Auschwitz

Toegangspoort van Auschwitz-Birkenau. Foto: Wikipedia.

Het kamp Auschwitz werd opgericht als kamp voor politieke gevangenen en krijgsgevangenen, vlakbij het Poolse dorpje Oświęcim (Auschwitz in het Duits). Op 5 mei 1940 kreeg Rudolf Höss het commando over het kamp, twee weken later arriveerden de eerste gevangenen: Duitse criminelen. Samen met Joden afkomstig uit Oświęcim moesten zij het kamp opbouwen, onder bewaking van SS’ers. Al snel groeide het kamp. In juni 1940 kwamen er nog eens bijna 750 gevangenen bij en in augustus werd het totaal aantal gevangenen in het kamp opgevoerd naar 3200. De gevangenen werden ondergebracht in bakstenen barakken. Daarnaast kwam er een ziekenhuis en een kampgevangenis. Een oude bunker deed dienst als crematorium voor overleden gevangenen.

Het aantal gevangenen zou snel oplopen. Höss kreeg van Heinrich Himmler de opdracht het kamp uit te breiden zodat er 30.000 mensen opgesloten konden worden. Vlakbij, bij Birkenau, moest Höss plek maken voor nog eens 100.000 Russische krijgsgevangenen. Uiteindelijk groeide Auschwitz uit tot een cluster van drie kampen: Auschwitz I, ook bekend als het Stammenlager. Dit was het eerste kamp dat in 1940 werd geopend.

Boek Eindstation Auschwitz, herinneringen uit het kamp.

Een aanrader wie uit de eerste hand de gruwelijke ervaringen uit Auschwitz wil lezen. De Joodse arts Eddy de Wind (1916-1987) ging in 1942 als vrijwilliger werken in doorvoerkamp Westerbork. Hij werd verliefd op de Joodse verpleegster Friedel en trouwde daar met haar. Samen werden ze gedeporteerd naar Auschwitz. Friedel zat in de barak waar kamparts Josef Mengele medische experimenten uitvoerde Na de bevrijding schreef hij in een gevonden schriftje van de SS een verslag van de verschrikkingen in het kamp. De Wind tevens psychiater analyseert daarin zijn medegevangenen en bewakers. Het boek verscheen in 1946 en in 1981. Er was toen weinig belangstelling. Eddy’s zoon Melcher de Wind gaf het manuscript aan een nieuwe uitgever. Eindstation Auschwitz verschijnt nu in 25 vertalingen in 100 landen. Zie de links hieronder voor meer info.

https://nos.nl/artikel/2320269-boek-eindstation-auschwitz-toont-het-allerzwartste-en-allermooiste-in-de-mens.html

https://www.poleninbeeld.nl/cultuur/literatuur/non-fictie/eindstation-auschwitz-herinneringen-uit-het-kamp/

De kampen rondom de stad Auschwitz (in het rood). Bron: Wikipedia.

Blok 10 was in concentratiekamp Auschwitz I de plaats waar medische experimenten werden uitgevoerd. Het was een van de meest gevreesde plekken in het hele kamp omdat blok 10 vrijwel altijd de dood betekende. De experimenten in dit blok waren zeer verschillend en varieerden van huidonderzoeken tot dodelijke injecties in het hart. De belangrijkste SS-artsen in dit blok waren Josef Mengele, Carl Clauberg, Horst Schumann en August Hirt. Josef Mengele was een Duits erfbiologisch onderzoeker, legerarts en nationaalsocialist. Gedurende de laatste twee jaren van de Tweede Wereldoorlog was hij werkzaam in het vernietigingskamp Auschwitz, waar hij medische experimenten uitvoerde, vaak met dodelijke afloop, en gevangenen selecteerde voor de gaskamers. Mengele kreeg de bijnaam ‘engel des doods’.

Auschwitz II-Birkenau werd het meest beruchte deel van het kamp, waar de meeste mensen werden omgebracht. Auschwitz III werd vlakbij het plaatsje Monowitz gebouwd als werkkamp voor een aantal grote Duitse fabrieken. De kampen kenden vaak allerlei subkampen. Vooral Auschwitz III kende veel subkampen die verbonden waren met de verschillende fabrieken waarvoor de kampen dwangarbeiders leverden.

KZ Cover naar Krakau Jerzy Mildner.

Vernietigingskamp

Auschwitz is vooral berucht als vernietigingskamp, waar mensen op industriële wijze werden vermoord in gaskamers. Toch was dat de eerste jaren niet de hoofdfunctie van het kamp. Wel werden er in Auschwitz I medische experimenten op mensen uitgevoerd, ook met Zyklon B, het gas dat later in veel gaskamers gebruikt zou worden. Uit die experimenten bleek al dat Auschwitz I niet geschikt was voor de grootschalige moordpartijen. De meeste executies in het kamp vonden plaats met een vuurpeloton, anderen werden naar kampen overgebracht waar al wel op grote schaal vergassingen plaatsvonden, zoals Treblinka.

Toch groeide het aantal mensen dat in Auschwitz werd vergast gestaag. Toen in Auschwitz II in 1942 twee gaskamers werden opgeleverd, nam het aantal mensen dat vermoord werd snel toe. Om nog meer mensenlevens te beëindigen, werden vier crematoria toegevoegd. Daarmee veranderde Auschwitz II in de perfecte massamoord-machine. Talloze mensen, vooral Joden, Sinti en Roma werden vanuit goederentreinen rechtstreeks de gaskamers ingevoerd en vermoord. In 1944 perfectioneerden de nazi’s hun moordfabriek nog verder, toen er een perron voor treinen bijna naast de gaskamers werd aangelegd. Zo konden mensen rechtstreeks vanuit de treinen waarmee ze naar het kamp vervoerd werden, de gaskamers in. Honderdduizenden mensen zijn zo meteen vermoord, wellicht al voordat ze goed en wel doorhadden waar ze terecht waren gekomen.

Vaak vond er voor de vergassingen nog een selectieproces plaats. De nazi’s selecteerden mensen die na de dagenlange reis zonder eten, drinken, sanitair of frisse lucht er nog enigszins krachtig uitzagen voor dwangarbeid. De zwakkeren, vaak ouderen, kinderen en zieken of gehandicapten, gingen vrijwel direct de gaskamer in. Toen de perrons nog niet in het kamp lagen, werd de selectie vaak uitgevoerd onder het voorwendsel dat de nazi’s keken wie er nog naar het kamp kon lopen en wie vervoerd moest worden. Een groot deel van de selectie was echter niet gebaseerd op de fysieke kracht van de gevangenen, maar op de behoefte aan werkkrachten. Als er geen dwangarbeiders nodig waren, gingen alle gevangenen zonder pardon de gaskamers in.

Polen (1970): Auschwitz Cinderella.

Leven in Auschwitz

Het enorme kamp stond onder strak bewind van de SS’ers die het kamp bewaakten. Daarvoor zette de SS duizenden mensen in, waaronder ook een aantal vrouwen. Deze bewakers hadden de opdracht gekregen om de gevangenen extra ruw te behandelen, omdat zij staatsvijanden zouden zijn. Dat maakte het leven in het kamp extra ellendig. Wie toe kon treden tot het Sonderkommando, of een van de muzikale groepen die door de Duitsers in leven werden gehouden, had het iets beter dan de meeste medegevangenen.

Israël (2014): FDC Violin of hope vel.

Toelichting zegel Israël uit 2014. Op het tabblad onderaan staat een schets van een Klezmer-muzikant die een Davidster draagt ​​en een viool speelt. Onderaan het tabblad staat een citaat uit 2 Koningen 3:15: “Zoals de muzikant speelde. . . ”De bovenste marge van het vel toont een muzikant die een viool met een Jodenster vasthoudt. Op de achtergrond is een schets van het prikkeldraadhek in Auschwitz. De zegel uit 2014, getiteld ‘Violen die de Holocaust hebben overleefd’, toont een viool versierd met een Jodenster, net als veel van de ‘Violen van Hoop’. Uit het instrument komen blauwe en witte strepen die de zionistische vlag oproepen die de vlag van Israël werd, die zelf werd geïnspireerd door de strepen van een joodse gebedssjaal. Nauwelijks zichtbaar op de achtergrond is een schets van de ingang van Auschwitz en de treinsporen die ervoor leiden.

Het beeld van een violist voor het hek van Auschwitz doet denken aan een scène uit Amnon’s Journey – een documentaire over Amnon Weinstein en de Violins of Hope – waarin Shlomo Mintz op een van de Violins of Hope in Auschwitz speelt, precies op plek waar ooit het Main Camp Orchestra speelde.

Sonderkommando

Het Sonderkommando was een speciale groep binnen het kamp. Deze groep bestond uit gezond ogende mannen, die de SS hielpen met verschillende klussen in het kamp. Vaak moesten ze medegevangenen naar de gaskamers begeleiden, helpen bij het delven van graven of het verbranden van de lijken in de crematoria. Door hun uitzonderingspositie hadden de leden van het Sonderkommando het iets beter in het kamp, maar uitzicht op een goed leven hadden zij evenmin. Doordat de nazi’s hun praktijken geheim wilden houden, werden veel leden het Sonderkommando vaak na een aantal maanden vermoord.

1941 Postwaardestuk 2e KWHW met stempel Dag van de postzegel Hannover 12.1.1941.

De leden van het Sonderkommando hadden iets meer vrijheid dan hun medegevangenen. Hierdoor hadden ze ook letterlijk meer bewegingsruimte. Dat gaf hen de mogelijkheid om tot actie over te gaan tegen de kampbewaking. Een aantal leden van het Sonderkommando probeerde een verzetsbeweging op te zetten. In oktober 1944 probeerden de leden van het Sonderkommando van Auschwitz II de gaskamers en crematoria op te blazen. De opstand in Auschwitz liep echter uit op een drama. Hoewel een van de crematoria daadwerkelijk onherstelbaar beschadigd raakte, werd de opstand al snel in de kiem gesmoord door de SS. De Joodse brandweerlieden die werden opgeroepen om de branden te blussen, moesten toekijken hoe honderden leden van het Sonderkommando door de SS’ers werden geëxecuteerd.

Solomon Islands (2015): 70 years of Liberation Auschwitz.

Bevrijding van Auschwitz

In het najaar van 1944 stopten de massale transporten van mensen en de massamoorden in de gaskamers op bevel van Himmler, waarschijnlijk omdat Himmler probeerde de sporen van de massamoorden uit te wissen. Zijn onderhandelingspositie ten opzichte van de geallieerden zou in dat geval verstevigd zijn geweest. De crematoria en gaskamers werden vernietigd; tienduizenden gevangenen werden te voet overgebracht naar andere kampen. Bij deze dodenmarsen vielen duizenden slachtoffers. Toen Auschwitz op 27 januari 1945 werd bevrijd door de Sovjets (het Rode Leger), waren er nog maar 7000 gevangenen over in het kamp.

Duitsland (1995): 50e verjaardag van de bevrijding van gevangenen uit de concentratiekampen. Op velrand alle namen van de KZ.

In januari 1945 bevrijden de Russen het kamp van Auschwitz-Birkenau in Polen; in april bevrijden de Amerikanen Buchenwald, Dachau, Bergen, Flossenburg. De wereld ontdekt met afgrijzen de omstandigheden van detentie in deze kampen en de massale uitroeiing door de nazi’s. In totaal kwamen meer dan zes miljoen mensen om in deze kampen: ongeveer 60% om redenen van raszuivering (joden, zigeuners, enz.), De rest vanwege hun oppositie (verzetsstrijders, ontsnapte personen, enz.).

Uruguay (2015): Sluiting Auschwitz, 70 jaar geleden.

Slachtoffers van Auschwitz

Hoe veel mensen er in Auschwitz-Birkenau zijn vermoord, is niet helemaal duidelijk. In een poging de sporen uit te wissen, vernietigden de nazi’s de nauwkeurige administratie die ze hadden bijgehouden. Het geschatte aantal mensen dat in Auschwitz omkwam, ligt op 1,1 miljoen. Dat is inclusief het aantal mensen dat omkwam door alle ontberingen in het kamp. Slechts 200.000 van de in totaal 1,3 miljoen gevangenen keerden levend terug.

Polen (2009): Overlevenden van concentratiekampen.

Geallieerde kennis over het kamp

Adolf Hitlers enorme concentratiekampen konden niet onopgemerkt blijven voor de geallieerden. Al in 1943 wisten de geallieerde opperbevelhebbers van het bestaan van enorme kampen, waaronder Auschwitz. Een infiltrant die zich vrijwillig in Auschwitz liet opsluiten en weer wist te ontsnappen wist het Poolse verzet van een uitgebreid rapport over het kamp te voorzien. In 1944 bereikten meer rapporten de Amerikanen. Daarin werden ook al vergassingen gemeld. Toch gebeurde er weinig. De enige mogelijkheid om Auschwitz direct aan te vallen, was met grote luchtbombardementen, maar het risico dat daarbij veel onschuldige gevangenen zouden omkomen was enorm. Waarschijnlijk is er daarom weinig actie ondernomen.

 

 

 

 

 

 

 

 

Zelfs nadat het Rode Leger Auschwitz in januari 1945 had bevrijd, werd de ontdekking van het vernietigingskamp nog geen wereldnieuws. Dit kwam gedeeltelijk omdat de Sovjets de bevrijding van het concentratiekamp als “bijvangst” zagen: het echte doel van Josef Stalins troepen was de inname van Berlijn. Zo schreef Pravda – het propgandadagblad van de Russische communistische partij – in februari 1945 over de bevrijding van het kamp zonder te wijzen op de talloze Joodse slachtoffers. In plaats daarvan repte de krant over gegeneraliseerde “slachtoffers van het fascisme”. Het zou tot duren tot de bevrijding van andere concentratiekampen – zoals  Buchenwald, Bergen-Belsen en Dachau – voordat de gruwelijke geschiedenis van Auschwitz doordrong tot de internationale massamedia.

Het moderne Auschwitz

Sindsdien is Auschwitz, mede door succesvolle Hollywoodproducties als Schindler’s List, uitgegroeid tot symbool van de verschrikkingen van de Holocaust/Shoah. In de 21e eeuw is het kamp omgebouwd tot museum, waar bezoekers kunnen leren over de afschuwelijke gebeurtenissen die in het kamp hebben plaatsgevonden. Auschwitz is daarmee een van de meest bezochte bezienswaardigheden van het moderne Polen. Een kleine twintig jaar geleden waren er slechts een half miljoen bezoekers. In 2019 was een recordjaar met 2,3 miljoen bezoekers.

Vervolging van oorlogsmidadigers

Na de oorlog is een deel van de kampbewaarders en commandanten van het kamp opgespoord en berecht, een groot deel tijdens de processen van Neurenberg, anderen werden later tijdens het Auschwitzproces berecht. Rudolf Höss moest in Neurenberg getuigen voor de genocide in Auschwitz. In apart proces werd Höss ter dood veroordeeld. In 1947 werd hij in Auschwitz opgehangen. Toch werden veel oorlogsmisdadigers pas laat voor het gerecht gebracht. Oskar Gröning, die werd gezien als ‘accountant van Auschwitz’ werd pas in 2015 veroordeeld.

Polen (2018): Auschwitz: Never Again!

International Holocaust Remembrance Day: 27 January

Auschwitz-Birkenau staat bekend als grootste concentratie- en vernietigingskamp van Nazi-Duitsland. Op 27 januari 1945 werd het kamp bevrijd door het Sovjetleger. Naar aanleiding van een resolutie van de Verenigde Naties is deze datum in 2005 uitgeroepen tot Internationale Herdenkingsdag voor de Holocaust.

Op uitnodiging van de Israëlische president Reuven Rivlin is koning Willem-Alexander op 23 januari 2020 aanwezig bij de vijfde editie van het World Holocaust Forum 2020 in het holocaustmuseum Yad Vashem in Jeruzalem. Aanvankelijk hoopte Israël, aldus een woordvoerder van president Rivlin, op tien à vijftien hooggeplaatste gasten, maar al snel bleek de interesse van over de hele wereld veel groter: 49 landen sturen een delegatie, 41 daarvan hun staatshoofd. Wat aanvankelijk een kleine bijeenkomst zou zijn, wordt het grootste diplomatieke evenement ooit in Israël.

Israel (2003): Yad Vashem jubileum.

Prominente gasten zijn onder anderen de Britse prins Charles, de Spaanse koning Felipe, de Duitse president Frank-Walter Steinmeier, de Russische president Vladimir Poetin, de Amerikaanse vicepresident Mike Pence en de Franse president Emmanuel Macron.

Net als rond vrijwel elk internationaal evenement in Israël is er ook controverse rond de holocaustherdenking. Zo uitte Piotr Cywinski, directeur van het Poolse Auschwitz-Birkenau Museum, kritiek op het besluit om het World Holocaust Forum 2020 in Israël te houden in plaats van in Polen. Volgens hem heeft de Joodse filantroop Moshe Kantor, medeorganisator van de herdenking in Jeruzalem en president van het Europees Joods Congres, onvoldoende aandacht voor het Poolse leed tijdens de Holocaust. Cywinski: ‘Drie miljoen Polen hebben geleden tijdens de Sjoah. Het Forum speelt zich af rond dezelfde herdenkingsdatum als de bevrijding van Auschwitz, dat niet alleen de grootste Joodse begraafplaats, maar ook de grootste Poolse begraafplaats is.’

Oude kaart van het staatsmuseum Auschwitz-Birkenau uit 1948.

Cywinski steunt dan ook het besluit van de Poolse president Andrzej Duda, die twee weken geleden zijn bezoek aan Jeruzalem afzegde. De officiële reden is dat de Russische president Poetin, die goede banden zou onderhouden met Kantor, wel een toespraak mag houden, maar Duda niet. Toch is ook hem de locatie een doorn in het oog: ‘Diep van binnen geloof ik dat dit de meest gepaste plek is, de beste,’ zei de Poolse premier eerder deze maand in Warschau tijdens een bijeenkomst met Joodse leiders. ‘Ik geloof niet dat we deze plek van zijn herinnering moeten beroven door die ergens anders naartoe te verplaatsen, en ergens anders te benadrukken wat hier 75 jaar geleden is gebeurd.’ Polen en Israël hebben al een conflict over het herdenken van de Holocaust sinds de regering in januari 2018 met wetgeving kwam die de bevolking verbiedt om te spreken van Poolse schuld aan de Jodenvervolging tijdens de Tweede Wereldoorlog. ‘Auschwitz-Birkenau is geen Poolse naam, en ‘Arbeit macht Frei’ geen Poolse zin,’ zei premier Mateusz Morawiecki destijds. De Israëlische regering reageerde woedend, omdat Warschau de geschiedenis van Poolse collaboratie met de nazi’s onder het tapijt zou willen schuiven. Volgens regeringspartij PiS draagt Polen geen schuld aan de Holocaust omdat het land door Duitsland was bezet.

Vaticaan heeft in 2015 een aerogramme uitgebracht voor het 70-jarig jubileum van de bevrijding van Auschwitz en het 10-jarig jubileum van de instelling van de herdenkingsdag: aan de linkerkant staan ​​de droevige symbolen van het vernietigingskamp gedomineerd door een roos, een eerbetoon aan de slachtoffers; de filatelistische waarde vertegenwoordigt in plaats daarvan een brandende kaars, als een waarschuwing voor toekomstige generaties om altijd de herinnering aan wat er is gebeurd levend te houden, zodat het nooit meer kan gebeuren.

Een jaar lang vanaf 6 maart 2018 stond Italië aan het hoofd van het intergouvernementele orgaan International Holocaust Remembrance Alliance (IHRA). Op de zegel is opgenomen de driekleurige achtergrond van de Italiaanse vlag, zijn er prikkeldraad waarvan de doornen vlinders worden. Rechtsboven de Jodenster, midden het logo van het Italiaanse voorzitterschap IHRA. De IHRA is een intergouvernementeel orgaan, dat op basis van een in 2010 in Stockholm ondertekende verklaring de inzet van 31 staten bij het bevorderen van onderwijs, de herinnering en de historische verdieping van de Shoah stimuleert en coördineert.

De Poolse post brengt op 27 januari 2020 een bijzondere uitgifte uit ter gelegenheid van 75 jaar bevrijding Auschwitz.

Koning Willem-Alexander en Koningin Máxima en minister-president Rutte zijn maandag 27 januari 2020 in Polen aanwezig bij de herdenking van de 75-jarige bevrijding van het voormalige Duitse concentratie- en vernietigingskamp Auschwitz-Birkenau. Veel oud-gevangenen en Holocaust-overlevenden zijn bij de jaarlijkse herdenking aanwezig. Tijdens de ceremonie worden ook de andere slachtoffers van de naziperiode herdacht. Het Staatsmuseum Auschwitz-Birkenau organiseert de herdenking.

Herdenking in Nederland

Ook in Nederland is veel aandacht voor de herdenking van de Holocaust. Vanaf 22 januari 2020 om 17.00 uur worden in voormalig Kamp Westerbork de namen van de 102.000 mensen, voornamelijk Joden, maar ook Sinti en Roma genoemd, die in de Tweede Wereldoorlog vanuit Nederland zijn gedeporteerd en vermoord. Tot maandagmiddag 27 januari 2020 worden in een tent op de voormalige appèlplaats in alfabetische volgorde alle voor- en achternamen en de leeftijd van de slachtoffers voorgelezen. Dat gebeurt sinds 2005 elke vijf jaar.

Ontwerp Westerbork zegel 1992.

‘Het noemen van hun namen laat zien dat 102.000 geen getal is, maar dat het om 102.000 keer een vader, een moeder, een oma, een broer, een nicht, een vriend gaat,’ zegt een woordvoerder van Herinneringscentrum Westerbork. De namen worden uitgesproken door meer dan 800 mensen. Ernst Verduin (92) en Mirjam Weitzner-Smuk (89), die beiden Auschwitz overleefden, lezen respectievelijk de eerste en de laatste reeks namen voor.  Live te volgen via: https://www.facebook.com/nos/videos/182687203106867/

Nederland (1992): Definitief ontwerp Westerbork zegel, lijst met familieleden en relaties.

Gebruikte bronnen

• Is Geschiedenis.
• Elsevier Weekblad.

Meer info

https://nl.wikipedia.org/wiki/Auschwitz_(concentratiekamp)

https://nl.wikipedia.org/wiki/Staatsmuseum_Auschwitz-Birkenau

http://auschwitz.org/

Kijk in onze catalogus voor meer postzegels
• Historisch • DDR • Duitsland • Estland • Frankrijk • Israël • Nederland • Polen • Roemenië • Beren • Spoorwegen • Tweede wereldoorlog

Nieuwsgierig naar de nieuwste postzegel- en postzegelproducten?

(16 stemmen, gemiddeld: 4,69 uit 5)

Laden...