« Korfbal-postzegel? Met achtergrondkennis een veelzeggende postzegel met meerwaarde.

In kort bestek…(168) België herdenkt 75e verjaardag strip Suske en Wiske »

Home » Bloggers » Randy Koo » Design van het Derde Rijk in het Design Museum Den Bosch

Design van het Derde Rijk in het Design Museum Den Bosch

24 februari 2020, 16:35 uur - Randy Koo

Meer dan 100.000 bezoekers hebben de expo Design van het Derde Rijk bezocht in Den Bosch. De expo, die verlengd is, is te zien tot en met 1 maart 2020. Eerder hadden diverse recensenten afgevraagd of het wel een goed idee was om zo’n expo te organiseren. Museumdirecteur Timo de Rijk meldde dat er een lacune was in de geschiedenisboeken over het design van het Derde Rijk voor de periode 1933-1945. In deze blog worden een aantal thema’s besproken die ook in de expo te zien zijn: Zeppelin, Olympische Spelen 1936, Leni Riefenstahl, NSDAP, swastika, hakenkruis, Volkswagen Kever, Auschwitz.

Post Views: 2.330

Zeppelin

Reclameposter met zeppelin, circa 1933. Bron: Münchner Stadtmuseum, Sammlung Reklamekunst.

Een zeppelin is een stijf, sigaarvormig luchtschip bestaande uit een lichtgewicht (aluminium) skelet met daarin zakken die zijn gevuld met een licht gas. Hij is genoemd naar de grote pionier van het luchtschip, graaf Ferdinand von Zeppelin.

Kenmerk van een zeppelin is dat het omhulsel stijf is. De vorm is daardoor niet afhankelijk van de gasdruk in de draagcellen. In de praktijk worden slappe luchtschepen in het algemeen ook wel zeppelins genoemd. Zelfs kleine kabelballonnen die de vorm van een luchtschip hebben, worden vaak aangeduid als zeppelin.

De met gas gevulde zakken, draaggascellen genoemd, werden in de meeste zeppelins gevuld met waterstofgas. Het skelet van een zeppelin is door een stoffen bekleding beschermd tegen weersinvloeden. Onder het skelet hangt een commandogondel en een aantal motoren voorzien van propellers waardoor het zich actief kan verplaatsen. Door deze motoren is een zeppelin veel minder afhankelijk van de wind dan een ballon, die alleen met de wind kan meedrijven. Aan de staart van de zeppelin bevinden zich de hoogte- en richtingsroeren. De eventuele passagiersverblijven bevinden zich ofwel in een aparte gondel onder het midden van de romp of zijn gecombineerd met de commandogondel. In latere zeppelins bevonden de passagiersverblijven zich in het inwendige van de romp waardoor de zeppelin een betere stroomlijn kreeg.

Tussen 1932 en 1937 ontstond een uitgebreide dienstregeling van vaarten over de Atlantische Oceaan met de LZ-127 Graf Zeppelin en de LZ-129 Hindenburg. De Duitsers wilden het brandbare waterstof liever vervangen door helium. Het grootste bezwaar was echter dat helium alleen door de Verenigde Staten geleverd kon worden, en de Amerikanen weigerden het gas te leveren omdat ze er in het interbellum – men keek al met argusogen naar Adolf Hitler – niet van overtuigd waren dat het gas alleen voor vredelievende doeleinden gebruikt zou worden. Na de ramp met de Hindenburg, zou het de doodssteek voor de zeppelins worden.

Toen op 6 mei 1937 de met waterstof gevulde zeppelin Hindenburg (LZ-129) tijdens de landing op Lakehurst (bij New York, Verenigde Staten) in brand vloog, waarbij 36 mensen omkwamen, onder wie de bekende zeppelinpromotor Ernst Lehmann, viel het doek voor de zeppelins. De overgebleven schepen LZ-127, LZ-130 en de onvoltooide LZ-131 werden gesloopt.

Olympische Spelen 1936 en Leni Riefenstahl

De Olympische Zomerspelen van de XIe Olympiade werden in 1936 gehouden in Berlijn, Duitsland. Berlijn was in 1931 door het IOC verkozen boven Barcelona. Berlijn had 43 stemmen gekregen, Barcelona 16.

Poster OS Berlijn 1936. Bron: Münchner Stadtmuseum, Sammlung Reklamekunst.

Toen Adolf Hitler in januari 1933 aan de macht kwam als Rijkskanselier, gingen er stemmen op om de Spelen te verplaatsen (in de Verenigde Staten was er zelfs een campagne daartoe opgestart) of ze te boycotten. Avery Brundage, de voorzitter van het Amerikaans Olympisch Comité, sprak zich echter uit tegen een verplaatsing van de Spelen en kreeg daarbij de steun van Pierre de Coubertin.

Hoewel de Spelen aan Berlijn werden toegekend voordat de nazi’s aan de macht kwamen in Duitsland, zag de overheid de Spelen als een uitgelezen mogelijkheid om haar nationaalsocialistische ideologie uit te dragen. Men nam een voorbeeld aan de manier waarop de Italianen het WK voetbal twee jaar eerder hadden gebruikt als propaganda voor hun systeem.

De regisseuse Leni Riefenstahl (1902-2003) draaide tijdens de Spelen haar film ‘Olympia’. De film bestaat uit twee delen: ‘Fest der Völker’ en ‘Fest der Schönheit’. Het is een vier uur durend verslag van de Olympische Spelen in Berlijn en Garmisch. Hoewel er in het buitenland ook protesten te horen waren werd de film in Parijs op een filmfestival bekroond. De film ‘Olympia’ past in de Körperkultur, de verheerlijking van het menselijk lichaam, maar dan vooral van de Arische mens. Net als ‘Triumph des Willens’, die tijdens een Rijkspartijdag in Neurenberg werd opgenomen, wordt de film door velen gezien als nazipropaganda. Leni Riefenstahl bleef tot haar dood betogen dat het haar uitsluitend om de esthetiek van de sport te doen was geweest. De film Olympia gebruikte een aantal van de technieken, die nu nog gebruikt worden bij het filmen van sportevenementen.

Poster film Olympia. Bron: Andere Tijden.

Zie ook Andere Tijden: https://anderetijden.nl/programma/1/Andere-Tijden/aflevering/459/Leni-Riefenstahls-Olympia

Duitsland domineerde de Spelen, maar de overwinningen door atleten van andere landen lieten zien dat de nationaalsocialistische ideologie matig naar voren kwam. De grote ster van de Zomerspelen van 1936 was de zwarte hardloper Jesse Owens, die vier gouden medailles won. De Amerikaan won de sprint op de 100 m en de 200 m, de 4×100 m estafette en het verspringen. Hitler was niet blij met de zegereeks van Owens en verliet het stadion. Vaak wordt gezegd dat Hitler dit deed om te voorkomen dat hij Owens moest feliciteren, de hand schudden, of de medaille omhangen. Dit is onjuist, het protocol voorzag hier niet in en Hitler had zelfs toegezegd geen winnaars te feliciteren. Het was ook nooit de bedoeling geweest dat Hitler iemand de medailles om zou hangen.

Rep de Guinee (2002): OS Berlin 1936, affiche, Jesse Owens en Pierre de Coubertin

NSDAP, swastika en hakenkruis

De Nationaalsocialistische Duitse Arbeiderspartij (NSDAP, Nationalsozialistische Deutsche Arbeiterpartei) was de partij die op 24 februari 1920 ontstond uit de Duitse Arbeiderspartij (DAP, Deutsche Arbeiterpartei). De NSDAP had als politieke ideologie het nationaalsocialisme, een mix van extreem nationalistische en extreem racistische denkbeelden, met als boegbeeld Adolf Hitler. De partij kwam in 1933 in Duitsland aan de macht met behulp van propaganda die appelleerde aan de wraakgevoelens onder de Duitse bevolking en door terreur tegen en intimidatie van politieke tegenstanders. Tot de eerste regeringsdaden behoorden de beknotting van de vrijheid van meningsuiting en het verbieden van andere politieke partijen.

Verkiezingsposter van de NSDAP, 1932. Bron: Münchner Stadtmuseum, Sammlung Reklamekunst.

Hitler en zijn aanhangers waren zo enthousiast over hun nieuwe vaandel met het oude “Germaanse” motief dat “de uitwerking ervan was als de uitwerking van een brand.” In deze beginjaren werd er nog geëxperimenteerd met verschillende soorten hakenkruisen en op foto’s en illustraties uit deze periode zijn dan ook verschillende varianten te zien van het nazisymbool. De later zo bekende vlag van nazi-Duitsland werd pas halverwege de jaren 20 door Hitler persoonlijk ontworpen. Hij zette een zwart rechtswijzend hakenkruis in een witte cirkel op een felrode achtergrond, naar de kleuren van de vlag van het Duitse Keizerrijk (zwart-wit-rood). Het kruis werd door Hitler een achtste slag gedraaid, om het vernieuwende van zijn nationaalsocialisme te accentueren.

Swastika uit het hindoeïsme.

De vlag van nazi-Duitsland.

De swastika, ook wel bekend als het hakenkruis, is een symbool in de vorm van een kruis met aan alle uiteinden een haak. Het is een in de loop van de geschiedenis vaak gebruikt teken in allerlei culturen wereldwijd en staat in het algemeen voor levenskracht, geluk of heiligheid. Zo is het een van de heiligste tekens in het hindoeïsme en jaïnisme en wordt het ook gebruikt in het boeddhisme. Het symbool (卐) komt echter ook voor op vroegchristelijke graftomben in de catacomben bij Rome, op Romeinse schilden (scuta), op Griekse en Romeinse mozaïekvloeren uit de oudheid, en op houten klompen van Noorse Vikingen uit de vroege middeleeuwen.

Volkswagen Kever

Bij de entree / hal van de expo zie je prominent de Volkswagen Kever. De Volkswagen Kever werd gebouwd van 1938 tot 2003. Het is de bekendste Volkswagen, de bekendste Duitse auto, en in het algemeen een van de bekendste auto’s ooit. Tot 1967 werd hij Typ 1, 1200, 1300 genoemd (naar de motorinhoud in cc), maar in de volksmond werd hij, vanwege de vorm, kever genoemd, waarna de fabrikant die naam zelf ook ging gebruiken. Van de Volkswagen Kever zijn er meer dan 20 miljoen wagens geproduceerd van 1937 tot 2003 en is daarmee de langst en de meeste geproduceerde wagen op eenzelfde platform.

Volkswagen Kever bij de entree expo.

De Kever was een combinatie van ideeën, die door Ferdinand Porsche – die van Adolf Hitler opdracht kreeg een auto voor het volk te maken – werden samengebald. Grote delen van de auto zijn echter niet door Porsche, maar door Béla Barényi en/of Erwin Komenda ontworpen. Beiden claimen de originele bedenker van het concept te zijn. Volgens anderen zou de Hongaarse Jood Josef Ganz de ontwerper zijn. Het blijft vooralsnog onduidelijk wie de werkelijke bedenker was van het concept “Kever”.

De kenmerkende viercilinderboxermotor van de Kever, die achter in de auto is geplaatst, werd ontworpen door Franz Reimspiess. Hitler maakte het mogelijk tot productie over te gaan (zie: Kraft durch Freude), maar door de oorlogsindustrie was er weinig mogelijkheid om de Kever als volksauto te introduceren. Het concept werd meer als propagandamiddel gebruikt. Pas na de oorlog kwam de productie echt van de grond.

De eerste prototypen hadden geen achterruit. Bij het testen werd hierover geklaagd en werden er twee kleine ruitjes geplaatst. De ruitjes leken een beetje op de glazen van een bril, en daarom worden de eerste Kevers wel Brilkevers genoemd.

Van de Volkswagen Kever zijn in totaal 21 529 464 exemplaren gebouwd. De Kever was hiermee in 2003 de op één na meest verkochte wagen ter wereld (na de Volkswagen Golf). De laatste klassieke Volkswagen Kever werd gebouwd op 30 juli 2003 in Puebla, Mexico. De productie van de Kever is stilgezet, maar er worden nog wel bouwpakketten verscheept vanuit Mexico en onderdelen blijven nog zeker tien jaar leverbaar.

In 1998 startte het Volkswagen concern met het bouwen van de New Beetle, een retro-uitvoering van de originele Kever. De cabriolet-versie hiervan verscheen in 2003. Hoewel de New Beetle geïnspireerd is op de Kever, is deze technisch gebaseerd op de Volkswagen Golf. In 2011 werd een nieuwe New Beetle gepresenteerd. De productie van die laatste werd in 2019 beëindigd.

VW New Beetle. Bron: Wikipedia.

Auschwitz

In de kleine nis achterin in de hoek van de zaal wordt aandacht besteed aan Auschwitz. Er hangen ontwerpschetsen van barakken en gaskamers. De tekst van de bijbehorende audiotour is heftig.