dat slavenhandel en slavernij indruisen tegen de menselijk waarden. Een uitzondering hierop was de dichter-predikant Nicolaas Beets (1814-1903). Hoewel hij in zijn boek Camera Obscura, dat hij in zijn studietijd in Leiden schreef onder het pseudoniem Hildebrand, het nog gewoon vond dat de familie Kegge rijk was geworden dankzij de slavernij, werd hij later een fel tegenstander hiervan. Hij was actief in de Utrechtse afdeling van de Nederlandse Maatschappij ter Bevordering van de Afschaffing der Slavernij. In 1856 schreef hij het boek ‘De bevrijding der Slaven’.

Nicolaas Beets

Slaafgemaakte
Ik ben deze blog begonnen met de vraag die ik als stadsgids kreeg van een Senegalees over slavenhandel in Leiden. Ik eindig deze blog ook weer in Leiden. Er is inmiddels een stadwandeling in boekvorm uitgegeven, genaamd ‘Sporen van de slavernij in Leiden’, geschreven door Gert Oostindie & Karwan Fatah-Black. De rector Carel Stolker van de Leidse Universiteit zei hierover: ‘Sporen van de slavernij in Leiden’ vertelt geen verhaal om trots op te zijn; maar ook dit verhaal hoort bij onze geschiedenis. In dit boekje las ik ook dat in Nederland tegenwoordig steeds vaker in plaats van ‘slaaf’ het begrip ‘slaafgemaakte’ wordt gebruikt. Dit doet meer recht aan de situatie waarin deze mensen terecht zijn gekomen. Ik ben het hier volkomen mee eens.

Op de laatste postzegel het huis van Anton de Kom. In 1934 schreef De Kom het beroemde boek ‘Wij slaven van Suriname’, waarin hij oproept tot vaderlandsliefde en nationalisme.

Bronnen: Stadswandeling boekje: Sporen van Slavernij in Leiden;
Wikipedia, diverse sites over slavenhandel en de WIC.
Lakenloodje: https://hemelop.nl/de-zegels/leidsche-hofjes/2019-sint-jacobshof/

Kijk in onze catalogus voor meer postzegels
• Historisch • Thematisch • Curaçao • Nederlandse Antillen • Boeken • Religie • Scheepvaart • UNESCO

Nieuwsgierig naar de nieuwste postzegel- en postzegelproducten?

(6 stemmen, gemiddeld: 5,00 uit 5)

Laden...