Grote voorstander van een dergelijke tentoonstelling was de bezettingsmacht van de Sovjet-Unie die van Wenen een communistische cultuurstad wilden maken. De Oostenrijkse politieke gevangene Viktor Matejka die door de Russische troepen was bevrijd uit het concentratiekamp Flossenbürg in Beieren en lid was geworden van de Cultuurraad van Wenen, mocht hierbij de plannen voor een tentoonstelling uitwerken. Hij ging samenwerken met de grafisch ontwerper Viktor Theodor Slama die de gehele tentoonstelling ging vormgeven samen het meer dan honderd mensen, architecten, kunstschilders, grafici, enzovoorts. Uitgangspunt was de gehele naziperiode dus vanaf de bezetting van Oostenrijk op 12 maart 1938 en de daaropvolgende ‘Anschluss’ uit te beelden. Op de eerste postzegel met de waarde van 5 Groschen is te zien hoe in 1938 de Duitse dolk met hakenkruis het hart van Oostenrijk doorboort.

De tweede postzegel in de waarde van 6 Groschen in de serie van acht stuks laat zien hoe de Oostenrijkse bezem na de bevrijding het hakenkruis van de nazi’s en de roedenbundel ofwel ‘fasces’ van fascistisch Italië wegveegt uit het land. Oorspronkelijk zou de tentoonstelling al in 1945 plaatsvinden maar door gebrek aan geld, materialen en mankracht moest dit worden uitgesteld.

De tentoonstelling moest plaatsvinden in het ‘Künstlerhaus’ aan de Karlsplatz in Wenen. Maar dit gebouw was beschadigd door de bombardementen van de geallieerden en vele ramen waren gebroken. Vervangend glas was schaars en kon niet snel worden gevonden.

Dat de bombardementen vernietigend waren zodat vele beroemde historische gebouwen werden getroffen, is te zien op de postzegel van 8 Groschen met een brandende St. Stephansdom, de belangrijkste kathedraal in Wenen. Door het uitstel ging men verder nadenken over de titel van de tentoonstelling die eerst ‘Antifascistische Overwinningstentoonstelling’ heette. Het woord ‘Overwinning’ beviel veel mensen niet. Wie had overwonnen? De titel werd gewijzigd in ‘Nooit vergeten!’, met als ondertitel ‘Antifascistische Tentoonstelling’.

Op de postzegel is een slang te zien met hakenkruissymbolen op de huid die gewurgd wordt door een vuist. De opening van de tentoonstel-ling vond plaats op 14 september 1946 in bijzijn van de Bondskanselier van Oostenrijk, Leopold Figl, vertegenwoordigers van de Oostenrijkse regering, de burgemeester van Wenen, Theodor Körner en vele vertegenwoordigers van de geallieerde bezettingsmachten.

Binnen drie maanden hadden al meer dan 260.000 mensen de tentoonstelling in het ‘Künstlerhaus’ bezocht. De entreeprijs bedroeg 1 Schilling, inclusief amusementsbelasting! Dat laatste was wel erg wrang. In zeer realistische beelden, waarbij vooral met behulp van collages was gewerkt, werden de verschrikkingen van de oorlog, de misdaden van het fascisme en het Nationaal Socialisme uitgebeeld. Meer dan 135.000 geregistreerde voormalige Oostenrijkse NSDAP-leden, de Nationaalsocialistische Duitse Arbeiderspartij, ontvingen een zeer dringende uitnodiging voor een bezoek aan de tentoonstelling en het ondersteunende programma voornamelijk bestaande uit lezingen. Zo konden zo ‘goede punten’ verwerven als ‘bewijs’ dat ze hun nazistische ideeën hadden afgezworen. Deze uitnodiging werd echter door slechts enkele duizenden ‘leden’ aanvaard. Tijdens de tentoonstelling waren een catalogus en een gedenkboek verkrijgbaar.

Op de postzegel van 42 Groschen is te zien dat tastbare herinneringen aan het nazi verleden van Oostenrijk worden vernietigd onder andere door het slopen van gedenktekens waarop het hakenkruis is aangebracht.

De postzegel van 1 Schilling laat de overwinning zien van de Oostenrijkse burger waarbij de handboeien zijn verbroken en twee vingers zijn opgeheven om trouw aan de Oostenrijkse vlag te zweren.

Op de laatste postzegel, met de waarde van 2 Schilling, is het Oostenrijkse staatswapen te zien, de adelaar, die uit de as van het hakenkruis opstijgt  en zo de wedergeboorte van Oostenrijk symboliseert.

De uitgiftedatum van de serie postzegels was bepaald op 16 september 1946. De oplage was 800.000 series in vellen van 50 stuks. In de officiële aankondiging van de serie van acht postzegels, ontworpen door de Oostenrijkse kunstenaar Alfred Chmielowski, waren echter twee postzegelontwerpen opgenomen die op het laatste moment door de geallieerde bezetter werden verboden. Het waren de postzegels van 5 Groschen en 12 Groschen die een afbeelding toonden van twee bliksemschichten die Oostenrijk troffen en een masker met afbeelding van Hitler die een doodskop moest afdekken. Alfred Chmielowski werd op 22 april 1896 geboren in Olmütz – het huidige Tsjechië – en overleed op 23 juli 1967 in Wenen.

Het teken van de gevreesde SS, de ‘Schutzstaffel’ in de vorm van de bliksemschichten en de afbeelding van Hitler werden, toen de postzegels al waren gedrukt door de Staatsdrukkerij in Wenen, met zeer veel spoed vervangen door twee nieuwe ontwerpen. De postzegel van 5 Groschen werd vervangen door de landkaart van Oostenrijk die doorboord werd met een dolk en de zegel van 12 Groschen door een geheel nieuw ontwerp met een hand achter prikkeldraad en de letters KZ, Konzentrationslager. Daarmee werd de verschrikking van de in Oostenrijk aanwezige concentratiekampen in onder andere Mauthausen herdacht. Naar Mauthausen werden ook honderden Nederlandse Joden, opgepakte geheim agenten en verzetsstrijders gedeporteerd die hier omkwamen. Meer dan 95.000 gevangenen vonden hier de dood. De twee verboden postzegels moesten onmiddellijk worden teruggenomen en vernietigd. Omdat de distributie van de serie postzegels al op gang was gekomen kwamen toch exemplaren ‘op de markt’. Voor de twee zegels worden grote bedragen neergelegd door verzamelaars. De tentoonstelling werd na sluiting in Wenen ontmanteld en naar Linz gebracht, vlak bij Mauthausen. De bedoeling was dat de expositie in alle hoofdsteden van de ‘Oostenrijkse Bundesländer´ zou werden tentoongesteld. Na Linz in oktober 1947 volgde nog Innsbruck maar daarna werd de expositie voorgoed opgeborgen. Net als de serie postzegels die nauwelijks op poststukken voorkomen en ongebruikt dan wel op verzoek gestempeld vooral in de albums van verzamelaars zijn verdwenen.

Kijk in onze catalogus voor meer postzegels
• Historisch • Oostenrijk • Sovjet Unie • Tweede wereldoorlog

Nieuwsgierig naar de nieuwste postzegel- en postzegelproducten?

(7 stemmen, gemiddeld: 4,86 uit 5)

Laden...