Bewustwording Nazi-aanhang/-verheerlijking

Vlak na de 2 Wereld Oorlog heeft Oostenrijk in 1946 met tentoonstellingen én postzegels geprobeerd de bevolking kennis te laten maken met de verderfelijke invloed van het Nazi-bewind in het land. Op welke indringende wijze heeft ontwerper Albert Chmielowski de boodschap van de afbraak van de Nazi-invloed op een postzegelemissie geëtaleerd (en verpakt) in negen postzegelafbeeldingen?

Te confronterende postzegels zijn afgekeurd. Komen te veel overeen met het verleden, dat verheerlijkt werd.

Met een beeldverhaal, waarin realistisch functionerende ‘werktuigen’ (als dolk, bezem, slang & hamer) een hoofdrol spelen, komt de afbraakmethode en de bewustwording ervan op een levendige en werkelijkheidsgetrouwe manier inzichtelijk tot stand. Voor een juiste begripsvorming is hierbij geen groot voorstellingsvermogen noodzakelijk. Reden? Met realistische voorwerpen worden Nazi-symbolen op een actief functionele wijze afgebroken, waardoor de postzegel-boodschap bij velen op een bijzonder directe, aansprekende en overtuigende wijze overkomt. ‘t Is als het ware een strip.

Visueel-analfabetisme bij beeldspelingen

Nederlandse postzegels bezitten meestal ook een boodschap, die niet met realistische afbeeldingen wordt opgevoerd, maar met symbolen / verbeeldingen. Bijzondere eigenschappen of facetten van het postzegelonderwerp worden op een iets andere manier geïnterpreteerd en vormgegeven, zoals dat in het spraakgebruik met woordspelingen ook gebeurt. Er is sprake van beeldspelingen, waarbij kennis van het postzegelonderwerp wel een vereiste is. Als een aantal onderwerp-aspecten wel bekend is, kan men zich echter afvragen: “Welk aspect is gekozen? Op welke manier is dat in beeld gebracht, verbeeld, tot stand gekomen en/of vormgegeven?”
Hier schuilt echter het probleem voor velen: “Hoe is met welk fragment de boodschap in de afbeelding op een verborgen wijze verwerkt? Hoe moet ik de boodschap van een ‘gesloten’ postzegel (als variant op gesloten boek) letterlijk ‘ontdekken’, ontdoen van de ‘sluier-bedekking’?”

Te bevooroordeelde benadering

Maarten van Rossem karakteriseerde in zijn 24e postcast van 5 februari 2021 de onbegrepen postzegel via zijn negatieve Van Rossem-methode: “De postzegeltraditie is door PostNL te grabbel gegooid, de nek omgedraaid en gecommercialiseerd. Gevolg? We hebben op ‘t ogenblik zulk ongelooflijk lelijke, smakeloze klote postzegels!”

Betere begripsvorming postzegel?

Hoe kom ik tot een betere begripsvorming van de postzegel, die niet overeenkomt met de visie van Van Rossem? Op een speels-creatieve en onbevooroordeelde wijze met de postzegel omgaan, enigszins overeenkomend met de associërende benadering van een cryptogram (cryptisch associërend denken vanuit verschillende invalshoeken).
De afbeelding dienen oplossend en bestuderend benaderd te worden en met kennis van het postzegelonderwerp bekeken te worden. Pas dan kan de verborgen boodschap zich misschien prijsgeven. Van een ‘gesloten’ postzegel ga je naar een ‘open’ en begrepen postzegel.

Zeggingskracht Nederlandse postzegels

In dit overzicht vang ik aan met de stringente tegenstelling ‘afbeelden – verbeelden’ en eindig met de moeilijk te onderscheiden tegenstelling ‘verbeelden – afbeelden’. Daartussen bevinden zich talrijke goed te onderscheiden tegenstellingen tussen beide visuele communicatiemethoden van de allegorie (en/of metafoor?), maar soms zijn het ook overgangsvormen van het een in het ander. Per postzegelonderwerp is de allegorisch uitwerking strikt ‘postzegel-onderwerp-gebonden’.
Het gemeenschappelijke is de cryptisch-associërende benadering van het postzegelonderwerp, die het postbedrijf in de twintiger jaren van de vorige eeuw heeft ontleend aan de Nederlandse schilderkunst uit de 17e, 18e en 19e eeuw. Hierover heb ik u geïnformeerd in het artikel ‘Naast veelzeggende Gabriël Metsu-postzegel ook dito filatelie?’ van 7 februari 2021 in deelhoofdstuk ‘Beeld-symbolische beeldtaal / beeldspraak’.

De afbeeldingen van draaiorgel (nvph 1226), kennis vergaren (nvph 1690) en bloembollenveld (nvph 1025) zijn redelijk werkelijkheidsgetrouwe en bewegingsloze afbeeldingen. Bij het tot stand komen van de afbeeldingen zijn oog en verstand er nauw bij betrokken.

De achterkant van het draaiorgel (nvph 3173) met draaiwiel, trom en orgelpijpen in combinatie met de zigzag-ponsbanden van een draaiorgelboek geven een verbeelding van de functie van een draaiorgel. Bij kennis vergaren (studeren) spelen verstand, hart, gevoel en doorzettingsvermogen een hoofdrol. De studeer-postzegel (nvph 1698) verbeeldt met boeken dat kennis vergaren letterlijk en figuurlijk een hoofdzaak is. De interpretatie van een bloembollenveld (nvph 2250) geeft een afstandelijke verbeelding (letterlijke en figuurlijke benadering) van de combinatie kleurverscheidenheid en bebouwde tuinbouwoppervlakte.
Bij verbeeldingen is sprake van een persoonlijk-dynamische verwerking, interpretatie, benadering en/of uitdrukking (expressie) van karakteristieke onderdelen van het postzegelonderwerp. Bij het tot stand komen van de verbeelding is vooral het gevoel er nauw bij betrokken.

Op de 100 jaar Arbeidsinspectie-postzegel (nvph 1441) staat het ‘meten’ van het abstracte begrip arbeidsomstandigheden centraal. Op de werkvloer zijn slijtagesporen van vroegere werknemers op de textuur van de planken zichtbaar. Hiermee wordt het tijdsbegrip ‘100 jaar’ opgevoerd. De wijzer, die van veilig (groen) naar onveilig (rood/gevaar) kan bewegen, meet de werkomstandigheden op de vloer, die door trillingen van de werkende arbeiders enigszins beweegt. In overdrachtelijke zin maakt deze wijzer ons ook wijzer. ‘Lucht – werkvloer’ verwijst naar het werk, dat binnens- of buitenshuis wordt verricht. Na inspectie worden goederen van een gele driehoek voorzien.

Naar aanleiding van de 100-jarige viering van de geboorte van Fiep Westendorp (1916 – 2004) heeft een Fiep-bus vijftig theaters, festivals, bibliotheken en scholen in ons land bezocht. Aansluitend daarbij is voor de kinderpostzegel-emissie 2016 (nvph 3473) een Engelse dubbeldekker als passend uitgangspunt gekozen, waarin afbeeldingen van een stel levendige Fiep Westendorp-karakters als passagiers is geplaatst. De actievoering met een bus tijdens de kinderzegel-verkoopperiode komt overeen met die uit vroegere jaren van de kinderzegel. Toen werd een rijdend autopostkantoor ingezet. De jubileumviering op het postzegelvel is dus inhoudelijk en gedifferentieerd voor jong en oud verbeeld.

Ballen van de KNBB-postzegel vervangen een aantal keren letters op de typografische postzegel. Deze ballen vertegenwoordigen de vier grote keu-sporten biljartcarambole, driebanden, pooi en snooker. Typografisch ontwerper André Toet: “Het vlak is gevuld met tekst als beeld en beeld als tekst.”
De lamp verbeeldt het besloten karakter van het spel en de stippellijn suggereert de weg van de bal. De zilverkleur verwijst naar bekers en bokalen, die professionals winnen. Biljartspeler met keu op het groene laken speelt actief met de bal.

In de donkerbruine achtergrondkleur (kleur jubileumlogo) is tekst uitgespaard in het onbedrukte wit. Een noot (door lettermisvorming ontstaan) wordt met de vijf verticaal geplaatste notenbalklijnen verbonden (als stokken van een muzieknoot), waardoor het karakter van klassieke muziek ontstaat. Het woord-spelende karakter wordt intens met het beeld-spelende karakter verbonden. Typografisch ontwerper André Toet: “Het vlak is gevuld met tekst als beeld en beeld als tekst.”
Notenschrift en -balk komen meer herkenbaar op zomerzegel 1979 en kinderzegel 1963 in beeld.

Door de systematische opstelling van de omtrekken van de damschijven (in twee kleuren) op de typografische dam-postzegel (nvph 2818) ontstaat het hokjespatroon van het dambord. Typografisch ontwerper André Toet: “Het vlak is gevuld met tekst als beeld en beeld als tekst.”
Het langdurig[e] kijken, tactiek en nadenken staat op de dam-postzegel centraal (nvph 1360). De koffiedamp en het damhoutje als koekje bij de koffie (waaruit een hap is genomen) illustreert de sfeer én tijdsduur van het gezelligheidsspel.

Voor een witte achtergrond van de isometrisch getekende kast met op de roze-kleurige deur (met opening) zijn de afbeeldingen van beide Europride-postzegels (nvph 3428/28) geplakt. Een frontaal afgebeelde slangenman/-vrouw staat met hoofd en armen achter de deur, terwijl het onderlichaam met benen ervoor zijn geplaatst. In de schematekening komt de persoonsopstelling als slangenmens (van de zijkant bekeken) beter zichtbaar over.
Met deze afwijkende lichaamshouding verbeeldt ontwerper Piet Paris op ingenieuze wijze letterlijk en figuurlijk het ‘uit-de-kast-komen’ van een homo en/of lesbienne (er voor uitkomen/coming out). (Zie ook postzegelartikel 3 juli 2016).

De afbeelding van de stolpboerderij op de Typisch Nederlands-emissie 2021 geeft een geïdealiseerde weergave van de boerderij. ’t Is een aantrekkelijke en verfraaiende afbeelding, die het gebouw boven de werkelijkheid verheft.
De afbeelding van het oorspronkelijke boerderij-type uit Friesland op de zomerzegel 1991 (nvph 1468) daarentegen geeft een geromantiseerde weergave van de boerderij in een lommerrijke omgeving.
Beide boerderijen zijn op een persoonsgebonden wijze verbeeld: geïdealiseerd en geromantiseerd. Beide methoden staan wel dicht bij het afbeelden (van de werkelijkheid). Met andere woorden de overgang van afbeelden naar verbeelden is soms vaag.

Einde vormgevingsbeleid met zeggingskracht

Door de PostNL-bezuinigingsronde is per december 2018 Julius Vermeulen als Adviseur Visuele Communicatie bij PostNL verdwenen. Daarmee worden ontwerpers niet meer begeleid tijdens ontwerpproces van de postzegel. Vermeulen wist met zijn specialistische kennis door op- en aanmerkingen in combinatie met praktische aanwijzingen het ontwerpproces te beïnvloeden en te optimaliseren, waardoor topprestaties tot stand kwamen met zeggingskrachtige postzegels.

Kijk in onze catalogus voor meer postzegels
• Nederland

Nieuwsgierig naar de nieuwste postzegel- en postzegelproducten?

(5 stemmen, gemiddeld: 4,60 uit 5)

Laden...