Opleiding en docentschap
Thorbecke studeerde letteren aan de Universiteit Leiden en promoveerde in 1820. Na zijn promotie vertrok hij als privaatdocent naar Duitsland, waar hij familie had wonen. Geldzorgen dreven hem terug naar de Nederlanden, waar hij in 1825 benoemd werd tot buitengewoon hoogleraar aan de Universiteit Gent. Als gevolg van de Belgische opstand in 1830 moest hij die stad verlaten. Een jaar later werd Thorbecke benoemd tot hoogleraar diplomatie en moderne geschiedenis aan de Universiteit van Leiden. In Leiden gaf hij onder andere college over de Grondwet. De universiteiten van Gent (uit 1817) en Leiden (uit 1575) zien we op onderstaande postzegels.

Politicus en architect van de Grondwet
Van 1845-1850 was Thorbecke lid van de gemeenteraad in Leiden en deed hij ervaring op in de lokale politiek. Als voorzitter van de Grondwetscommissie was Thorbecke in 1848 grondlegger van de Nederlandse parlementaire democratie. Deze commissie was door koning Willem II ingesteld met als opdracht een nieuwe Grondwet te ontwerpen. De eerste Grondwet van 1814 regelde het ‘soeverein vorstendom’. Daarna kwam in 1815 een nieuwe Grondwet in verband met de samenvoeging met België en de daarop volgende Grondwet van 1840 was nodig in verband met de afsplitsing van België. De Grondwet van Thorbecke uit 1848 was van een geheel andere orde: de constitutionele monarchie werd ingevoerd. In 2014 gaf PostNL 2 postzegels uit met het thema ‘200 jaar Grondwet’. Op de zegels zien we Koning Willem Alexander die trouw zweert aan de Grondwet, en Koning Willem I, die na de nederlaag van Napoleon in 1813 bij Leipzig, werd ingehuldigd als ‘soeverein vorst’ van de Verenigde Nederlanden, met als gevolg de eerste Grondwet in 1814.

De nieuwe Grondwet bevatte bijna volledig het werk van Thorbecke. Door de invoering hiervan kwamen er rechtstreekse verkiezingen en ministeriële verantwoordelijkheid. De parlementaire rechten werden uitgebreid en de mogelijkheid van Kamerontbinding werd ingevoerd. Deze Grondwet maakte van Nederland een moderne staat. De nieuwe Grondwet werd ingevoerd op 3 november 1848. In 1998 werd postaal herdacht dat deze Grondwet 150 jaar bestond, met de tekst: ‘de burger en de staat’. Vanzelfsprekend ontbreekt Thorbecke niet op deze postzegel.

De staatsman Thorbecke
Thorbecke was drie maal Minister van Binnenlandse Zaken. Dat was toen een ministerie met een zeer breed takenpakket. Naast binnenlands bestuur vielen ook landbouw, handel en nijverheid, armenzorg, onderwijs, waterstaat en volksgezondheid hieronder. Dat volksgezondheid toen ook onder Thorbecke viel, verklaart waarom hij op onderstaand frankeermachinestempel staat: ‘125 jaar Staatstoezicht op de Volksgezondheid’ uit 1990. Dit toezichtsorgaan was opgericht in 1865 en toen was Thorbecke de Minister van Binnenlandse Zaken waar de volksgezondheid dus ook onder viel.

De positie van minister-president bestond nog niet, maar het was voor iedereen wel duidelijk wie de leider was van deze kabinetten. Daarom spreekt men van de drie Kabinetten-Thorbecke. Het derde kabinet-Thorbecke duurde van 4 januari 1871 tot en met 4 juni 1872, de dag waarop hij overleed aan de gevolgen van longontsteking.

Vrouwenkiesrecht
Indirect was Thorbecke ook betrokken bij het Vrouwenkiesrecht, hoewel dat pas in 1917 (het recht om te kiezen) en 1919 (het recht om gekozen te worden) werd ingevoerd. Dit kwam met name door de activiste Aletta Jacobs. Thorbecke had in 1871 toestemming gegeven dat Aletta Jacobs werd toegelaten (als eerste vrouwelijke student) op de universiteit van Groningen. Tot die tijd werden vrouwen niet geschikt geacht om te studeren. Vrouwen hadden andere kwaliteiten vond men toen. Ze waren goed in het verzamelen van stof. Vijf dagen voor zijn dood regelde Thorbecke per telegram dat Aletta Jacobs als eerste vrouwelijke student ook examens mocht afleggen aan de universiteit. Aletta Jacobs werd bekend door haar strijd voor vrouwenrechten en vrouwenkiesrecht. Op onderstaande fdc (1979) over 60 jaar Vrouwenkiesrecht zien we haar links op de envelop afgebeeld staan. Ik vermoed dat Aletta ook één van de dames op de postzegel is, maar dat weet ik niet zeker.

Leiden en Thorbecke
Thorbecke studeerde in Leiden, zat er in de Gemeenteraad en schreef in zijn woning aan de Garenmarkt een groot deel van de Grondwet 1848. Gelukkig wisten de postbodes in Leiden wel waar hij woonde, dus onderstaande (franco) brief van 29 maart 1835 uit Dresden aan “Monsieur J.R. Thorbecke à Leijden en Hollande” was voldoende dat deze op het juiste adres bezorgd werd.

Herdenking
100 jaar na de dood van Thorbecke vond er in 1972 een nationale herdenking voor hem plaats in Leiden. Hiervoor werd er een postzegel uitgegeven met zijn bekende uitspraak ‘er is meer dan voorheen in de wereld te doen’. Links op onderstaande fdc staat: ‘Deze woorden zijn ook in 1972 nog aktueel’. Ik wil daar aan toevoegen: In 2021 zijn deze woorden ook nog heel actueel! Thorbecke gebruikte deze woorden in 1844 tijdens een lezing over het hedendaags staatsburgerschap. In zijn lezing constateerde Thorbecke dat de verhouding van het individu tot de staat flink veranderde. Private privileges brokkelden snel af. Vooral de snelheid hiervan viel de Leidse hoogleraar op. ‘Er is meer dan voorheen in de wereld te doen’ hield hij zijn publiek voor.

Even tussendoor: Johannes Schalekamp van stadspost Leeuwarden zag deze postzegel als een kans om de prijsstijging van de postzegels van de PTT aan de orde te stellen. Hij liet een soortgelijke protest-zegel drukken met de tekst ‘er is meer dan voorheen aan de PTT te voldoen’.

De officiële herdenking van de grootste staatsman die ons land heeft voortgebracht vond op 2 juni 1972 plaats, in aanwezigheid van Koningin Juliana in de monumentale Pieterskerk in Leiden. De bijeenkomst was sober en indrukwekkend tegelijk. ‘Eén van de zeer groten uit de Nederlandse geschiedenis’, aldus werd Thorbecke getypeerd door minister-president mr. B. W. Biesheuvel, en een trouw en onvermoeid dienaar van het algemeen belang. Thorbecke was eigenlijk te groot voor zo’n klein land. Dat Thorbecke tegenstanders had, werd ook aangehaald in de Pieterskerk. Eduard Douwes Dekker, ook bekend als Multatuli, die ‘één van de hardnekkigste vijanden’ van Thorbecke was, noemde hem ‘een uitgedroogde wettenfabrikant’. Hieronder Multatuli op de postzegel, met daarop ook zijn bekende uitspraak: ‘de roeping van de mens is mens te zijn’.

Vernoemingen etc.
De Universiteit Leiden reikt sinds 1992 jaarlijks de Thorbeckeprijs uit aan de meest welsprekende politicus. https://nl.wikipedia.org/wiki/Thorbeckeprijs
Ook in Leiden hangt op het woonhuis van Thorbecke aan de Garenmarkt 9 een gevelsteen met zijn naam. In dit huis schreef Thorbecke een groot gedeelte van de Grondwet. Tevens gaf hij les aan studenten achter dit huis in zijn tuinhuis. Nu is het een studentenhuis.

Foto Willem Hogendoorn

Diverse scholengemeenschappen zijn naar Thorbecke vernoemd, zoals die in Utrecht.

In Amsterdam is het Thorbeckeplein vernoemd naar hem. Hier staat ook zijn standbeeld (van Ferdinand Leenhoff) dat werd onthuld op 18 mei 1876, vier jaar na de dood van Thorbecke.
Een groot-staatsman verdient een groot monument. Dat we zien op deze maximumkaart .

Zal PostNL Thorbecke in 2022 herdenken met een postzegel dat hij 150 jaar geleden is overleden?

Bronnen: Met dank aan Hans van der Lelie voor de afbeelding van de Dresden-envelop uit 1835.
https://nl.wikipedia.org/wiki/Johan_Rudolph_Thorbecke

1844: Thorbecke bepleit sociale vooruitgang

https://www.digibron.nl/viewer/collectie/Digibron/id/tag:RD.nl

Kijk in onze catalogus voor meer postzegels
• Historisch • België • Nederland • Boeken • Heraldiek • Koningshuizen

Nieuwsgierig naar de nieuwste postzegel- en postzegelproducten?

(5 stemmen, gemiddeld: 4,80 uit 5)

Laden...