De Universiteit Leiden bestaat dit jaar 444 jaar en is hiermee de oudste universiteit van Nederland. Is dat een reden om een feest te organiseren met de studenten, de werknemers en de burgers van Leiden? Carel Stolker, de rector magnificus vindt van wel. Hij betoogt dat de universiteit in de loop van de jaren een belangrijke factor is geworden voor Leiden, de regiogemeenten en voor wetenschappelijk Nederland. Vinden we dat ook en zijn er veel zegels van belangrijke personen, die een relatie hebben met de universiteit? We volgen de ontwikkelingen van de oudste universiteit van Nederland en vinden veel bijzondere zaken.
Oprichting in 1575
Tijdens de Tachtigjarige Oorlog werd Leiden belegerd door de Spanjaarden en uiteindelijk werd Leiden ontzet in 1574. Elk jaar wordt Leiden’s ontzet op 3 oktober gevierd en is het een mega feest voor alle Leidenaars. Op deze zegel van 75+25c (Zomerzegels 1979) had Willem van Oranje zich persoonlijk op de hoogte gesteld van de situatie in Leiden, tijdens een bezoek aan de stad. Dit bezoek staat afgebeeld op het 25e gebrandschilderde kerkraam van de Sint-Janskerk in Gouda. De ramen zijn wereldberoemd en worden ook ‘Goudse Glazen’ genoemd. Inderdaad ook van de bekende serie van twee zegels uit 1931.
De Staten van Holland stichten op instigatie van Willem van Oranje op 3 januari 1575 een universiteit in Leiden. Zo kunnen de jegens Spanje opstandige Nederlandse gewesten hun eigen protestantse predikanten en juridische functionarissen opleiden, en de eenheid tussen de gewesten versterken. Hieronder ziet u de stichtingsakte van de universiteit Leiden, nog op naam van vorst Filips II.
Levensechte goden, wapenkletterende schutters en geïmproviseerde professoren. Met een bonte inwijdingsoptocht en honderden opgetrommelde burgers vierde Leiden op 8 februari 1575 de oprichting van de eerste universiteit van de Republiek.
De oprichtingsvergadering werd gehouden in de Pieterskerk.
Prent: Optocht bij de inwijding van Universiteit Leiden, 1575 (collectie UBL).
Zie voor een uitgebreid verslag: https://www.universiteitleiden.nl/nieuws/2019/01/zo-begon-de-leidse-universiteit-op-8-februari-1575-haar-allereerste-dag
Basis van de universiteit waren de drie hoofdfaculteiten, Theologie, Rechten en Medicijnen. Daarnaast werd er onderricht gegeven in onder andere filosofie, letteren, wiskunde en in de zeven vrije kunsten (grammatica, dialectica, retorica, arithmetica, geometria, musica, astronomia). Ook was er in Leiden een schermschool.
16e tot 19e eeuw
De eerste secretaris van de universiteit was Jan van Hout, afgebeeld op een postzegel (links) uit 1950 (375 jaar Leidse Universiteit). Boven aan de zegel het motto van de Leidse Universiteit: Libertatis Praesidium (= ‘Bolwerk der Vrijheid’).
Vanaf 1950 wordt een wapen gevoerd, dat is omschreven als: “het schild gehouden door een rode leeuw, in de rechter voorklauw een ontbloot zilveren zwaard met gouden gevest opgeheven houdend, het geheel op een vestingwal van steen, waarin in zwarte letters de oude wapenspreuk “Haec libertatis ergo”.
De gekruiste Leidse sleutels vinden we ook terug in het 1e dag-stempel 3 October 1950.
De tweede zegel (rechts) betreft Janus Dousa. Naast curator werd hij in 1585 ook benoemd als de eerste bibliothecaris van de universiteit. Het was aan Dousa te danken dat de grote geleerde Justus Lipsius zich in 1579 aan de universiteit verbond. Daarna volgde nog een grote naam: Joseph Scaliger (docent klassieke oudheid).
Justus Lipsius
Joseph Scaliger
Onder de leerlingen van Scaliger bevonden zich veelbelovende studenten zoals Hugo de Groot (rechtsgeleerde). Hij verdedigde met zijn boek ‘Mare Liberum’ (Vrije Zee), dat de zee vrij is om te handelen, te bevaren of te ontdekken. De zee kan dus door geen land als eigendom worden geclaimd. Daarnaast kent iedereen zijn verhaal van de spannende ontsnapping uit de boekenkist van Slot Loevestein. Natuurlijk kent u het welbekende 10 gulden bankbiljet uit 1953.
17e eeuwse portret van Hugo de Groot, geschilderd door van Mierevelt (1566 – 1641).
Uit de serie jubileumzegels (2011): 650 jaar Slot Loevestein
De aanwezigheid van geleerden als Justus Lipsius, Joseph Scaliger, Franciscus Gomarus, Hugo de Groot, Jacobus Arminius, Daniël Heinsius, Snellius en Gerard Vossius verschafte de Leidse universiteit groot Europees aanzien en vanuit heel Europa kwamen studenten om er onderwijs te genieten en bekende geleerden om er les te geven. Deze positie werd tot het eind van de 18e eeuw behouden door de reputatie van geleerden als Herman Boerhaave. In 1714 werd hij benoemd tot rector magnificus van de universiteit. De beeltenis van Herman Boerhaave vindt u op een kinderpostzegel uit 1928. De zegel werd ontworpen door de kunstenaar Jan Sluijters.
Begin 19e eeuw daalde de universiteit enigszins op de internationale ranglijst omdat buitenlandse universiteiten, vooral in het opkomende Duitse taalgebied, veel bekende geleerden aan zich wisten te binden. Maar in Nederland bleef ‘Leiden’ toch nog steeds een van de voornaamste universiteiten. Een bekende 19e eeuwse alumni was Johan Rudolph Thorbecke, grondlegger van de Nederlandse grondwet.
Thorbecke was raadslid in Leiden.
Intermezzo: Johannes Schalekamp (1919-2001) wist met zijn Stadspost Leeuwarden de landelijke media te halen door het uitgeven van een zegel, die heel veel leek op de Thorbecke zegel. Schalekamp drukte zijn zegel in de waarde van 15 cent (= de helft van het PTT-tarief). De woorden van Thorbecke verbasterde hij tot: ‘Er is meer dan voorheen aan de PTT te voldoen.’ Hij zette bovendien zijn eigen naam en geboortejaar op de zegel. Veel filatelisten kochten op grote schaal de Schalekampzegels. Kopers verstuurden brieven, die waren gefrankeerd met de Schalekampzegels, in de hoop deze gestempeld weer terug te ontvangen. De PTT nam de affaire bijzonder hoog op. Schalekamp werd aangeklaagd en veroordeeld.
20e eeuw
Veel bekende wetenschappers hadden hun roots bij de Leidse universiteit. Aan het eind van de 19e eeuw werd de Leidse universiteit weer een van Europa’s meest toonaangevende universiteiten op het gebied van fundamenteel onderzoek in de natuurkunde. In ’s werelds eerste universitaire lagetemperaturen laboratorium bereikte hoogleraar Heike Kamerlingh Onnes een temperatuur van slechts één graad boven het absolute nulpunt (–273 graden Celsius). In 1908 slaagde hij er als eerste in helium vloeibaar te maken en hij ontdekte bovendien het verschijnsel van supergeleiding in metalen. Kamerlingh Onnes ontving de Nobelprijs voor de Natuurkunde in 1913.
Hendrik Antoon Lorentz (1853 – 1928) was één van Nederlands grootste natuurkundigen. Hij studeerde aan de Rijksuniversiteit Leiden wis-, natuur- en sterrenkunde. In 1902 won hij met Pieter Zeeman de Nobelprijs voor de Natuurkunde naar de invloed van magnetisme op de kleuren van het licht van een vlam.
De fysioloog Willem Einthoven ontving de Nobelprijs voor de uitvinding van de snaargalvanometer, die, onder andere, de ontwikkeling van de elektrocardiografie mogelijk maakte.
Lorentz stond bij Einstein in hoog aanzien. Als Einstein in Leiden een nieuwe theorie aandroeg, waren zijn eerste woorden altijd: ‘Wat zal Lorentz ervan zeggen’? Lorentz, die in 1902 met Pieter Zeeman de Nobelprijs won, legde met zijn theorie over de snelheid van het licht de basis van de relativiteitstheorie. De Leidse universiteit wilde Einstein graag als hoogleraar aan haar verbinden, maar dat mislukte. Wel werd hij bijzonder hoogleraar aan de Leidse universiteit van 1920 tot 1946 . Ook gaf hij enkele malen per jaar gastcolleges in Leiden.
Op 26 november 1940 hield de hoogleraar Rudolph Cleveringa, decaan van de juridische faculteit, een vlammend betoog in het Academiegebouw om te protesteren tegen het ontslag van de Joodse werknemers, onder wie de jurist Eduard Meijers, de latere grondlegger van het nieuwe Burgerlijk Wetboek. Ook staakten de studenten. De universiteit werd daarop door de bezetter gesloten. In september 1945 werd zij heropend. Om de toespraak te herdenken benoemt de universiteit elk jaar een Cleveringahoogleraar. Het Leids Universiteits Fonds (LUF) organiseert jaarlijks de Cleveringalezingen.
Jan Hendrik Oort (1900 – 1992) was een Nederlands astronoom van wereldfaam. Aan de Leidse universiteit werd hij in 1930 lector. Hij was een belangrijke pionier en stimulator van de radioastronomie. De bekende Oortwolk is naar hem vernoemd.
Grenada (2016): NASA NEW HORIZONS Mission Spacecraft Pluto Probe
400 jaar en verder
In 1975 bestond de Leidse universiteit 400 jaar. De jubileumpostzegel toont de hersenen van een mens met daarin een opening in de vorm van een venster, dat uitkijkt op een oneindig blauwe lucht met witte wolkjes en drie vogels, als symbool voor de vrijheid van denken en vrijheid van meningsuiting.
De Leidse universiteit was ooit een cadeau voor de stad Leiden. Van Willem van Oranje, omdat de stad zich zo dapper had verzet tegen de Spanjaarden. 444 jaar later is het tijd voor weer een cadeau aan de stad: een feestje rond 444. En niet alleen een cadeau voor Leiden, maar ook voor Den Haag, want tegenwoordig zit de universiteit in twee steden.
Graag vieren we onze 444e verjaardag met u: https://www.universiteitleiden.nl/dossiers/444
En op 14 februari (Valentijnsdag): https://www.visitleiden.nl/nl/ontdek-leiden/specials/leidenlovesscience
Kijk in onze catalogus voor meer postzegels
• Thematisch • Nederland • Ruimtevaart
Nieuwsgierig naar de nieuwste postzegel- en postzegelproducten?
Kijk dan bij Collect Club.
(18 stemmen, gemiddeld: 4,94 uit 5)
Laden...
Reacties (1)
Mooi verhaal Randy
Schrijf een reactie
(registratie is niet nodig)