Aanvankelijk werd naar het Zwitserse emissiebeleid gekeken met de Pro Juventute-weldadigheidszegels met daarop provinciale kantonwapens en portretten van geleerden en kunstenaars uit Zwitserland. Stuk voor stuk onderwerpen die niets met de hulpverlening van een kind hebben te maken. Op voorstel van Algemeen Secretaris mr. J.F. van Royen van het PTT-postbedrijf werd schilder Harm Kamerlingh Onnes (1893 – 1985) in 1929 gevraagd kinderpostzegels te ontwerpen met afbeeldingen, die met de hulp- en steunverlening van het kind hebben te maken. Hij startte daarbij met en eisenpakket waaraan kinderzegelafbeeldingen dienen te voldoen.

Kinderzegels 1929

Aanvang crisisperiode

De periode tussen beide wereldoorlogen, interbellum 1919 – 1929, kenmerkt zich door een betrekkelijke vrede en stabiliteit. Er ontstond een klimaat van enig vertrouwen en optimisme in de toekomst.

1. In deze periode verschijnen drie kleurrijke kinderpostzegelemissies 1925, 1926 en 1927 met redelijk hoge ontwerp- en drukkosten.
   Vanaf augustus 1929 doemden al economische voorboden op van de Zwarte Donderdag tot Zwarte Dinsdag (24 t/m 29 oktober 1929) toen de aandelenbeurzen in Amerika en Europa in elkaar klapten. Er kwam een run op het geld van de spaarbanken.
2. De Nederlandsche Bond tot Kinderbescherming, geschrokken door de beurscrash en achteruitgang van de economie, trof meteen maatregelen. Safety first! Geen uitgifte van vier verschillend uitgevoerde kinderzegel-afbeeldingen, waarmee hogere ontwerpkosten zijn verbonden als die van één ontwerp.
3. Als gevolg van de kostenbesparing op het ontwerp zijn in 1929 alle kinderzegels van een en dezelfde afbeelding van een kind zittend op de rug van een dolfijn voorzien. Door de lagere ontwerpkosten verwachtte het Comité de kinderzegelopbrengst te stabiliseren.

Een regeringsvereiste

De uitgifte van weldadigheidspostzegels dienen op aanvraag van de organiserende Bond tot Kinderbescherming bij het staatsbedrijf der PTT ingediend te worden. Als regel stelde de aristocratische regering dat ‘postzegel-aanvragende-partijen’ de ontwerp- en drukkosten zelf moeten betalen.

Kritiek onderwerpkeuze kind 1928

De Algemeen Secretaris mr J.F. van Royen van het PTT-postbedrijf was het niet eens met de keus vier geleerden op de kinderpostzegels 1928 te plaatsen: “De postzegel dient zóó worde getekend dat men verwachten mag dat de afbeelding bij het grote publiek in de smaak zal vallen en vooral dat uit de postzegel blijke het bijzondere karakter.”
Overleg over de afbeeldingen vooraf met de Bond is noodzakelijk. Deze kritiek heeft voor 1928 geen gevolg gehad, de daaropvolgende emissies des temeer.

Eisenpakket voor kinderzegels

Van Royen verordonneerde dat er een relationeel verband tussen de kinderzegelafbeelding en het doel van de bijslag diende te bestaan. Schilder Harm Kamerlingh Onnes (1893 – 1985) is gevraagd de kinderzegels 1929 te ontwerpen, waarbij de postzegelafbeelding iets met het leven van een kind heeft te maken. Anders gesteld voorstelling en uitgiftedoel van de kinderzegels ondersteunen elkaar. Een uiterlijk ‘eisenpakket’ dat Kamerlingh Onnes op schrift stelde, moet aan een aantal voorwaarden voor 1929 en volgende jaren voldoen:

1. Het karakteristieke van een kind laten uitstralen.
2. Het gegeven ‘bescherming bieden aan’ dient aanwezig te zijn. Daartoe plaatste de ontwerper het kind ’te midden van de gevaren des levens naar zijn bestemming laten brengen op den rug van een zeedier’. De dolfijn symboliseert de begrippen veiligheid en  vriendschap.
3. De afbeelding moet zo beknopt mogelijk zijn. Alleen de kenmerkende hoofdzaak met weinig details.
4. Dieptewerking dient te worden vermeden. En vlakke, en-profil-tekening maakt van het kind met dolfijn een overzichtelijk, pictogram-achtig en decoratief teken.
5. Een rustige en overzichtelijke vlakverdeling.
6. Eenkleurig zonder kleurnuances.
7. Cijfers en letters dienen goed leesbaar te zijn. Een bijzonderheid hierbij is het ontbreken munteenheid-aanduiding.
8. De harde kleuren van de postzegels moeten elkaar op een poststuk niet storen; dus een harmonisch kleurgebruik.

Bovenstaand ‘acht punten pakket’ is in de loop van de ontwerpperiode van de kinderzegels 1929 tot stand gekomen na een reeks ontwerpschetsen, die met gevarieerde ontwerp- en beeldmateriaal zijn uitgevoerd. Daarbij is een variatie aan tekentechnieken aan te wijzen als ecoline-, aniline-, waterverf-, plakkaatverf- en/of Oost-Indische inkttekeningen. Veel ontwerpmateriaal van de schilder is in het familiearchief bewaard gebleven, waardoor een redelijk visueel beeld van het vormgevingsproces kan worden gemaakt.

Je kunt feitelijk stellen dat met deze kinderemissie in 1929 met een gestructureerd stappenplan over de kinderzegel-uitvoering (opgezet door Kamerlingh Onnes) de kinderzegelactie écht van de grond kwam en doelgericht met afbeelding, tekst en boodschap geheel op het kind was gericht, dat zorg, begeleiding en steun nodig had/heeft.

Grote variatie aan voorontwerpen

Oriënterende onderwerpen als voorlopers op het definitieve postzegelontwerp, waarbij het strand een rol speelt:

1. Tweemaal een gevel van een kindertehuis. Op het vergrote voorontwerp staat het kindertehuis verhoogd op het duin op de achtergrond. Het kind met vier strandstoelen staat op de voorgrond.
2. Strandgezicht met kindertehuis op het duin met trap geflankeerd door zandhopen met vlaggetjes.
3. Een man met buikorgel en band om de hals, kind met moeder, vier kinderen/meisjes.
4. Kinderwagens in verschillende uitvoeringen (zelfs tweekleurig) met meisje en grote strik in haar. Baby in wieg.
5. Een lichamelijk kwetsbaar meisje in rolstoel (donkere & lichte achtergrond).
6. Een meisje op een schommel (lichte & donkere achtergrond).

Er bestaat een grote verscheidenheid van een kind op een meestal rechts gericht hobbelpaard. Soms zijn kind en hobbelpaard en profil afgebeeld. Een enkele keer ziet het kind je toch frontaal aan. De achtergronden zijn of licht, of donker gekleurd.

Eenkleurige voorlopers van het definitieve postzegelontwerp, waarbij het kind zich laat voortbewegen door een zwaan of een dolfijn.

1. Zwaan met kind op de rug. De achthoekige kadervulling geeft het voorontwerp een volle en drukke uitstraling.
2. Zwaan met kind op de rug en schematische waterimpressie én wolkaanduiding.
3. Dolfijn met ‘adem-fontein’ uit spuitgat en kind op de rug.
4. Geschubde dolfijn met kind op de rug. Varianten in schematische wateraanduiding.

In de kinderzegeljaren 1930, 1931 en 1932 bestonden de missies uit vier verschillende afbeeldingen per serie. In de periode 1933 t/m 1941 bezat iedere emissie maar één afbeelding wel verschillend in kleur en frankeerwaarde. De invloed en uitwerking van de crisis deed zich steeds beter voelen: het kostenplaatje moest zo laag mogelijk.

Aanvulling op ‘Handboek Postwaarden Nederland’

Dit artikel kan als een informatieve en aanvulling beschouwd worden van het onvolprezen en steeds meer omvangrijker wordende filatelistische standaardwerk ‘Handboek Postwaarden Nederland‘. In het hoofdstuk Weldadigheidszegels 1929 ‘Voor het kind’ (C10) staan twee afbeeldingen (afb.2 [kind met poppen & kind op hobbelpaard] en afb. 3 [kind op schommel, kind op zwaan & kind op dolfijn]), die meer gedetailleerd met afbeeldingen en informatieve tekst danig worden uitgebreid.
Binnen redelijk kort termijn zal het Handboek uitgebreid worden met het hoofdstuk Weldadigheidszegels 1930 ‘Voor het kind’ met de jaargetijden-kinderpostzegels: lente [jong kind], zomer [kind met hond], herfst [Sint Chistoffel] & winter [kerstkribbe].

Kijk in onze catalogus voor meer postzegels
• Thematisch • Nederland • Nederland

Nieuwsgierig naar de nieuwste postzegel- en postzegelproducten?

(11 stemmen, gemiddeld: 4,00 uit 5)

Laden...