« Collect: Inspiratie uit een rommellaatje

Home » Bloggers » Randy Koo » Pieter de Hooch in Delft: Uit de schaduw van Vermeer

Pieter de Hooch in Delft: Uit de schaduw van Vermeer

05 februari 2020, 16:41 uur - Randy Koo

Een van de beste expo’s van 2020 hebben we gezien in het Museum Prinsenhof Delft. Tot en met 16 februari 2020 kunt u zelf nog genieten van 37 topstukken, waarvan 29 kunststukken van schilder Pieter de Hooch. Nog nooit zijn er zoveel stukken bij elkaar verzameld uit de hele wereld. Zelf de ‘kaartspelers’ uit de verzameling van Queen Elizabeth II is te zien. De Hooch leefde in dezelfde periode als de meer bekende schilder Johannes Vermeer. Een must-see in Delft!

Post Views: 1.998

Pieter de Hooch (1629 – in of na 1684)

Mogelijk zelfportret van Pieter de Hooch (1648-1649). Coll: Rijksmuseum.

Pieter de Hooch werd gedoopt in de Hervormde kerk in Rotterdam op 20 december 1629. Zijn vader was metselaar, zijn moeder, vroedvrouw, kwam uit Delft. De Hooch ging mogelijk in de leer bij de landschapsschilder Nicolaes Berchem in Haarlem.

Boek van expo in Frans Hals Museum in 2007.

De eerste bron die vermeldt dat hij in Delft woont, is uit augustus 1652. Daar kwam hij in dienst bij de rijke linnenhandelaar Justus de la Grange, die elf schilderijen van hem bezat. Mogelijk heeft hij daar werkzaamheden uitgevoerd die met de linnenhandel samenhingen, omdat zijn schilderkunst niet voldoende geld opbracht. De Hooch trouwde 3 mei 1654 met Jannetje van der Burch, de dochter van een aardewerkfabrikant in Delft en zus van de schilder Hendrick van der Burgh, die hij al langer kende. Het paar kreeg zeven kinderen, waarvan twee in Delft waren geboren. Op 20 september 1655 werd hij ingeschreven bij het Sint-Lucasgilde in Delft, waar hij kennis kan hebben gemaakt met Johannes Vermeer. Vermeer en De Hooch hebben elkaars stijl beïnvloed. Zijn werk uit het begin van de Delftse periode maakte vrijwel geen indruk, waardoor de schilder een armoedig bestaan leed.

Skyline Delft ten tijde van De Hooch en Vermeer. Gezicht op Delft (1660-1661) van Vermeer. Coll: Mauritshuis.

In zijn beginjaren schilderde De Hooch vooral het soldatenleven, bijvoorbeeld landschappen met ruiters en schutters, waarschijnlijk beïnvloed door de nadagen van de Tachtigjarige Oorlog (1568 – 1648). Na zijn komst naar Delft ging hij genrestukken schilderen, met etende, drinkende en musicerende mensen.

Herbergscène met een dienstmeid, die het lege glas van een cavalier probeert te vullen (ca. 1652). Coll: Museum Boijmans Van Beuningen.

Rond 1658 veranderde Pieter de Hooch zijn schilderstijl. Hij ging lichter schilderen, en zijn afbeeldingen werden ruimtelijker en door het gebruik van perspectief ook dieper. Bovendien begon hij zijn werken van een jaartal te voorzien. Vanaf dat moment schilderde Pieter de Hooch zijn topstukken. Deze periode duurde relatief kort, tot ongeveer 1662.

Twee soldaten en een vrouw converserend op een binnenplaats in Delft (1658-1660). Coll: National Gallery of Art, Washington DC.

Hij legde de binnenplaatsen en interieurs van de Gouden Eeuw vast, met daarin vooral vrouwen. Opvallend is dat hij vrijwel altijd een tegelpatroon op de vloer afbeeldt, waardoor zijn beheersing van het lijnperspectief duidelijk wordt. De diepte van de schilderijen wordt bovendien vrijwel altijd versterkt door een doorkijkje naar buiten, naar een binnenplaats, of naar een andere kamer in het huis. In het doorkijkje is het altijd lichter dan in de kamer op de voorgrond. De Hooch is de eerste kunstenaar die binnenplaatsen tot hoofdonderwerp op een schilderij maakte. Vaak zie je ook honden op de schilderijen.

Dame leest brief (1664). Coll: Szépművészeti Múzeum, Boedapest.

Door het afbeelden van vrouwen aan het werk idealiseerde Pieter de Hooch het Hollandse huiselijke leven, met eenvoudige deugden, het efficiënt draaiend houden van het huishouden, en het gewetensvol opvoeden van de kinderen. Zo wordt van het hier afgebeelde schilderij (Moedertaak) dat Pieter de Hooch maakte van een moeder die het haar van haar kind ontluist gezegd dat het verwijst naar een gedicht van Jacob Cats: “Kam, kam u menigmaal, en niet het haar alleen, maar ook dat binnen schuilt, tot aan het innig been”, waarmee bedoeld wordt dat men niet alleen zijn haar, maar ook zijn ziel moet verzorgen en reinigen.

Interieur met vrouw die het haar van een kind ontluist (1658-1660). Coll: Rijksmuseum.

Een mooi voorbeeld van een interieur schilderij. Het echte werk is beter dan de postzegel.

Drinkende vrouw met twee mannen (1658). Coll: National Gallery, Londen.

Omstreeks 1660 verhuisde Pieter de Hooch naar Amsterdam. Op 15 april 1661 werd één van zijn dochters gedoopt in de Westerkerk. Aanvankelijk woonde hij er op bescheiden adressen maar in mei 1668 woonde hij in de aanzienlijkere Konijnenstraat in de Jordaan. In Amsterdam kwam hij in contact met de hogere kringen, want zijn interieurs werden eleganter en rijker. Zijn schilderijen werden ook groter, maar zijn schilderstijl werd zwaarder en de schaduwen minder transparant. Er is ook uit deze tijd veel minder werk bekend. In 1679 schreven Pieter en zijn vrouw hun oudste zoon Pieter Pietersz. in in het Amsterdamse ‘Dolhuis’ (gekkenhuis), op de Kloveniersburgwal. Daarna is geen levensteken meer gevonden. Er is wel een schilderij dat 1684 gedateerd is.

Binnenhuis met vrouwen bij een linnenkast (1663). Coll: Rijksmuseum.

Schilderij hierboven staat op de derde zegel bovenste rij.

Relatie De Hooch en Vermeer

Pieter de Hooch en Johannes Vermeer zijn stadsgenoten. Ze zijn beiden lid van het Sint-Lucasgilde in Delft. Het is onduidelijk of ze elkaar gekend hebben. Zeker is dat ze elkaar in hun werk hebben beïnvloed. Bijvoorbeeld de manier waarop ze figuren in een compositie plaatsen. Kijk hieronder naar de overeenkomsten.

De Goudweegster (ca. 1664) van De Hooch. Coll: Staatliche Museen zu Berlin.

De goudweegster is een van de weinige werken van De Hooch met maar één figuur, afgebeeld op grote schaal. Door de primaire kleuren van haar kleding en het goudleerbehang springt zij direct in het oog. De Hooch schildert aanvankelijk nog een zittende man achter de tafel, die hij later overschildert. Vermeer heeft het eindresultaat waarschijnlijk gezien. Het lijkt hem te hebben geïnspireerd tot het schilderen van ‘Vrouw met weegschaal’.

Vrouw met weegschaal (1662-1665) van Vermeer. Coll: National Gallery of Art, Washington DC.

Pieter de Hooch en Johannes Vermeer worden vaak in één adem genoemd. Het is niet duidelijk wie de ander beïnvloedde, misschien beïnvloedden beiden elkaar. Toch zijn de schilderijen onmiskenbaar verschillend, hoewel beiden vaak vrouwen schilderen die in huis bezig zijn. Pieter de Hooch heeft echter in zijn schilderijen vrijwel altijd een doorkijk naar buiten, terwijl Vermeer zich meestal beperkt tot een raam waardoor het licht naar binnen valt. De diepte van de schilderijen van De Hooch weet Vermeer niet te evenaren. Daarentegen heeft Vermeer een geweldige zachte manier van schilderen, waardoor zijn vrouwen bijzonder lief, levend en bijna aanraakbaar worden.

Mijn topper uit de expo in Delft

Dit werk vormt een hoogtepunt binnen de reeks van binnenplaatsen die De Hooch in Delft schildert. Zijn technische vaardigheden en gevoel voor sfeer komen perfect samen. De afgewende vrouw in de gang geeft de compositie diepte en draagt bij aan het gevoel va verstilling dat het werk uitstraalt. De gevelsteen van het Sint-Hieronymusklooster (ca. 1614) boven de poort is ook te zien op de expo.