De Stijl neemt in de afgelopen eeuw een belangrijke plaats in. De kunststroming was toonaangevend, niet alleen in Nederland, maar ook in Europa en daarbuiten. Zo vlak na de Eerste Wereldoorlog wilden de kunstenaars met hun ontwerpen het positieve in de mens naar voren halen, vooral door toedoen van Theo van Doesburg.
In 2017 is geen plaatsje van de Papegaaienbuurt uit Drachten en het Rietveld-Schröderhuis uit Utrecht op het postzegelvel 100 jaar De Stijl (nvph 3515/24) ingeruimd. Zie laatste deelhoofdstuk Transparante Rietveld-Schröderhuis – kleurrijke Van Doesburg-Rinsemahuis.

Juiste personen op juiste plaatsen en juiste tijdstippen

De juiste personen ontmoetten elkaar in de juiste plaatsen én op de juiste tijdstippen met als gevolg dat de moderne kunststroming van De Stijl door de ‘kennismaking’ (in meest ruime zin van het woord opvatten & uitleggen) tot optimale bloei kan komen.

1. Theo van Doesburg ontmoet tijdens de Eerste Wereldoorlog (1914 – 1918) tijdens zijn militaire mobilisatieperiode in Noord-Brabant de in een filosofisch boek [over Heraclitus) lezende schoenmaker-dichter Evert Rinsema (1880 – 1958) uit Drachten. Door gelijk gerichte interesses over kunst raken ze bevriend. Broer Thijs (1877 – 1947, schoenmaker, schilder, meubelontwerper & dichter) wordt ook bevriend met Theo.
   
   
   Baykedevries [CC BY-SA 4.0 (https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0)]
   
   
2. De gebroeders Rinsema brengen Van Doesburg in contact met de vooruitstrevende architect Cees de Boer, die in Drachten een complex middenstandswoningen aan de Torenstraat bouwt. Van Doesburg adviseert hem over kleuradviezen voor het exterieur, interieur en zelfs de tuin. Hierbij vindt in 1920 voor het eerst integratie van beeldende kunst en architectuur plaats.
3. Via frequente en tijdrovende correspondentie en communicatie tussen architect en de in Weimar aan de Bauhaus-kunstopleiding docerende Van Doesburg verloopt moeizaam. Gaande de bouw ontstaat beter onderling begrip: “Ze spraken niet dezelfde taal. Van Doesburg was geen architect of bouwer. Zijn ontwerp was dus ook geen bouwtekening, die voor De Boer eenvoudig te begrijpen was”, aldus Mariël Polman.
4. De zakelijk-afstandelijke benadering van Van Doesburg zorgt voor beslissende wending op de Bauhaus-kunstacademie. Het onpersoonlijke (objectieve) en het universele (algemene) staat er voortaan centraal. Nieuwe begrippen als functionalisme, constructuvisme en industriële vormgeving doen op de Bauhaus-hogeschool voor kunst & vormgeving hun intrede.

Van Doesburg-Rinsemahuis enige met originele Van Doesburg-kleuren

In 1988 zijn zonder kleuronderzoek geel, rood en blauw op het houtwerk van de huizen aangebracht, die niet overeenkomen met de actuele kleuranalyse van de Van Doesburg-kleuren. Ze blijken te donker te zijn, overeenkomend met de kleurkeuze van Mondriaan.
Bij het restauratie-onderzoek zijn naast diverse zelfstandige onderzoekers, ook de Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed, De Amsterdamse Universiteit en het Haus der Farbe uit Zwitserland betrokken geweest. Ze hebben zich o.a. uitvoerig verdiept in kleur- bouwhistorisch onderzoek. Op verschillende plaatsen hebben de onderzoekers in en op de huizen de oorspronkelijke kleuren onder de bestaande dekkleuren door afkrabben verzameld, onderzocht en naderhand geanalyseerd.
De museumwoning bezit als enige woning van het complex de originele Van Doesburg-kleuren, die lichter, fletser/verschoten en minder pittig zijn dan de kleurkeuze van 1988. Dit kleurverschil in rood is nog aanwezig op de omranding van de kajuit.

Via Museum DR8888 (0512-515647, info@museumdrachten.nl) kan de Museumwoning Van Doesburg-Rinsmahuis aan de Torenstraat 3 bezocht worden. Excursiedeelnemers krijgen in het Museum DR8888 eerst de film Krabben aan verf op inzichtelijke wijze het vooronderzoek te zien.

Effect van de kleuren

Van Doesburg dacht ook na over het effect van de kleuren van de vertrekken binnenshuis, dat door lichtinval bepaald wordt. Voor de woon- en slaapkamers gebruikte hij grijze vlakken (behang). Het grijs op de bovenverdieping was lichter van tint. “Daar zijn de ramen kleiner”, aldus Paulo Martina directeur Museum Dr8888,“ zo varieert het rood van roodbruin in de gang tot rozerood in de slaapkamers. Ook het geel, blauw of grijs verschilt per vertrek in kleurdiepte.”
Heel veel deuren en ramen aan binnen- en buitenkant van het huis bezitten naast de kleurvlakken op de muur (binnenskamer) een witte omlijsting, waardoor de vlakken opvallend ‘ruimtelijk’ op de voorgrond treden.
Vermeldenswaardig is dat de vloeren en plafonds ook van kleuren en vlakken zijn voorzien met daarop geschilderd rechthoekige, grijs- en zwart gekleurde ‘matten’. Nog een andere bijzonderheid: zelfs de tuinaanleg is in het gehele kunstontwerp opgenomen!

Alle deuren en kozijnen krijgen de ‘pittige’ primaire kleuren rood, geel en blauw. In 1922 vindt de bevolking de huizen te druk- en te bontgekleurd. Resultaat? ‘Papegaaienbuurt’ werd de bijnaam om de te uitbundige kleurigheid. Enkele jaren later werden de woningen overgeschilderd in de traditionele kleurstellingen. In 1988 werd het huizencomplex weer voorzien van de originele ontwerpkleuren van Van Doesburg, die bij nader inzien de iconische kleuren van Piet Mondriaan blijken te zijn.

In tegenstelling tot Mondriaan maakt Van Doesburg wel gebruik van diagonale/schuine lijnen. Hij heeft zijn ontwerptekeningen van schuine lijnen voorzien, waarmee hij een uitgekiende vlakverdeling van gekleurde ramen en deuren in het totaalontwerp wist te realiseren. De verbindende kleur-lijnen (zwart verbindt geel, stippellijn contact rood, blauw lijn verbindt blauw) vormen een onregelmatige regelmaat, waarin de symmetrie voor het ruim honderd brede wooncomplex vanaf de straat niet opvalt. Zwart en grijs zijn niet niet door kleurlijnen verbonden. Van Doesburg sluit bij de kleurkeuzes aan bij de symmetrie van het geheel aan woningen.

Transparante Rietveld-Schröderhuis – kleurrijke Van Doesburg-Rinsemahuis

Twee postzegel-aanvragende musea (Haagse Gemeente Museum & Rotterdamse Nieuwe Instituut) met hun beeldmateriaal hebben de afbeeldingen van de tien postzegels van de emissie 100 jaar De Stijl (nvph 3515/24) bepaald. Daardoor is Theo van Doesburg met vijf afbeeldingen oververtegenwoordigd, terwijl Mondriaan maar tweemaal aanwezig is. Bart van der Leck ontbreekt geheel op een postzegel. Aan de combinatie schilderkunst – bouwkunst is er daardoor geheel bij ingeschoten. PostNL erkent de onderbelichting van de moderne kunststroming. (zie blogartikel De realisatie van de Stijl-postzegels van 9 april 2017).

Gelukkig dat er in 1969 wel aandacht voor het Rietveld-Schröderhuis in Utrecht is geweest, evenals in 2014 met een detail van dit woonhuis. Hopelijk komen de bestuurders achter het Rietveld-Schröderhuis en het Van Doesburg-Rinsemahuis op het idee gezamenlijk een Persoonlijke Postzegelemissie uit geven, waarop beide huizen in volle glorie zullen prijken.

Picture by Hay Kranen / CC-BY

1. Het transparante Rietveld-Schröderhuis als architectonisch hoogtepunt kenmerkt zich door vloeiende overgangen tussen binnen en buiten en door toepassingen van horizontale en verticale lijnen en vlakken. Hoofdkleuren van de woning zijn wit, grijs en zwart met spaarzaam gebruik van primaire kleuren in horizontale en verticale details.
   De hoekramen op de bovenste verdieping zwaaien open en lossen de hoek, waardoor het gevoel wordt gegeven dat je buiten bent. Aanvankelijk stond het huis aan de rand van Utrecht met vrij zicht over landerijen en ondergaande zon. Nu is het huis omgeven door huizen en een viaduct.
2. Het kleurige Van Doesburg-Rinsemahuis als picturaal hoogtepunt kenmerkt zich door overvloedige toepassing van de primaire kleuren en een ondergeschikt gebruik van wit, grijs en zwart. Het bouwcomplex bezit in ’t geheel geen architectonische transparantie van De Stijlbeweging.

100 jaar Bauhaus

Modern eigentijdse uitstraling Bauhaus. Het 100-jarige Bauhaus (gestart o.l.v. Walter Gropius in Weimar [1919] & Dessau [1925]) behoort tot een van de invloedrijkste / prestigieuste architectuur-, vormgevings- en designopleidingsinstituten (ca. 4000 internationale studenten) met vooral nadruk op eenvoudige, functionele en strakke vormen.

Actuele bronnen

Van Doesburg – Rinsemahuis open voor publiek, Actief 6 maart 2019
Van Doesburghuis geopend voor publiek, Leeuwarder Courant 13 maart 2019
Van Doesburghuis wordt rijksmonument, Leeuwarder Courant 20 maart 2019

Afbeeldingen: Museum Dr8888, PostNL, B. Hylkema

Kijk in onze catalogus voor meer postzegels
• Historisch • Nederland

Nieuwsgierig naar de nieuwste postzegel- en postzegelproducten?

(5 stemmen, gemiddeld: 4,20 uit 5)

Laden...