b) In het eerst kwart van de vorige eeuw was de PTT-hoofdleiding niet bijster ingenomen met de vormgeving van o.a. het meubilair, brievenbussen, drukwerk en postzegels. Alles moest een meer moderne en aansprekende uitstraling krijgen. Voor de postzegelvormgeving werden toonaangevende kunstenaars aangetrokken om postzegels te ontwerpen. Daarbij werd naar schilderijen uit voorgaande eeuwen gekeken. De PTT-opvattingen van 100 jaar geleden hebben voor het enige postbedrijf de basis gelegd voor de inhoudsvolle postzegel!

c) Op 11 februari organiseert PostNL voor genodigden een Postzegel Webinar met o.a. aandacht voor een filatelistische terugblik op 2020 en een vooruitblik op 2021. Daarbij komen sowieso het uitgifte- en het vormgevingsbeleid (met inhoudsvolle postzegels) aan de orde. Hierop kan slechts een relatief kleine groep reageren waaronder ik zelf. Heeft u ook constructieve ideeën? Plaats uw reactie na lezing hieronder, waardoor meer meningen en inzichten aan de orde komen. De resonantiewaarde wordt door uw medewerking aanmerkelijk groter. Wellicht wordt uw briljant idee of voorstel wel beloond.

1) Brieflezende vrouw

Schilder Gabriël Metsu (1629 – 1667) heeft omstreeks 1665/67 het genreschilderij ‘Brieflezende vrouw’ (52,5 x 40,2 cm) geschilderd. Het schilderij hangt in de National Gallery in Dublin.

1) Een elegant geklede vrouw (enkele tegels van je af op de voorgrond) leest met aandacht een brief bij een venster in gewaagd daglicht. Ze heeft daarbij voor een kort moment het handwerk eventjes aan de kant gelegd. Een dienstmeisje naast haar met de envelop nog in de hand schuift het gordijn voor het schilderij aan de kant, waarop een woelig zeegezicht met twee schepen staat. De blik van de dienstbode is op het schilderij gericht.

2) In dit alledaags rustige, huiselijke genretafereel / interieur herkenden tijdgenoten meteen de juiste duiding. Talrijke niet meteen opvallend verborgen en betekenisvolle details verwijzen naar een gespannen sfeer, waarin de hoofdpersoon de juist ontvangen liefdesbrief (als teken van leven van de geliefde) zit te lezen, die de dienstbode bij de voordeur van iemand heeft ontvangen.

2) Beeld-symbolische beeldtaal / beeldspraak

In het schilderij met de brieflezende vrouw met naast haar een dienstbode in een huiselijke en rustige atmosfeer zijn talrijke, weinig opvallende deelafbeeldingen aanwezig. Achter deze afbeeldingen schuilt inhoudelijke informatie over amoureuze contacten van de hoofdpersoon met een geliefde:

• Een spaniël met rood strikje, kijkend naar de dienstbode, symboliseert huwelijkse trouw en loyaliteit. De hond als verlengstuk van de hoofdpersoon vertolkt het dramatische en communicatieve deel van het schilderij.
• Een cupido met pijlen op de emmer verwijst naar de liefde.
• Het uitgetrapte muiltje op de vloer leeft ook met de liefde te maken.
• Het gedeeltelijk zichtbaar geschilderde zeegezicht met woelige golven verwijst naar een stormachtige relatie. In allegorieën is een schip (nu nog aanwezig in benaming huwelijksbootje) een aantrekkelijk startpunt om gevaren, emoties en onzekerheden in de liefde (via de omweg van de allegorie of metafoor) te verduidelijken.

• Een schip verbeeldt de man als minnaar in liefdesonderwerpen. Via een schilderij is hij toch, maar niet zichtbaar aanwezig. In figuurlijke zin is hij speelbal van de wisselvalligheden in de liefde. In deze rol vervult hij op het schilderij het klassieke Griekse ideaal van eenheid in plaats, tijd en handeling.
• De oude schoenen, waarop het dienstmeisje loopt, verwijzen naar liefde en hoop voor een goede terugkeer / binnenkomst van de geliefde van de hoofdpersoon.
• Het wegschuiven van het gordijn toont (geheime??) ontluikende, prille liefde tussen de vrouw des huizes en de briefschrijver.
• De overdadig geplooide rok en het schilderijgordijn komen met elkaar overeen. Het verschuiven en optillen van gordijn zijn toespelingen op de hofmakerij en vervolghandelingen daarop.
• De vingerhoed op de voorgrond verbeeldt het verzaken en afkeren van huishoudelijke verplichtingen.
• De voorover hangende spiegel verbeeldt hoogstwaarschijnlijk een onbekend facet van de liefde. Ongetwijfeld zijn er nog meer aanwijzingen op het schilderij verwerkt

In de 16e, 17e en 18e eeuw waren emblemataboeken, bestaande uit een onderwerp, afbeelding en onderschrift, bijzonder geliefd bij gegoede burgerij (als ‘Praatjes bij Plaatjes). Het embleem of zinnebeeld kon letterlijk en/of in overdrachtelijke zin opgevat en uitgelegd worden (dubbele bodemfunctie). Het ontdekken en doorgronden van de betekenis en bedoeling van deze versluierende en moraliserende raadselspelletjes was aantrekkelijk. De boeken hebben de inhoud van allegorische getinte etsen, schilderijen en literatuur beïnvloed. Ze bevatten de sleutels om de erin ‘verstopte’ zeggingskracht’ te begrijpen.

Bij dit paneel hoort een tegenhanger/pendant, een tweelingwerk van Metsu, namelijk ‘De briefschrijver’. Een jonge manspersoon schrijft voor een open venster aan een tafel met daarop een sterk geplooid tafelkleed een brief. Ook hierbij een schilderij op de achtergrond. De twee elkaar aanvullende doeken doen denken aan een stripverhaal.

3) Huwelijksmoraal!

In de Gouden Eeuw nam men in hogere burgerlijke kringen het niet al te nauw met de huwelijkse plichten. De huwelijkse moraal kwam meermalen in aanraking met toespelingen op geheime op buitenechtelijke liefdesrelaties en heimelijke amoureuze contacten van gehuwden. Een getrouwde vrouw was toen vanwege het door de buitenwereld opgelegde waarde en normenpatroon vergaand geïsoleerd van de buitenwereld. De opgelegde eenzaamheid in de huiselijke benauwdheid hield bepaald geen rekening met de sociale verlangens en behoeften van de vrouwen. Door ‘overspel’ via de brievencultuur ‘ontvluchtte’ ze heimelijk het isolement, waarin ze een dienende taak ter meerdere eer en glorie van haar man moest vervullen.

4) 100-jarige Postzegel-vormgevingsbeleid (1921 – 2021)

De Nederlandse PTT met algemeen-secretaris Mr. Jean Francois van Royen als initiator, is het eerste overheidsbedrijf in ons land geweest dat naar een goede vormgeving van al zijn uitingen heeft gestreefd. Naast [reclame]drukwerk, brievenbussen en meubilair nemen de postzegels (met postzegelbeleid) er een belangrijke plaats van in. Door Van Royen’s inspanningen raken vooraanstaande kunstenaars direct of indirect betrokken bij de vormgeving van PTT.

Omstreeks 1948 krijgt het PTT-vormgevingsbeleid een officiële status bij de PTT. De Dienst Esthetische Vormgeving (DEV) wordt opgericht, die tot 2002 onder de naam Kunst en Vormgeving (K&V) heeft bestaan.
Na een bezuinigingsronde bij PostNL in 2017 met het ontslag van grafisch vormgevingsbegeleider Julius Vermeulen met z’n creatieve geest, is het vormgevingsbeleid – naar mijn mening – flink achteruitgegaan met de uitgave van talrijk inhoudsloze, nietszeggende postzegelemissies.

Julius Vermeulen (1953) heeft als PostNL-Adviseur Visuele Communicatie talrijke ontwerpers tijdens het postzegel-ontwerpproces begeleid, maar zelf ook postzegels ontworpen, zoals o.a. de kinderpostzegels 2014 & 2015 en mode en Muze 2016. Over de skater in het Vondelpark (fotograaf Maya Pejic), als vertegenwoordiger van bekende en minder bekende kinderen op kunstwerken in het Rijksmuseum, vermeldt Vermeulen: “Dynamisch, de jeugd letterlijk ten voeten uit. Met de diagonaal, in wit uitgespaarde tekst komt nog meer spanning in het beeld.”

• Vooraf karakteriseerde Vermeulen het te verwachten PostNL-emissiebeleid na zijn vertrek: “Ik ben bezorgd over het voortbestaan van de postzegel als kunstuiting in de toekomst. De postzegel zal generieker gaan worden, algemener, minder gespecialiseerd en professioneel. Minder kunst een meer – letterlijk – appels, peren en kastelen!”

• In NRC van 25 januari 2017 stond een uitspraak van de ontwerpbegeleider: “Ik hoop vurig dat toegankelijke kalenderplaatje niet de overhand op postzegels zullen krijgen. PostNL steekt minder geld en energie in postzegels!”

• Het postzegelblog-artikel ‘Voortbestaan Nederlandse postzegels ná Julius Vermeulen’ van 23 december 2018 heeft hieraan uitgebreid aandacht geschonken.

• Het maandblad Filatelie heeft er destijds ook aandacht aan deze filatelistische actualiteit van ons land geschonken.

5) Vormgevingsbeleid met zeggingskracht!

De topontwerpers wisten in tegenstelling tot eerdere emissies op voorstel van Van Royen postzegels met zeggingskracht te ontwerpen. Dit betekent in praktische zin dat er een of meer deeleigenschappen van het postzegelonderwerp op een of andere ‘duistere, niet-direct-in-het-oog-springende-manier’ via de vormgeving in de postzegelafbeelding zijn verwerkt.
Hiermee is de postzegel niet meer een mooi voor het oog aantrekkelijk plaatje geworden, maar een postzegel met een inhoudelijke allegorische boodschap. Met deze toegevoegde meerwaarde neemt de zeggingskracht van de postzegel inhoudelijk danig toe.
Deze meerwaardige zeggingskracht is ook in talrijke 16e, 17e en 18e-eeuwse historische, genre, religieuze en mythologische schilderijen aanwezig, zoals o.a. in de ‘Brieflezende vrouw’ van Gabriël Metsu.

Er bestaat echter één beperking voor een juiste begripsvorming, zowel bij het schilderij als bij de postzegel. Er dient wel enige kennis aanwezig te zijn van het schilderij- en postzegelonderwerp om het te kunnen duiden. Als de kennis ontbreekt of niet toereikend is, zal het schilderij en de postzegel een gesloten boek blijven.

6) Motivatie

U zult zich ongetwijfeld afvragen waarom toch deze gedetailleerde ogen-openende aandacht voor de 61 cent de Priority-postzegel (nvph 2246) met daarop een detail van een schilderij van Gabriël Metsu.
De vormgeving en uitvoering van schilderij en postzegels komen met elkaar overeen. In beide creaties zijn verborgen aanwijzingen verwerkt, die inhoudelijk toegevoegde meerwaarde aan beide geeft. Tegenwoordig worden weinig hoogwaardige ontwerpers door PostNL aangezocht postzegels te ontwerpen. Hierdoor ontstaan wel mooi ogende fotografische postzegelafbeeldingen, maar zonder ook maar enige zeggingskracht.

7) Emissies 2020/21: vormgeving, onderwerpkeuze & emissie-omvang

• Enige van de recent uitgegeven Beleef de ‘Natuur-postzegels Dwingelderveld’ zijn buitengewoon geschikt voor een VVV-informatiefolder van Dwingelderveld om toeristen te trekken. Eerder uitgegeven postzegels van deze emissie zijn uitermate aantrekkelijk door de herkenbaarheid voor de organisatie van teldagen van vogels (daarin zijn een te ver doorgevoerde specialisatie aanwezig), bloemen, paddenstoelen enzovoort, enzovoort.
• De politie zou met fietsfragmenten-zegelafbeeldingen ongetwijfeld ingenomen zijn met de foto’s als er gefixeerde vingerafdrukken op zouden staan. Opsporing en aanhouding zou dan een fluitje van een cent voor hen zijn geweest.
• De Decemberzegels 2020 zijn ontleend aan de Vondels-verkoopcatalogus van kerstornamenten. Loesje Donner-Raedts als mede-eigenaar-bezitter van Vondels heeft kerstboomdelen aan de catalogusfoto’s toegevoegd.

8) Waarvoor ik [te] idealistisch ijver?

• Het voert uiteraard te ver alle emissies 2020 op te voeren en te bespreken, waarin de fotografie domineert. Toch een verzoek over fotografisch samengestelde emissies. Deze redelijk goedkope ontwerpmethode graag minder frequent opvoeren door vermengingen met ets, tekening en/of collage.
• Ik heb het idee dat PostNL betreffend de onderwerpkeuze de voeling met het leven, de huidige maatschappij met de daarin voorkomende actuele problemen in 2020 en 2021 geen zicht meer heeft. Aan actuele onderwerpen als sociaal-maatschappelijke, culturele, economische, sportieve onderwerpen (met de ermee samenhangende herdenkingen, congressen & activiteiten) wordt minimaal [inter]nationale aandacht besteed. In 2020 is er alleen aandacht aan de herdenking 75 jaar bevrijding besteed, in 2021 tot dusver aandacht voor 50-jarige koningin Maxima. De Metsu-postzegel heeft destijds wel aandacht geschonken aan de actualiteit.
  De opmerking ‘geen-voeling-hebben-met’ heeft niet alleen te maken met de onderwerpkeuzes, maar ook overduidelijk met het frankeergebruik van de postzegel. Conclusie? Het bestaansrecht van de postzegel is daarmee feitelijk achterhaald. De postzegel is al een anachronistisch gebruiksvoorwerp geworden!

• De emissie-omvang van 10 postzegels per vel is te groot. Zes postzegels per vel is voldoende. Bovendien vindt overlapping daarin plaats. Niet alleen per vel, maar ook per aantal emissies. Zie daarvoor ‘Typisch Nederlands’ en ‘Beleef de Natuur’ uit emissies ‘Roofvogels’ en ‘Boerenlandvogels’.

9) Tot slot: input van u?

PostNL geeft heel veel emissies per jaar uit. Daarmee is de filatelie een belangrijke financiële inkomstenbron. De filatelist, die ruim 90 procent van de missies koopt, mag daarvoor toch wel een tegemoetkoming van het postbedrijf verwachten/eisen?

Vandaar dat ik van u als postzegelblog-lezer en van mede-collega-verzamelaars, die de blog nog niet lezen, ook uw inbreng verwacht. Het kan immers ons aller belang zijn. De filatelie zit in de bloei van het verval!

Kijk in onze catalogus voor meer postzegels
• Nederland

Nieuwsgierig naar de nieuwste postzegel- en postzegelproducten?

(3 stemmen, gemiddeld: 5,00 uit 5)

Laden...