1) Koningin Juliana (1909 – 2004): permanente postzegel & Inhuldigingspostzegel

Grafisch ontwerper Sem Hartz ging ervan uit dat Juliana met een summiere afbeelding van een diadeem haar koninklijke waardigheid c.q. uitstraling op een postzegel wel zou willen accepteren.

Helaas de 10 cent postzegel ‘met-diadeem-in-het-groen’ werd door Juliana niet op prijs gesteld. Ze keurde het af: “Ik ben er niet van gecharmeerd.” De gehele eerste oplage is op enkele postzegels na vernietigd. Een sober ontwerp zonder diadeem is ontstaan. Op de donkere achtergrond is niet sprake van soberheid. Integendeel, op speelse wijze is een gedeeltelijk repeterend monogram ‘J’ en ‘R’ (Juliana Regina) met daarboven een kroontje aangebracht.

Een jaar voorafgaand aan de langlopende serie frankeerzegels is op 7 september 1948 de ‘Inhuldigingszegels Koningin Juliana’ (nvph 506/07) in ruitvorm met vier olijke hoeken uitgegeven. Met dit “gewaagd-frontale-postzegelontwerp” bestaat voor het eerst de mogelijkheid dat de toeschouwer van de postzegel ooglijk contact legt met koningin Juliana.

Rondom de ruitvorm zijn twee rijksleeuwen en een stampartij van een appelboom met takken en oranje-appeltjes aangebracht. In het voorontwerp van deze bijzondere postzegel heeft typografische ontwerper Sem Hartz Juliana van een meer opvallend diadeem voorzien, dat door nieuwe koningin uiteraard ook niet goed werd bevonden.

Zie ook het artikel Frontaal & naar links kijkende Juliana-postzegelportretten (3) van 18 februari 2018.

Frontaal & naar links kijkende Juliana-postzegelportretten (3)

2) Overige Oranje-staatshoofden

Passend bij deze informatieve uitlating van de sober afgebeelde koningin Juliana vraag ik me af: “Hoe is het gesteld met de meer of minder persoonlijke uitstraling en het uiterlijk vertoon (met/zonder koninklijke attributen) van de overige Oranje-vorsten: Willem III, Wilhelmina, Beatrix en Willem-Alexander op een postzegel?”

3) Koning Willem III (1817 – 1890): permanente postzegel

Op de eerste Nederlandse postzegel staat de beeltenis van koning Willem III, welke overeenkomt met die van een munt. De koning kijkt gelijk de munt naar rechts. De vormgeving van de postzegel is geënt op de traditie van de penningkunst, waarvan het reliëf kenmerkend is. Het koninklijke portret is in een ovaal gekantelde munt (medaillon) gevat omgeven door lauwertakken als randversiering. Als uitgangspunt van het portret diende een schilderij van Nicolaas Pieneman. Afgezien van het reliëf-portret van de koning bezit de postzegel een klassiek-symmetrische indeling.
Op de eerste postzegels staat de gebruiksnaam ‘postzegel’ als informatieve duiding van het nieuwe frankeermiddel. De landsnaam ontbreekt, terwijl de rode en de blauwe postzegel met het wit van de zegelrand naar de kleuren van de Nederlandse vlag verwijzen.

3a) Koninklijke kijkrichtingen

De eerste emissie (nvph 1/3; 1852) van ons land met de naar rechts kijkende koning Willem III werd in de postzegeldrukkerij van de Rijks Munt in Utrecht gedrukt. Bij de druk van de postzegel sloot men zich aan bij de numismatische traditie van de munt. In de gekantelde, ovaalvormige ‘munt’ werd het portret van de naar rechts kijkende vorst gevat. Een in die tijd geldende fatsoensregel schreef voor dat een vorst niet ‘van-het-poststuk-mag-afkijken’. Het gevolg hiervan was dat een postzegel linksboven op een envelop geplakt diende te worden.

Tijdens de regeerperiode van Willem III wisselt de kijkrichting van de koning op de postzegel. Reden? De rechtshandige stempelaars kunnen efficiënter en vlugger een postzegel rechtsboven op de envelop afstempelen. Door deze praktische reden is de kijkrichting van Willem III op de postzegel veranderd van rechts naar links kijkend. De fatsoensnorm blijft hierbij bestaan: de koning kijkt met achting naar de geadresseerde.
In 1888 vond voor het eerst in de postzegelhistorie een vorstenwisseling plaats. Bij munten is het gebruikelijk bij wisseling van een vorst dat de opvolger van kijkrichting verandert. Deze traditie werd toen ook op de postzegel toegepast. Het jeugdportret van Wilhelmina met hangend haar kijkt in tegenstelling tot haar vader naar rechts. De fatsoensregel ‘van-het-poststuk-afkijken’ blijft hierbij dus achterwege!

4) Koningin Wilhelmina (1880 – 1962): Inhuldigingspostzegel & tronende figuur

De schouders van de naar links kijkende Wilhelmina (en profil) met een duidelijk zichtbaar diadeem op de Inhuldigingspostzegel (nvph 49) zijn door de donzen kraag van de hermelijnen mantel bedekt. Het portret van de koningin (en profil) bevindt zich in een ovaalvormige cartouche, die door ornamenten omlijst wordt bestaande uit gebogen decoratief weelderige en spiegelbeeldige opsmuk met een kroon (als koninklijke bekroning) met aan weerskanten gekroonde wapenschilden met een leeuw daarin.
Ons staatshoofd wordt niet gekroond, zoals in Engeland, maar ingehuldigd.

4a) Verheven tronende figuur

Wellicht is Van Konijnenburg *) voor het postzegelontwerp van de tronende figuur (koningin?) met scepter en rijksappel op een verhoging met daarboven een baldakijn, uitgegaan van de barok (als kunststijl), waarin o.a. op een weelderige manier (waarin het gevoel van de schilder domineert) de invloed en grootsheid van de Franse zonnekoning Lodewijk XIV (1638 – 1715) op meerdere schilderijen wordt verbeeld.

Misschien heeft het schilderij Lodewijk XIV ontvangt de Doge van Genua in Versailles (1685) van Claude Guy Halle voor typografisch ontwerper Aarts een rol gespeeld. De Franse koning als hoogwaardigheidsbekleder, op een verhoging zittend, ontvangt een ondergeschikte, de nederige, diep buigende Doge.
De verbeelde en afstand scheppende tegenstelling tussen Lodewijk XIV en de nederige onderdaan is ook op deze postzegel te vinden. Het zijn de tronende figuur (zittend op een verhoging met traptreden en vloertegels op de voorgrond) en u als toeschouwer van de postzegel (anno 1923)!

Deze allegorische postzegel (met een licht – donker effect, dat diepte en ruimte suggereert) symboliseert niet alleen de soevereiniteit van het Koninkrijk der Nederlanden, maar ook de verheven waardigheid van het staatshoofd. Uiterlijke symbolen als rijksappel (bol met daarboven een kruis) en scepter (gezag) verbeelden de imponerende macht en invloed van koningin Wilhelmina.
De gebiedende uitstraling van de in strakke lijnen uitgevoerde figuur met streng gestileerde plooien in de kleding met indringende blik verhoogt het koninklijke imago (uitstraling). De top van de gelijkbenige driehoekscompositie bevindt zich in het gezicht/hoofd, waardoor de indringende blik nog meer wordt geaccentueerd.
Vanaf de start van het Nederlandse koningschap is er enorm veel veranderd. De koning[in] was nog het middelpunt van de natie, zoals de tronende figuur uitstraalt. Met bijstelling en actualisering van regels en wetten rond de koninklijke familie is de rol van de koning op dit moment gereduceerd tot een representatieve kantlijnfunctie.

*)
In 1921/22 gaf Van Konijnenburg schilderlessen aan koningin Wilhelmina, die realistische landschappen wilde leren schilderen. Het persoonlijke contact tussen schilder en koningin leverde voor Van Konijnenburg op dat hij op koninklijke voorspraak de zilveren regeringsjubileumserie mocht ontwerpen!

4b) Portret koningin Wilhelmina met kroon

1. Een naar links kijkende en van de kijker afgewend gezicht van koningin Wilhelmina (en profil) met koraalsnoer in het haar gestoken is dominerend en contrasterend oplichtend vóór een donkerkleurig achtergrond geportretteerd.
2. Op de ornamentele achtergrond wordt op een ‘recht-lijnige’ & gestileerd vereenvoudigde wijze het actiemoment verbeeld, waarbij twee schuin opgestelde symboolfiguren met armen en handen een plat uitgevoerde kroon boven het hoofd van koningin Wilhelmina verheffen / ondersteunen. Beide figuren zijn in lang geplooide gewaden gedrapeerd.
3. Het portret van de rijkelijk ‘gekraagde’ koningin wordt aan de basis door een levendig golvende en krullende banderol-decoratie afgesloten, die door een ring is gestoken.

Kijk in onze catalogus voor meer postzegels
• Thematisch • Nederland

Nieuwsgierig naar de nieuwste postzegel- en postzegelproducten?

(7 stemmen, gemiddeld: 5,00 uit 5)

Laden...