Het werd gerund door tegenstanders van de slavernij en iedereen die de ontsnapten wilde helpen. Hoewel er wel degelijk gebruik werd gemaakt van treinen, was de naam meer symbolisch bedoeld. Een ondergrondse organisatie die met behulp van blanken en zwarten, vrije burgers en slaven, met gevaar voor eigen leven, de vluchtelingen een kans gaf op een nieuw leven. Een van hen was Harriet Tubman.

De ‘Ondergrondse Spoorweg’ ontstond eind 18e eeuw. Hij liep naar het noorden en groeide aanzienlijk tot het begin van de Burgeroorlog. Het aantal ontsnapte slaven via de ‘Spoorweg’ zou in 1850 zo’n 100.000 bedragen. Brits Noord Amerika (het huidige Canada) was een geliefde bestemming aangezien de zeer lange grens op veel punten een gemakkelijke doorgang vormde, er liepen geen ‘slavenjagers’ en de Amerikaanse wetgeving , de ‘Fugitive Slave Act’ was er niet van toepassing. Deze wet stond toe dat iedereen vrij was om ontsnapte slaven te vangen en terug te geven aan hun vorige eigenaren. De wet kreeg de bijnaam ‘Bloedhond Wet’ aangezien deze honden werden ingezet bij de opsporing. De meeste nieuwkomers arriveerden per boot over het Erie-meer en het Ontario-meer. Behalve per boot of trein reisden de vluchtelingen te voet of met paard en wagen van het ene ‘station’ naar het volgende, geleid door ‘conducteurs’. Men kreeg onderdak in schuren, onder kerkvloeren, in grotten en aan rivieroevers onder de verantwoordelijkheid van een ‘stationmaster’. ‘Aandeelhouders’ zorgden voor financiële ondersteuning en leverden assistentie. Na een geslaagde vluchtpoging plaatsten de plantagehouders advertenties in de lokale kranten met daarin signalement en naam van de vluchteling en het verzoek deze terug te brengen. Uiteraard tegen een vette beloning. De vluchtelingen noemden Canada ‘Het Beloofde Land’ en de Ohio-rivier de ‘Rivier de Jordaan’. Deze vormde de grens tussen de slavenstaten en de vrije staten.
Harriet Tubman (1823-1913) was een ontsnapte in slavernij geboren vrouw. Ze maakte naar schatting 13 reizen naar het zuiden en hielp ongeveer 70 slaven te ontkomen naar het noorden of naar Canada gebruikmakend van de ‘Ondergrondse Spoorweg’. Haar codenaam was ‘Mozes’. Tijdens de Amerikaanse burgeroorlog (1861-1865) werkte ze voor de Union Army (de Noorderlingen), eerst als verpleegster en als kok, later als gewapend verkenner en spion. Zij gidste o.a. de bestorming van ‘Combahee Ferry’ (Combahee River Raid), waarbij ruim 700 slaven bevrijd werden door het Noordelijke leger. Zij is een nationale heldin. Onder president Obama ontstond het plan het portret van Harriet Tubman te plaatsen op de voorkant van het Amerikaanse biljet van 20 dollar. Hiermee zou voor het eerst het gezicht van een vrouw, en voor het eerst het gezicht van een zwarte op een Amerikaans bankbiljet komen te staan. President Trump liep er niet warm voor en heeft het plan in de ijskast gezet.

Josiah Henson (1789-1883) werd geboren op een plantage in Maryland. Als kind was hij getuige van een gruwelijke mishandeling van zijn vader door een slaveneigenaar. Zijn vader werd later verkocht aan iemand in Alabama. Aanvankelijk werd Josiah gescheiden van zijn moeder en broers en zusjes maar de nieuwe eigenaar van zijn moeder, Isaac Riley, gaf toestemming hem terug te kopen zodat zijn moeder hem in ieder geval nog bij zich kon houden met als voorwaarde dat hij ging werken op het veld. Isaac Riley was aanvankelijk niet de slechtste plantagehouder. Toen het hem later economisch niet meer voor de wind ging, veranderde zijn houding drastisch. Toen Josiah Henson hoorde dat hij weer verkocht zou worden ontsnapte hij met behulp van de ‘Ondergrondse Spoorweg’ naar Kent County, Upper Canada (nu Ontario) in 1830. Door contacten en financiële ondersteuning werd hij in staat gesteld grond te kopen om zijn idee van een zelfstandige gemeenschap te stichten. Deze ‘Dawn Settlement’ , vlakbij Dresden, Ontario, had op haar hoogtepunt 500 bewoners (gevluchte slaven) die zwart walnotenhout exporteerde naar de Verenigde Staten en Brittannië. Hij werd dominee en zette zich in voor de ‘Ondergrondse Spoorweg’. Hoewel veel van de bewoners van ‘Dawn Settlement’ na afschaffing van de slavernij weer terug gingen naar de Verenigde Staten, bleven Josiah en zijn vrouw in Dawn wonen. Henson’s autobiografie ‘Het Leven van Josiah Henson, Voorheen een Slaaf en nu Inwoner van Canada, zoals Verteld door Hemzelf’ was de inspiratie voor het beroemde boek van Harriet Beecher Stowe: ‘De Hut van Oom Tom’’ gepubliceerd in 1852.

Harriet Beecher Stowe (1811-1896) was een Amerikaanse abolitioniste (iemand die zich inzette voor de onmiddellijke afschaffing van de slavernij) en schrijfster. Toen zij de slavernij leerde kennen en hoorde van de ‘Ondergrondse Spoorweg’ werd haar huis een onderduikadres voor gevluchte slaven en besloot ze ‘Uncle Tom’s Cabin’ te schrijven, de eerste Amerikaanse roman met een neger in de hoofdrol. Men neemt aan dat het boek is gebaseerd op het leven van Josiah Henson. Het was een pleidooi voor de afschaffing van de slavernij en vooral in Europa werd het met gejuich ontvangen. Sommigen zagen in haar debuutroman een aanleiding voor de Amerikaanse Burgeroorlog (1861-1865).

De oorspronkelijke titel is ‘Uncle Tom’s Cabin’ or ‘Life among the Lowly’, in het Nederlands uitgegeven als ‘De Negerhut’ en de ‘Negerhut van Oom Tom’. De reden hiervoor is onbekend, andere vertalingen wereldwijd luiden: ‘De Hut van Oom Tom’. Na 1982 werd deze titel ook in Nederland gebruikt.

Het is een complex verhaal waarvan niet zo makkelijk een korte inhoud is te geven. Het vertelt over de lotgevallen van een aantal slaven in en om een plantage in de Amerikaanse staat Kentucky. De hoofdpersoon Tom is een eerlijke en hardwerkende slaaf, die nimmer een bevel van zijn meester weigert, zolang het niet in strijd is met zijn geweten. Het boek beïnvloedde de heersende opvattingen over de slavernij. Het was de eerste grote poging om het brede publiek te wijzen op de immorele en mensonterende praktijken van de slavernij en slavenhandel. Het werd uiteraard vervloekt en verketterd door de slavenhoudende staten in het zuiden van de Verenigde Staten en heeft een belangrijke rol gespeeld bij de afschaffing van de slavernij aldaar. Veel meesters behandelden hun slaven goed, maar deze liepen, bij overlijden van de eigenaar of door geldgebrek, het risico verkocht te worden aan slechte meesters, waarbij het regelmatig voorkwam dat ouders van hun kinderen werden gescheiden. De Amerikaanse Burgeroorlog duurde van 1861 tot 1865. Het gevolg was dat de slavernij werd afgeschaft en bijna vier miljoen zwarten in de Zuidelijke Staten eindelijk in vrijheid werden gesteld.

Vlakbij Dresden, Ontario in Canada bevindt zich een herdenkingspark: ‘Uncle Tom’s Cabin Historic Site’. Het bordje verwijst naar deze naam. Het huisje echter is het onderkomen van Josiah Henson. Over zijn leven en zijn ‘Dawn Settlement’ is veel te zien. Tevens is er een uitgebreide tentoonstelling over de ‘Ondergrondse Spoorweg’. Hier komen de namen van Harriet Tubman, Josiah Henson en Harriet Beecher Stowe bij elkaar.

Mark Twain (1835-1910) was schrijver en een kennis van Harriet Beecher Stowe. Hij was een voorvechter van afschaffing van de slavernij. Hij financierde onder meer de studie van twee zwarte studenten. Bovendien zette hij zich in voor vrouwenrechten en vrouwenkiesrecht. Zijn eerste boek ‘De lotgevallen van Tom Sawyer’ werd gevolgd door ‘De Avonturen van Huckleberry Finn’, een van de eerste romans geschreven in de volkstaal waarbij vaak gesproken wordt in lokale dialecten. Het beschrijft op een kleurrijke manier mensen en plaatsen langs de rivier de Mississippi. De kwajongen Huckleberry (Huck) sluit vriendschap met de slaaf Jim. Aanvankelijk leeft Huck een tijdje in de wildernis langs de Mississippi. Dan ontmoet hij de ontsnapte Jim en ze slaan samen op de vlucht. Ze beleven bizarre avonturen. Een kanjer van een boek, vol spanning en humor. De roman belichaamt de zoektocht naar vrijheid. Geschreven in de periode vlak na de Burgeroorlog, een tijd van een intense blanke reactie tegen de zwarten. Twain had kritiek op de raciale vooroordelen en verdergaande segregatie, lynchpartijen en de heersende overtuiging dat zwarten geen echte mensen zijn. Het personage Jim beeldt hij uit als goed, lief en menselijk.

Een ouderwetse Mississippi rivier raderboot (stern wheeler). Naar een olieverf schilderij van Robert M. Ricker.

De toestand werd er niet beter op. Racisme en discriminatie, haat, geweld en mishandeling werden een onderdeel van het dagelijkse leven in de Verenigde Staten. Pas na de Tweede Wereldoorlog begon het te gisten en de zwarte bevolking kwam in openlijke opstand tegen hun vernederend lot.
Martin Luther King (1929-1968) was een Amerikaanse baptistendominee, politiek leider en een van de bekendste leden van de Afro-Amerikaanse Burgerrechtenbeweging. Dankzij zijn geweldloze protest tegen de rassenscheiding in de Verenigde Staten heeft hij veel bereikt. In 1963 werd er een mars naar Washington georganiseerd. Tijdens deze betoging hield hij op de trappen van het Lincoln Memorial voor 250.000 mensen zijn legendarische toespraak ‘I have a Dream’, waarin hij de hoop uitsprak dat op een dag mensen zouden worden beoordeeld op hun gedrag en niet op hun huidskleur.

In 1968 werd Martin Luther King op 39-jarige leeftijd doodgeschoten in Memphis. De moord leidde tot een golf van onlusten in meer dan 60 Amerikaanse steden, waarbij 39 doden vielen. Ook andere progressieven en voorvechters van burgerrechten in de Verenigde Staten werden in de jaren zestig slachtoffer van geweld, zoals president John F. Kennedy, Malcolm X en Robert Kennedy. Martin Luther King is altijd het symbool gebleven voor de Burgerrechtenbeweging in de Verenigde Staten.
In 1955 weigerde Rosa Parks haar zitplaats in de bus af te staan aan een blanke reiziger. Zwarte mensen mochten alleen achter in de bus plaatsnemen en aangezien de blanke zitplaatsen bezet waren moest ze haar plaats afstaan. De blanke politie werd erbij gehaald en gaf de blanke chauffeur en passagier gelijk. Rosa weigerde een boete te betalen en werd gearresteerd. Martin Luther King hoorde van de zaak en begon de geweldloze ‘Montgomery Bus Boycott’ waardoor de busmaatschappij bijna failliet ging en uiteindelijk de scheiding tussen blank en zwart in zijn bussen moest afschaffen. De rechter stelde Rosa in het gelijk: de scheiding tussen blanken en zwarten was ongrondwettig.

Rosa , die naaister was van beroep, werd ontslagen en met de dood bedreigd, waarop ze verhuisde naar Detroit. In 1996 kreeg zij de Presidential Medal of Freedom, de hoogste onderscheiding voor burgers. Als eerste vrouw in de geschiedenis van de Verenigde Staten werd haar lichaam opgebaard in het Capitool, een eer die normaal alleen presidenten en enkele oorlogshelden gegund is.

‘De Negen van Little Rock’ waren negen zwarte kinderen die zich in 1957 wilden laten inschrijven als scholieren van de Little Rock Central High middelbare school in Little Rock, Arkansas. De rechter had besloten dat rassenscheiding op middelbare scholen was afgeschaft. De gouverneur stuurde op 4 september de Nationale Garde om dit te verhinderen. De kinderen probeerden het weer op 23 september. Toen stuurde president Eisenhower de 101e Luchtlandingsdivisie en gaf hen de opdracht de kinderen te beschermen. De Nationale Garde van Arkansas werd gefederaliseerd door de president zodat deze niets meer kon uitrichten. Uiteindelijk konden de kinderen naar school begeleid door racistische kreten van een woedende menigte. In 2000 werden zij voor hun moed beloond met de Gouden Medaille van het Congres en in 2008 werden de scholieren uitgenodigd voor de inauguratie van Barack Obama.

Het geweldloze verzet dat Martin Luther King predikte begon zijn vruchten af te werpen. Zo werden er ‘Lunch Counter Sit-Ins’ gehouden in grote warenhuizen waar de zwarten wel van alles mochten kopen maar niet toegelaten werden tot de restaurants. Ze gingen er gewoon zitten, dag na dag en de acties verspreidden zich over meer dan 55 steden in 13 staten.

In 1965 werden er drie lange protestmarsen gehouden over de 87 km lange weg van Selma, Alabama naar de hoofdstad Montgomery, georganiseerd door de Burgerrechtenbeweging. Een van de belangrijkste eisen was stemrecht voor zwarten. De eerste mars werd hardhandig neergeslagen en kreeg de naam ‘Bloody Sunday’. De marsen waren niet tevergeefs. In datzelfde jaar kwam de ‘Voting Rights Act’.

De laatste woorden uit de eerder genoemde speech ‘I have a Dream’ van Martin Luther King in 1963 waren: ‘Free at last, Free at last, Thank God almighty we are free at last’.

Kijk in onze catalogus voor meer postzegels
• Historisch • Canada • Verenigde staten • Boeken • Schilderkunst • Spoorwegen • Tweede wereldoorlog

Nieuwsgierig naar de nieuwste postzegel- en postzegelproducten?

(6 stemmen, gemiddeld: 5,00 uit 5)

Laden...