Zoals u ongetwijfeld weet, is er in 1994 een postzegel (nvph 1612) uitgegeven met daarop een afbeelding van het interieur van het planetarium (het oudste en enig nog werkende ter wereld), dat wolkammer Eise Eisinga (1744 – 1828, 250e geboortejaar) vanaf 1774 in zijn woonhuis in Franeker heeft gebouwd. Met dag- en maanwijzers toont Eisinga ons de beweging van het zonnestelsel aan het plafond van zijn huiskamer al ruim twee eeuwen aaneen.
Eise & Pietje
Minder bekend is zijn vrouw Pietje Jacobs, waarmee Eise in 1769 is getrouwd. Ze was net 21 jaar en had weinig benul van de wereld en nog veel minder van de hobby van haar man, die buitengewoon sterk geïnteresseerd was in de beweging van de sterren en hemellichamen in het heelal. Door zelfstudie aan de Academie van Franeker (na Leiden de tweede universiteit van ons land) in wiskunde en astronomie had hij zijn kennis verworven en praktisch in een ministelsel met planeten weten te verwerkelijken.
7-jarig bouwhistorie planetarium
Het vervolg over Pietje en haar man Eise staat in de Leeuwarder Courant van 24 juni 2020: “Ze kwam erachter dat iets niet in de haak was toen haar man op een dag de gereedschapskist open klapte en het huis begon te vertimmeren tot een planetarium, een schaalmodel van ons zonnestelsel met alle planeten tot en met Saturnus. Uranus was al ontdekt, maar ze hadden nog niet door dat dat een planeet was. Dat was pas toen het werk klaar en te laat was om de buren te vragen mee te doen.
Gevel van het Koninklijke Eise Eisinga Planetarium (predicaat Koninklijk in 2006 gekregen) in Franeker.
Portret van Eise Eisinga in zijn woonkamer met het zonnestelsel aan het plafond, geschilderd door W.B. van der Kooi in 1827.
Voormalige conservator Terpstra, bijgenaamd Harke Planeet, geeft een rondleiding.
Excentrisch rad voor de maanbeweging en uurwerk.
Zeven jaar lang sloopte Eise de woning en het scheelde maar weinig of hij had een slinger in hun bedstee gehangen. Dag en nacht draaide en tikte het om haar heen en haar man haalde bezoek naar binnen, kom erin mensen, kijk omhoog en let niet op Pietje. Zij mocht de bollen oppoetsen en haar mond houden. Als ze zou zeggen dat de planeetbanen om de zon ovaal zijn en niet rond, dan kon ze een tik krijgen met de wolkam. Na twintig jaar huwelijk stierf Pietje uitgeput.”
Het mechanisme van het slingerwerk wordt door negen gewichten aangedreven. Via houten hoepels en schijven met tienduizenden handgesmede spijkers worden alle planeten op hun eigen snelheid rondgedraaid.
Aanleiding bouw planetarium
Op 8 mei 1774 zou een bijzondere samenstand van planeten plaatsvinden. In de vroege ochtend zouden Mercurius, Venus, Mars, Jupiter en de maan dicht bij elkaar aan de hemel staan. Er werd door een dominee uit het dorp Bozum beweerd dat door de onderlinge krachten van deze hemellichamen de aarde uit haar baan geslingerd zou worden en in de zon zou verbranden.
Amateur-astronoom Eise Eisinga heeft met het twee eeuwen oude en nog steeds perfect werkende planetarium (‘t is het enige én oudste nog werkende planetarium!) bewezen dat de bevolking van toen niet bang hoefde te zijn voor de beweerde rampspoed.
Fanatieke hobbybeleving!
De sterk uit de hand gelopen hobby van Eise Eisinga doet me denken aan opmerkingen en uitspraken van echtgenoten van postzegelverzamelaars en dan met name van die filatelisten, welke zich terdege en intensief bezighouden met de postzegel.
Uitspraken van echtgenoot/-note:
- “Filatelie is én blijft voor mij een ver-van-mijn-bed-show!”
- “Jammer mijn man wordt oud. God-zij-dank stopt hij met de filatelie!”
- “Als ik de kans krijg, kieper ik de hele zooi weg in een container!”
- “Hij/zij steekt uren, dagen, maanden, jaren in zijn mega-tijd opslurpende hobby, terwijl ik er ook nog ben! Hij is voortdurend en constant in denken en doen bezig met zijn postzegels, albums, catalogi en historisch en actueel naslagwerk in combinatie met correspondentie per mail en daarop aansluitende telefoongesprekken. De postzegel ‘beheerst’ hem/haar continu! Waar bevind ik me . . . bij hem/haar?”
Filatelie bestaat niet alleen uit vergaren, verzamelen en postzegelonderzoek, maar ook uit het najagen van achtergronden van postzegels.
Met de inleiding over de ‘historische hobbyist uit Franeker’ en mijn persoonlijke, behoorlijk sterk aangescherpte omschrijving (voor de duidelijkheid aldus hierboven verwoord) en die van anderen over uitspraken, bewustwordingen en/of constateringen, waardoor gezamenlijke activiteiten in de loop der tijd meer en meer op de achtergrond raken, vraag ik u als betrokken verzamelaar over de ‘tegenstelling’ tussen u en uw levenspartner:
“Herkent u zich enigszins in deze beschrijving? Heeft u er weet van dat u iets te overdreven belangstelling heeft voor de filatelie? Durft u hieronder een instemmende, erkennende en/of bekennende reactie te plaatsen?
Ik ben benieuwd, maar verwacht op kort termijn geen antwoord. Reden? De vraagstelling moet voorlopig nog bij u indalen. U als lezer én geïnterviewde wordt er te confronterend mee overdonderd. Pas na ‘lang intern beraad’ zal er een reactie geplaatst kunnen worden, is mijn inschatting. Toch ben en blijf ik benieuwd naar uw reactie. Ik kijk er naar uit. Ik heb geduld.”
P.S.
Voor zover ik me kan herinneren is er in de filatelistische pers aan het sociale aspect van de filatelie en de beleving ervan karig, weinig of in het geheel geen aandacht besteed. U kúnt er uiteraard wel een draai aangeven.
Kijk in onze catalogus voor meer postzegels
• Historisch • Thematisch • Nederland • Nederland
Nieuwsgierig naar de nieuwste postzegel- en postzegelproducten?
Kijk dan bij Collect Club.
(6 stemmen, gemiddeld: 5,00 uit 5)
Laden...
Reacties (11) Schrijf een reactie
Ondanks dat ik filatelist ben, herkennen mijn vrouw en ik ons niet hierin.
Filatelie was voor mij een ontspannende afleiding van een drukke baan,
en nu ik niet meer behoef te werken doe ik minder aan de filatelie.
Verzamelen, jeugdleider, bestuurslid, presentator, schrijver van artikelen,
bezoeker van beurzen, alles gedaan, maar alles gedoceerd en geen verslaving.
De enige verslaving die de filatelie mij heeft gebracht is een thema-verzameling over drugsverslaving.
Keuzes maken is hierbij belangrijk. Geen ongebreidelde verzamelwoede, maar
heel bewust een paar thema’s verzamelen.
Doen wat je zelf leuk vind dus voor
mij geen (wedstrijd) tentoonstelling, want jurering zorgt alleen maar voor depressiviteit.
Dus wel filatelist, maar geen overdreven belangstelling. En geen financieel winstbejag, wat weggeven geeft meer voldoening.
Wanneer je meer dan vijftig jaar getrouwd bent en elkaar de ruimte hebt gegeven, dan is het niet nodig om er lang over na te denken.
Ik beleef nog steeds veel plezier in de filatelie en mijn vrouw is DAAR blij mee.
Wanneer ik niet meer weet waarover ik moet schrijven dan wordt het tijd dat er iemand tegen me zegt: Stop ermee!!
Al vanaf jonge leeftijd heeft het verzamelen van postzegels mij geboeid totdat de periode aanbrak van verkering, militaire dienst en het zoeken naar een baan. Maar toen mijn toenmalige verkering en ik getrouwd zijn heb ik mijn hobby filatelie weer opgepakt terwijl mijn echtgenote met een hobby begon: het verzamelen van porseleinen beeldjes van de figuurtjes van Beatrix Potter en Peter Rabbit. Door de filatelie hebben mijn echtgenote en ik vele reizen gemaakt in Europa en ver daarbuiten. Als landscommissaris met medeneming van verzamelingen van andere filatelisten die deelnamen aan internationale tentoonstellingen en als jurylid op internationale tentoonstellingen. En mijn echtgenote ging vrijwel altijd mee op reis. Overigens heb ik in mijn contacten met verzamelaars wiens verzameling ik heb moeten beoordelen, nooit een depressieve deelnemer te woord hoeven te staan! Met een duidelijke uitleg en opbouwende kritiek kan men heel veel bereiken. Mijn echtgenote en ik hebben dus beiden een boeiende hobby waarbij vele internationale contacten mogelijk zijn en wij waardering hebben voor elkaars enthousiasme. Geen wanklank, maar begrip, dat is het sleutelwoord, naar mijn mening.
@ Cees. Dat jij geen depressies bij inzenders veroorzaakt, geloof ik direct. Toen ik na de Bondscursus filatelie informeerde of jurylid iets voor mij zou zijn, zei de geachte bondsafgevaardigde letterlijk: je moet eerst zelf geëxposeerd hebben om de teleurstelling over een negatieve beoordeling zelf ervaren te hebben. Begrijp je dat ik toen ben afgehaakt en alleen heb meegedaan aan promotie-tentoonstellingen waar het publiek mocht zeggen wat zij ervan vonden?
@Cees
Ben er niet depressief van geworden maar vergeten doe ik het nooit.
Ik denk te weten wie je bent en schrijf hier alleen maar:
EINDHOVEN 1997
@Piet, graag met mij contact opnemen: janssec@xs4all.nl want mij staat niks bij van Eindhoven.
Cees, ik hoop dat uw e-mailaccount een goede spamfilter heeft.
Ik dacht dat we het over mogelijke relatieproblemen zouden hebben?
Het gaat – zo heb ik nu begrepen – helemaal niet over een postzegeltentoonstelling of over het jureren of beoordelen van inzendingen, dus sluit ik dit af met deze mededeling. Ik heb inderdaad een goede spamfilter omdat mijn e-mail adressen (Ik heb er drie) toch al bekend zijn.
Leeuwarder Courant 22 december: “Samenstand Jupiter en Saturnus vormen ook in het Planetarium in Franeker één licht, dat Eise Eisinga in 1774/78 bouwde. ’t Is wat, aldus directeur Warmenhoven, nu hij de nauwe samenstand aan het plafond niet live in het Planetarium aan publiek kan laten zien!
Beide planeten staan in werkelijkheid overigens wel honderden miljoenen kilometers van elkaar.”
In het artikel ‘Eenthousiasme van Eise Eisinga’ staat achtergrondinformatie. Op kort termijn hoop u te informeren over planetarium B, het vervolgplan van Eisinga dat groter, mooier en uitgebreider zou moeten worden.
Schrijf een reactie
(registratie is niet nodig)