In 2005 was het honderd jaar geleden dat de leesmethode voor de lagere school van weleer ‘Nog bij moeder thuis’, beter bekend onder de naam ‘Ot en Sien’, is uitgegeven door Wolters-Noordhof uit Groningen. Het TPG-postbedrijf heeft het Nationaal Fonds Ouderenhulp toen voorgesteld zes tekeningen van illustrator Cornelis Jetses (1873 – 1955) uit deze leesmethode op de zomerzegels 2005 te plaatsen. Een jaar daarop zijn illustraties van het leesplankje ‘Aap, noot, mies’ op de zomerzegels 2006 terechtgekomen, die ook door Cornelis Jetses zijn getekend.
Gerelateerde artikelen
Eind december 1901 kreeg Cornelis Jetses van uitgever Wolters-Noordhof in Groningen opdracht de tekst van het kinderboek Afke’s tiental geschreven door Nienke van Hichtum [de eerste vrouw van Pieter Jelles Troelstra] van illustraties te voorzien. De schrijfster baseerde de inhoud van haar boek op Afke en haar tien kinderen. De echte naam van Afke is Harmke Tuinstra, haar man heet Sjoerd Feenstra. Een dochter van Afke, Wiepkje, werkte bij haar als dienstmeisje. Ze vertelde mevrouw Troelstra meermalen over het wel en wee van de grote huishouding van haar moeder, die in Warga (Wergea, een dorp zuidoostelijk van Leeuwarden) woonde.
Tresoar Leeuwarden [CC BY-SA 4.0 (https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0)]
Het warm-menselijke verhaal sprak Jetses vanwege zijn afkomst meteen aan. Om mogelijke gevoeligheden te vermijden, ging Jetses niet naar Warga, waar Afke met haar kinderen woonde, maar naar het westelijk van Warga gelegen dorp Roordahuizum [Reduzum]. Op advies van de plaatselijke dominee Boers, waar Jetses tijdens de tekensessie logeerde, maakte hij schetstekeningen in en rond het huis van Klaas en Saakje van der Woude en hun kinderen aan de Haven. Hier vond de illustrator de armoedige, sfeervolle en warm-menselijke entourage van een arbeidersgezin, waar Van Hichtum over schreef. Het boek Afke’s tiental, waarvan meer dan vijftig herdrukken zijn verschenen, telt veertien sfeervolle aquareltekeningen.
In 1903 kreeg de illustrator Jetses [hij woonde toen in een dorp nabij Bremen] van dezelfde uitgeverij de opdracht een vierdelige serie leesboekjes Nog bij moeder voor de vierdeklassers van de vroegere lagere school te illustreren. Deze leesmethode [geschreven door Scheepstra & Ligthart] telt 234 gekleurde en zwart-wit tekeningen en staat bekend onder de naam ‘Ot en Sien’.
De hoofdrolspelers Ot en Sien waren buurkinderen: Sien is het dochtertje van de tekenaar Cornels Jetses. Ot is het buurjongetje Fidi Dammann. Jetses maakte driftig schetsnotities van beide kinderen bij hun spel in en rond het huis in Duitsland. Bij het uitwerken van de definitieve tekeningen voor de nieuwe leesmethode maakte Jetses ook dankbaar gebruik van de tekeningen uit Reduzum.
Op de vrolijk gekleurde postzegel-aanhangsels onder de postzegel staan eigentijdse foto’s, die overeenkomen met de prenten van Jetses:
- Regenton – lichtgewicht tent
- Vriend – vriendinnetje (een thema van alle tijden)
- Hete pap eten – croissantjes eten
- Pet – baseballcap & zonnebril
- Breiwerk controleren – eigen ‘brouwsel’ in kom met aandacht bekijken
- Spelende poes als huisdier bij kinderen (aspect van alle tijden)
De getekende vlieg (ontleend aan Jetses) op de voorgrond van postzegel 1, 3 en 5 vergroot het ruimtelijke karakter van de foto’s. De vlieg op de middelste postzegel van vel 2 verhoogt eveneens het ruimtelijke effect van de afbeelding, maar voert daarbij nog een andere functie uit: het insect verbindt door de kijkrichting van de twee kinderen beide andere foto’s tot een sluitend en harmonisch eenheid.
Op de tekening uit Reduzum [een van de zes zomerzegels 2005 (nvph 2338/39)] zit grootmoeder [‘beppe’] in haar zondagse ‘pronk’ met gouden oorijzer in combinatie met floddermuts ‘floddermûtse’ en gouden slot met bloedkoralen om haar hals. De grootmoeder (in werkelijkheid Saakje van der Woude) zit aan een tafel met een petroleumlamp erboven en een Friese staartklok op de achtergrond. Ze controleert het breiwerk van haar kleindochter Trui (in werkelijkheid Sien Jetses). Geheel rechts zit Ot (in werkelijkheid Fidi Dammann).
Deze tekening *) hoort bij het korte verhaaltje in rijmvorm Niets ver-ge-ten uit de leesmethode ‘Nog bij moeder thuis’.
Ik kan me overigens heel goed voorstellen dat er onder de Postzegelblog-lezers zich ter zake deskundigen bevinden, die over informatie beschikken van de vijf resterende zomerpostzegelafbeeldingen. Al bij voorbaat dank voor uw medewerking.
*)
Zie postzegelblog-artikel:
‘Artistiek naakt in de kunst en op postzegels’ van 21 oktober 2018 het deelhoofdstuk ‘Pseudo-postzegels van Joost Veerkamp:
andere tekening uit de leesmethode ‘Nog bij moeder thuis’ zijn na bewerking door Joost Veerkamp gebruikt voor cindarella’s, de zgn. ‘Veerkamp-postzegels’.
Cornelis Jetses, nationale faam!
Generaties schoolkinderen hebben lezen geleerd aan de hand van sfeervolle tekeningen in de leesboekjes op de voormalige lagere school als Ot en Sien, Pim en Mien en Buurkinderen. Cornelis Jetses was ook de man met de klassieke afbeeldingen van aap, noot, mies van het leesplankje.
Reacties (0)
Schrijf een reactie
(registratie is niet nodig)